Mộ cổ của danh thần

Rất nhiều người dân Biên Hòa biết đến Đức Ông Trần Thượng Xuyên - nếu là người gốc Hoa thì gần như 100% đều biết - vì ông là danh tướng người Hoa có công lớn trong việc khai mở vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai, và vì đình Tân Lân, ngôi miếu thờ ông, nằm sát ngay chợ Biên Hòa, đối diện bờ sông, nơi nhiều người lui tới.

Trái ngược với nơi thờ Đức Ông, nơi yên nghỉ của ông nơi đâu thì chẳng mấy người biết, kể cả những bô lão sống ở Biên Hòa cả đời cũng nhiều người nói: Tui sống ở đây suốt cả đời đâu bao giờ nghe nói tới mộ của Đức Ông?

Cổng vào khu cổ mộ Đức Ông Trần Thượng Xuyên. Tháng 8/2023

Điều này có lý do. Trần Thượng Xuyên mất năm 1720, ngay sau đó chỉ vài thập niên là chinh chiến giữa nhà Tây Sơn và hậu duệ chúa Nguyễn (mà Trần Thượng Xuyên vốn thần phục Chúa Nguyễn). Nhà Nguyễn được thành lập chẳng bao lâu thì người Pháp đánh chiếm Nam Kỳ. Rồi cuộc chiến dài 20 năm. Chiến tranh loạn lạc triền miên như vậy khiến ngôi mộ dần mất dấu vết. Mãi cho đến đầu thập niên 1990 người ta vẫn không hề biết mộ Đức Ông Trần Thượng Xuyên ở đâu.

Đến khi người ta xác định được mộ của ông thì về mặt hành chánh, ngôi mộ tọa lạc ở huyện Bắc Tân Uyên thuộc tỉnh Bình Dương, chớ không phải ở Biên Hòa, Đồng Nai. Điều này lại càng khiến cho ít người dân Biên Hòa biết đến mộ của Đức Ông.

Cổng vào khu cổ mộ Đức Ông Trần Thượng Xuyên, nhìn từ trong ra. Tháng 8/2023

Câu chuyện tìm mộ của Đức Ông Trần Thượng Xuyên xin được kể lại theo bài viết của cố tác giả Bùi Trương Trí trên báo Pháp luật TPHCM ngày 11/7/2015, ảnh của Lê Ngọc Quốc:

Theo lời các bô lão lưu truyền được ghi lại trong tập sách “Thân thế và sự nghiệp Đức Ông Trần Thượng Xuyên” (lưu hành nội bộ của Ban quản lý di tích Đình Tân Lân): Sau khi ông Trần Thượng Xuyên mất, di hài được an táng trên khu thổ mộ của gia tộc tại vùng đất ở phía Bắc trấn thành Biên Hòa, thuộc huyện Phước Long, dinh Trấn Biên, phủ Gia Định (nay là làng Mỹ Lộc, xã Tân Mỹ, huyện Bắc Tân Uyên, tỉnh Bình Dương).

Trải qua mấy thế kỷ, mộ Trần Thượng Xuyên bị mất dấu vết, dưới lớp bụi dày thời gian. Đó cũng là niềm day dứt của hậu duệ họ Trần Thượng và Ban tế tự đình Tân Lân.

Bãi đất hoang nơi có “mã Chệt” trước khi phát lộ tìm thấy mộ cổ (ảnh tư liệu do Ban Quý  tế đình Tân Lân cung cấp)

Năm 1991, sau khi đình Tân Lân được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch xếp hạng di tích văn hóa lịch sử cấp quốc gia thì kế hoạch đi tìm lại khu mộ của Đức Ông được Ban hội đình Tân Lân họp bàn và quyết tâm phải tìm cho bằng được nơi yên nghỉ của tiền nhân. Năm 1993, cơ duyên đến bất ngờ, trong một lần ông Tám Hiền - tức Lâm văn Lang, trưởng ban quý tế đình Tân Lân - sang cúng chùa Thanh Lương (P. Bửu Hòa, TP. Biên Hòa), được Hòa thượng trụ trì Thích Thiện Khải cho biết phải tìm gặp cụ Bùi Văn Một (90 tuổi), người đang canh giữ đình thần Nguyễn Tri Phương gần đó, thì có khả năng biết được tung tích ngôi mộ của Trần Thượng Xuyên.

Cụ Một là người sinh ra và lớn lên tại làng Mỹ Lộc (huyện Tân Uyên, tỉnh Sông Bé cũ). Cụ kể từ lâu đời ở làng Mỹ Lộc quê cụ có một khu mộ đá “bí ẩn” vô chủ, dân làng gọi là “mã Chệt”. Khu đất hoang đó rất linh thiêng, đến nỗi trâu bò không bao giờ bén mảng đến gần gặm cỏ, dân làng mỗi khi đi ngang qua khu mộ đá đó đều không dám chạy nhảy, nói lớn tiếng.

Sau hàng trăm năm mất dấu vết thì vào năm 1994 mộ Trần Thượng Xuyên được tìm thấy và được giữ nguyên trạng mộ đá cổ như xưa. Ảnh: Lê Ngọc Quốc

Từ thông tin ít ỏi mà cụ Một cung cấp, linh cảm có thể “mã Chệt” là nơi an nghỉ Trần Thượng Xuyên nên Ban hội đình Tân Lân lập một đoàn đi khảo sát gồm 10 người, trong đó có cụ Một là người am hiểu về đất đai và ông Lương Muối, người thông thạo về Hán văn cổ. Đoàn đi tìm mộ đến làng Mỹ Lộc, hỏi thăm thêm một số bô lão làng Mỹ Lộc để xác định vị trí chính xác khu đất có “mã Chệt”. Đó là khu đất nằm sát bên tỉnh lộ 746, cây cối mọc um tùm, cỏ dại chen lút đầu. Sau khi phát dọn xong thì mới lộ thiên ra bốn ngôi mộ đá bị mưa gió đất cát che lấp và bào mòn hết các tấm bia mộ nằm rải rác khắp nơi. Trong đó, có ngôi mộ đá lớn nhất, có tấm bình phong án ngữ phía trước mộ còn sót vài chữ Hán. Nội dung dịch chữ Hán cho biết chủ nhân ngôi mộ là người họ Trần, quê quán tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc). Vị trí ngôi mộ lại nằm ở địa thế phù hợp theo thuyết phong thủy bền vững của người xưa: phía trước có ngọn núi đá lửa, phía sau có sông, dưới sông có lớp đá hàn.

Từ những chữ Hán còn sót lại trên tấm bình phong mà các nhà nghiên cứu, khảo cổ xác nhận được vị trí mộ Trần Thượng Xuyên (ảnh tư liệu do Ban Quý tế đình Tân Lân cung cấp)

Khi đó chợt xuất hiện thêm một “nhân chứng” mới - ông Ba Tòng (cư ngụ thị trấn Uyên Hưng, huyện Tân Uyên). Ông Ba Tòng kể với đoàn tìm mộ là ngay từ nhỏ mỗi lần được cha ruột là thầy giáo Giang (vốn là một ông đồ dạy chữ Hán nổi tiếng ở vùng Tân Uyên) dắt đi ngang khu “mã Chệt” đều nói trong đó có phần mộ của ông Trần Thắng Tài (tên chữ của Trần Thượng Xuyên), là một tướng quân xứ Đồng Nai, người từng xuất quân đi dẹp loạn giặc Cao Miên. Từ những cơ sở đó, Ban Quý tế đình Tân Lân cùng các nhà nghiên cứu, các nhà khảo cổ xác định ngôi mộ đá lớn nhất không khu “mã Chệt” chính là phần mộ ông Trần Thượng Xuyên và 3 ngôi mộ hoang phế còn lại có thể là mộ thân tộc hoặc cận vệ của ông...

Tấm bia đá hoa cương cao 2 m², rộng 1,70 m, phía trước ghi chữ Việt, phía sau ghi chữ Hán thể hiện tiểu sử và công trạng của danh tướng Trần Thượng Xuyên. Ảnh :Lê Ngọc Quốc

Sau khi mộ Trần Thượng Xuyên được phát lộ thì Ban hội đình Tân Lân tiếp tục lên kế hoạch trùng tu, bảo quản. Thêm một “cơ duyên” nữa là gia đình chủ đất hiến toàn bộ diện tích hơn 500 m² bao bọc khu mộ đá. Ban hội đình Tân Lân bắt đầu gia cố lại các trụ đá, thành mộ bị lún sụt, sạc lở và xây dựng cổng chính, bờ tường rào bao xung quanh. Sau đó, xây thêm một nhà tưởng niệm và dựng một tấm bia đá hoa cương cao 2,2 m, rộng 1,7 m, phía trước ghi chữ Việt, phía sau ghi chữ Hán tiểu sử và công trạng của danh tướng Trần Thượng Xuyên.

Từ Vĩnh Cửu (thuộc Đồng Nai) đi theo hương lộ 8 ra tới bến đò Bà Miêu. Qua đò là bạn đã sang Tân Uyên (thuộc Bình Dương), quẹo trái đi khoảng 2,5 km theo đường tỉnh 746 bạn sẽ tới ngôi cổ mộ của Đức Ông Trần Thượng Xuyên.

Trước cổng khu cổ mộ Đức Ông Trần Thượng Xuyên, tháng 8/2023

Nếu bạn đến đây với ý định chiêm ngưỡng một lăng mộ và một đền thờ hoành tráng, bạn sẽ thất vọng.

Nếu bạn đến đây với ý định ngắm nhìn một di tích kiến trúc cổ xưa, bạn cũng sẽ thất vọng.

Nếu bạn đến đây với tâm nguyện bày tỏ tấm lòng kính ngưỡng đối với một bậc tiền nhân có công khai phá mảnh đất chúng ta đang sống, thắp nén nhang tưởng nhớ người, bạn sẽ thỏa lòng.

Bia ghi nhớ công ơn Đức Ông Trần Thượng Xuyên hiện nay, 2 mặt 2 thứ tiếng Việt - Hoa.

Thắp nhang tưởng niệm

Linh vị Đức Ông trong miếu thờ

Có lẽ nhiều người thắc mắc (hoặc bức xúc): Tại sao Trần Thượng Xuyên từng được chúa Nguyễn ban danh hiệu cao quý “Nguyễn vi vương, Trần vi tướng, đại đại công thần bất tuyệt”, đồng thời vua Minh Mạng, Thiệu Trị sắc phong "Thượng đẳng thần" mà phần mộ lại nhỏ nhoi, khiêm tốn như vậy?

Như câu chuyện kể trên về quá trình tìm kiếm ngôi mộ, trải qua hàng trăm năm thất lạc, không ai chăm sóc, dưới tác động của tự nhiên thì mộ tất nhiên phải trở nên hoang phế. Ông Lâm văn Lang cho biết ban đầu khi xác định được mộ, Ban hội đình Tân Lân có ý định trùng tu, xây sửa, ốp đá mới lại hoàn toàn nhưng lại có ý kiến muốn giữ nguyên hiện trạng mộ đá để cho người tham quan còn thấy nơi đây phảng phát nét hoài cổ xa xưa. 

Có thể sẽ có dự án tôn tạo mộ Trần Thượng Xuyên cho xứng tầm, nhưng với tình trạng hiện giờ khu cổ mộ Đức Ông Trần Thượng Xuyên vẫn là nơi đáng cho hậu thế đến để bày tỏ tấm lòng tôn kính và biết ơn đối với tiền nhân.

Phạm Hoài Nhân