Độc đáo 'vũ điệu dâng trời' của người Cơ Tu

Với người Cơ Tu, Tâng tung da dá - "vũ điệu dâng trời" không chỉ là một nghi thức trong lễ hội, mà còn là biểu tượng của niềm tin và sức sống. Trong vòng xoay âm dương giữa trời và đất, họ gửi gắm khát vọng bình yên, no đủ cho buôn làng.

Điệu múa của cộng đồng

Khi mùa rẫy đã xong, thóc lúa đầy kho, người Cơ Tu ở vùng cao Đà Nẵng lại rộn ràng mở hội. Giữa sân làng, bên cây nêu cao vút, tiếng trống ngân vang, chiêng ngân dài. Từ khắp nếp nhà sàn, trai gái kéo về, vòng tay nối vòng tay, hòa cùng nhịp điệu Tâng tung da dá - điệu múa mà họ gọi bằng cái tên kính cẩn "vũ điệu dâng trời".

Từ bao đời nay, người Cơ Tu vẫn gìn giữ Tâng tung da dá như một phần máu thịt của văn hóa bản làng. Điệu múa hiện diện trong hầu hết các lễ hội lớn: mừng lúa mới, dựng nhà Gươl, cưới hỏi... Trong không gian rộn ràng tiếng chiêng, trống, khèn bè, tiếng hú vọng dài theo triền núi, nhịp chân rộn rã của cộng đồng hòa vào nhịp thở của núi rừng.

Tâng tung da dá là điệu múa truyền thống, đặc trưng của người Cơ Tu mang tính tập thể rất cao.

Lễ hội cúng thần núi, thần rừng của người Cơ Tu

Vừa qua, trong khuôn khổ chuỗi hoạt động tháng 5 với chủ đề “Bác Hồ với cộng đồng các dân tộc Việt Nam”, tại Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội), đồng bào dân tộc Cơ Tu đến từ huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế đã tái hiện lại Lễ hội Tác Giảng Ka Coong, Tấc Giàng Xứ. Đây là lễ cúng thần núi, thần rừng thiêng liêng bậc nhất của đồng bào dân tộc Cơ Tu.

Nghi thức đâm lễ vật là phần cao trào của Lễ hội Tác Giảng Ka Coong, Tấc Giàng Xứ.

Du lịch Làng Zara Quảng Nam: Vẻ đẹp văn hóa Cơ Tu

Nằm nép mình bên dòng sông Bung hiền hòa, làng Zara thuộc xã Tà Bhing, huyện Nam Giang, Quảng Nam mang trong mình trọn vẹn tinh thần của đồng bào Cơ Tu.

Làng Zara Quảng Nam cách Đà Nẵng 80 km là nơi lưu giữ trọn vẹn vẻ đẹp truyền thống của người Cơ Tu. Cùng khám phá ngôi làng cổ giữa đại ngàn này!

Giới thiệu làng Zara

Làng Zara, hay còn gọi là Zơra, là nơi đồng bào dân tộc Cơ Tu quần cư giữa núi rừng xanh thẳm. Ngôi làng nổi tiếng bởi nghề dệt thổ cẩm truyền thống, nơi những giá trị văn hóa lâu đời vẫn được gìn giữ trọn vẹn qua từng đường kim, mũi chỉ.

Nơi lưu giữ những 'báu vật', của cải chung của người Cơ Tu ở Đà Nẵng

Nhà Gươl của người Cơ Tu ở huyện Hòa Vang, TP Đà Nẵng là nơi lưu giữ những "báu vật", của cải chung. Đây cũng là nơi hội họp, lưu giữ văn hóa truyền thống và trưng bày các sản phẩm của người địa phương.

Nhà Gươl - công trình kiến trúc quan trọng in đậm dấu ấn văn hóa dân tộc Cơ Tu - đang được người dân tại 2 thôn Tà Lang, Giàn Bí (xã Hoà Bắc, huyện Hoà Vang, TP Đà Nẵng) ra sức giữ gìn.

Gươl – ngôi nhà thiêng của người Cơ Tu ở Quảng Nam

Đồng bào Cơ Tu ở các huyện miền núi tỉnh Quảng Nam xem Gươl là ngôi nhà thiêng không thể thiếu trong đời sống văn hóa – xã hội và tinh thần của mình. Gươl không chỉ độc đáo về mặt kiến trúc mà còn là nơi gắn liền với các hoạt động quan trọng của cộng đồng như lễ hội cồng chiêng, múa tung tung da dá, những đêm hát lí, những cuộc họp bàn chuyện quan trọng của các già làng…

Nhà Gươl là điểm đến yêu thích của du khách. Ảnh: Thanh Hòa/Báo ảnh Việt Nam

Người Cơ Tu ở phố

May mắn nằm trong địa giới hành chính của một thành phố trực thuộc Trung ương, đồng bào dân tộc Cơ Tu ở thành phố Đà Nẵng có cơ hội tiếp thu, áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, đẩy mạnh việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế để thoát nghèo, giữ gìn văn hóa dân tộc.

Người Cơ Tu ở Đà Nẵng vẫn lưu giữ được các điệu múa với các nhạc cụ truyền thống của dân tộc mình

Độc đáo Lễ hội tấc ka coong

Ngày 16/5, Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên - Huế, UBND huyện A Lưới tổ chức chương trình tái hiện trích đoạn sân khấu hóa Lễ hội tấc ka coong - cúng thần núi của dân tộc Cơ Tu huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên - Huế.

Lễ hội Tấc ka coong – cúng thần núi của dân tộc Cơ Tu được tái hiện lại trong ngày hội. Ảnh: Tường Vi - TTXVN

Di sản hát lý của người Cơ Tu

Nói lý - hát lý là nghệ thuật ứng khẩu trong sinh hoạt cộng đồng của người Cơ Tu hết sức độc đáo và ý nghĩa. Di sản phi vật thể quốc gia này được người dân gìn giữ, phát triển, hớp hồn du khách gần xa mỗi mùa lễ hội.

Mùa lễ hội của người Cơ Tu ở Đông Giang, Quảng Nam. Ảnh: Nguyễn Thành

Vũ điệu da dá của người Cơ Tu trong thời kỳ hội nhập

Về Quảng Nam, du khách sẽ được thưởng thức “đặc sản” văn hoá – điệu múa da dá của người Cơ Tu, được bà con gìn giữ trao truyền từ đời này sang đời khác. Vũ điệu da dá được xem như là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, gửi gắm khát vọng sống ngàn đời của những người con nơi đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ.

Thanh niên nam nữ người Cơ Tu cùng uyển chuyển trong vũ điệu tân tung – da dá

Độc đáo gùi 'Tà lắt 3 ngăn' của người Cơ tu

Các loại dụng cụ như gùi (dòng), tà lắt, rê, chuy, cà vông (cà lông)… là những dụng cụ dùng để gùi (mang) nông lâm sản, quà biếu… rất độc đáo và gắn liền với truyền thống văn hóa bao đời của đồng bào dân tộc Cơ tu miền núi của huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng. 

Một du khách Nga thích thú mang thử chiếc gùi của phụ nữ Cơ tu. Ảnh: T.S 

Già làng Nguyễn Văn Cần (74 tuổi, trú thôn Phú Túc, xã Hòa Phú, huyện Hòa Vang) - “chuyên gia” làm các loại gùi - cho hay, nhìn chung, phần lớn các bộ phận của gùi được đan, nứt… bằng các loại mây. Đồng bào vùng cao thường chế tác thân gùi có hình chữ V, đế nhỏ, miệng to; còn đồng bào ở vùng thấp thì chế tác miệng và đáy gùi tương đối bằng nhau. Ở vùng thấp, đế gùi đan bằng mây (sợi lớn); ở vùng cao, người ta dùng 4 miếng tre hoặc gỗ để làm đế. Dây mang gùi được đan bằng mây xà phun, mây song, mây cám vót mỏng hoặc vỏ cây lạch để đan. Nếu đan bằng mây, thì dây bền, chắc hơn. Thông thường, một “đời dây” dùng đến “hai đời” gùi.

Độc đáo văn hoá Cơ Tu hấp dẫn khách du lịch

Đà Nẵng với lợi thế về sông, suối, núi, hồ và văn hóa độc đáo rất phù hợp cho phát triển du lịch sinh thái. 

Đà Nẵng đang hướng tới xây dựng mỗi người dân là một đại sứ du lịch của thành phố. 

Phong cảnh tuyệt đẹp ở xã miền núi Hòa Bắc - huyện Hòa Vang là lợi thế phát triển du lịch sinh thái. 

Vẻ đẹp núi rừng và sự độc đáo về văn hóa của người Cơ Tu ở 2 thôn Tà Lang và Giàn Bí, xã Hòa Bắc, huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng đang là điểm đến hấp dẫn của du khách. Nơi đây có những con sông, dòng suối với những ghềnh thác tuyệt đẹp. Khu du lịch Hòa Bắc Đà Nẵng phát triển dựa trên dự án du lịch sinh thái gắn với cộng đồng, bao gồm mục đích bảo vệ sự đang dạng về sinh học và góp phần tạo sinh kế giúp đồng bào người dân tộc thiểu số Cơ Tu. Hiện, có 8 nhóm phục vụ du lịch gồm: cồng chiêng, văn nghệ, ẩm thực, trekking, đan lát, hát lý, dệt thổ cẩm, thuyết minh với hơn 60 hộ dân tham gia.

Thưởng thức món thịt sóc xông khói của người Cơ Tu

Người Cơ Tu sống dọc theo dãy Trường Sơn xưa kia có tập quán sống du canh, du cư. Thức ăn chính của họ là vào rừng để săn, bắn, hái, lượm… Khi bẫy bắt được nhiều chuột rừng, sóc rừng họ dự trữ bằng cách xông khói trên giàn bếp để ăn dần. 

Người Cơ Tu gọi con “sóc thường” là xọng bhrôông và “sóc bay” là ta’tăng. Loại này sinh sống và làm tổ trên cây chuyên ăn trái cây nên thường trú ở khu rừng gần nương rẫy của đồng bào. Chúng rất thích ăn chuối, bắp, dứa… Để bắt sóc, người Cơ Tu chế loại bẫy lồng, trong lồng có gài trái chuối vừa chín tới, sóc nhà ta sống và làm tổ trên cây xuống đất thấy mùi chuối thơm hấp dẫn mò vào ăn là dính bẫy.

Con sóc ở vùng núi huyện Đông Giang chuyên ăn đọt tà vạt nên thịt thơm, ngọt, nên cư dân Trường Sơn chế biến các món như: Sóc nấu cháo, sóc nướng, sóc hông, sóc xào, sóc lam... Người Cơ Tu gài bẫy bắt được nhiều sóc, ăn không hết, đồng bào dự trữ bằng cách cạo lông và mổ bụng bỏ bộ lòng, rửa sạch sẽ để ráo và sắp trong cái trẹt nhỏ xông trên giàn bếp thành sóc xông khói. 

Già Phạm Văn Crới giới thiệu sóc xông khói. 

Làng Cơ Tu “bước vào” kỷ nguyên số

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và kỷ nguyên số không chỉ giúp tăng năng suất lao động, tăng trưởng kinh tế mà còn mở ra một chân trời kết nối giữa con người với con người.

Phải đến đầu năm 2017 thì Chính phủ, các bộ ngành Trung ương và chính quyền các đô thị lớn mới bàn nhiều về những cơ hội, thách thức trước cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Ngành y tế thí điểm hệ thống lưu trữ và truyền tải hình ảnh tại các bệnh viện, tiến tới việc lưu trữ hồ sơ y tế cá nhân, dùng liên thông giữa các bệnh viện. Ngành tư pháp, công an cũng chỉ mới thí điểm quản lý mã số định danh công dân thay cho chứng minh nhân dân, hộ khẩu… Trong khi đó, tại các bản làng Cơ Tu khuất lấp giữa đại ngàn Trường Sơn đã thực hiện số hoá cơ sở dữ liệu dân cư, phục vụ quản lý hành chính từ hơn 3 năm nay.

Sâu muồng - món quà của núi rừng Trường Sơn

Ðến với núi rừng Trường Sơn thuộc huyện Đông Giang (Quảng Nam), bạn sẽ được thưởng thức các món chế biến từ sâu muồng (a’đhoọp chơ bhăn) - món ăn dân dã mà bất kỳ người Cơ Tu nào cũng ưa thích.

Sâu muồng đặc sản của người Cơ Tu

Người Cơ Tu có một món ăn rất đặc biệt đó là sâu muồng. Sâu muồng là loại sâu có màu xanh. Tháng Tư khi những cơn mưa giông đầu mùa đổ về tưới mát cho những cánh rừng muồng (Chơ bhăn) hai bên con suối đâm chồi nảy lộc thì có loài bướm đến đây đẻ trứng nở thành sâu ăn lá muồng non, sau đó sâu biến thành những con nhộng muồng thoát xác thành bướm bay đi...

Sâu muồng được đồng bào Cơ Tu chế biến thành món ăn đặc sản, đậm chất truyền thống của người dân miền núi. Sâu muồng (chỉ ăn lá muồng non) xuất hiện vào mùa Xuân, sâu có chiều dài khoảng 5cm, thân tròn, mềm, bụng màu trắng ngà, da dọc theo lưng có một vạch (lớn) màu xanh hay vàng kèm theo hai vạch đen nâu (nhỏ) nằm hai bên vạch mà vàng. Điều đặc biệt, sâu muồng không phủ trên mình lớp lông như các loài sâu khác nên không gây ngứa. Đây là một trong những lý do giải thích vì sao loài sâu này ăn được, trở thành đặc sản của đồng bào vùng cao. Sâu muồng còn gọi là “sâu xanh” do da của chúng đổi màu theo màu xanh lá cây để ngụy trang các loài chim, chuột ăn côn trùng. Với người Cơ Tu, từ lâu sâu muồng là một món ăn vừa ngon vừa bổ dưỡng.

Tiếng gọi từ Nam Giang

Cái nắng oi nồng đầu hạ của vùng sơn cước Nam Giang (Quảng Nam) dường như không làm chùn bước đôi chân những du khách đang háo hức muốn khám phá bức tranh đời sống của đồng bào Cơtu, chủ nhân của “vũ điệu dâng trời” tung tung da dá đầy màu sắc và sức mạnh của núi rừng Trường Sơn... 

Mặc cho cái nắng như đổ lửa, những chàng trai cô gái Cơtu đang độ tuổi trăm rằm với làn da nâu khỏe khoắn và ánh mắt sáng long lanh như con báo hoang giữa rừng già, vẫn cuồng nhiệt nhảy điệu tung tung da dá chào đón du khách trong tiếng trống chiêng lừng vang như muốn làm sống dậy cả đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ.

Sân nhà gươl thôn Pà Xua, xã Tà Bhing như rung lên theo từng nhịp nhảy. Tiếng dậm chân thình thịch, tiếng hú, tiếng hò reo cùng với hình ảnh những đôi vai trần vạm vỡ loáng ướt mồ hôi và bóng tà áo thổ cẩm dệt cườm sắc đỏ đen lướt đi trong gió khiến cho du khách như ngất ngây với vũ điệu đầy mê hoặc của núi rừng.

Từ vũ điệu dâng trời đến văn hoá truyền thống của người Cơ Tu

Vũ điệu Tân tung Da dă (Vũ điệu dâng trời) được thể hiện trong lễ hội mừng mùa, mừng nhà mới, săn được thú lớn hay các lễ hội của cộng đồng. Đây là điệu múa thiêng với động tác cơ bản là đôi tay của người phụ nữ xoè lên trời cầu xin và đón nhận sinh khí và hạt lúa của thần linh. 

Vũ điệu đắm say
Một đặc trưng cơ bản của múa Cơ Tu là có sự kết hợp giữa múa nam (Tân tung) và múa nữ (Da dă). Sau khi giàn trống chiêng ngân lên “từng…từng”, “tư..tư”, “tiing toàng…” thì bao giờ người con gái cũng bước ra trước biểu diễn các động tác múa rồi mới đến đàn ông con trai. Đi trước là nữ, đi sau là nam, nếu múa đông người thì vòng trong là nữ, vòng ngoài là nam, thể hiện sự che chở của đàn ông với người đàn bà, con gái. Với tiết tấu âm nhạc từ nhịp chiêng theo điệu đhưng kết hợp với tiếng trống, khi thì bập bùng nhịp nhàng nẩy nhấn, khi lại linh hoạt, cuốn hút theo những bước nhảy sôi nổi. Mọi người đều múa trong một vòng tròn và bước đi ngược chiều kim đồng hồ với nhịp điệu sôi động, rộn rã của tiếng trống, chiêng, làm sống dậy núi rừng hoang vắng, bao la.

Vũ điệu Da dă trong lễ hội Cơ Tu. 

Nhịp trống Cơ tu

Trống vừa là nhạc cụ, vừa là tín hiệu thông báo những hoạt động lễ hội, sinh hoạt trong buôn làng. Ở những ngôi nhà làng truyền thống luôn có những chiếc trống lớn nhỏ đặt trên giá, khi cần thì đồng bào mang ra dùng.

Người Cơ-tu có 3 loại trống khác nhau, trống lớn gọi là k’thu, cha gơr bơh, trống trung là pâr lư, trống nhỏ char gơr katươi. Mặt trống làm từ da sơn dương, da mang, vì các loại da này rất mỏng, tiếng trống mới vang. Da trâu, da bò ít khi dùng vì quá dày, trống không kêu.

Dây mây già, dài đến 20-30m, người ta chọn ra đoạn tốt nhất để làm dây kéo căng mặt trống. Tang trống làm bằng những loại gỗ tốt. Trống lớn khi đánh âm vang vọng, trống nhỏ làm nhịp điệu, phụ hoạ. Trống thường dùng để đánh hoà âm với chiêng làm nhịp điệu trong các vũ điệu tập thể.

Say sưa trong điệu trống. 

Người Cơ Tu “săn tìm kho báu”

Điệu múa “tung tung ya yá". 

Cái nắng tháng Ba chói chang của xứ nóng miền Trung như tan biến khi chúng tôi “lạc” vào buôn làng xanh rợp bóng cây của đồng bào Cơ Tu ở xã Tà Bhing, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, được các bà các chị, các chàng trai cô gái, già làng, trưởng bản ra đón từ đầu làng. Làm du lịch cộng đồng được người Cơ Tu ví như hành trình săn tìm và đánh thức kho báu. Và kho báu ấy hẳn không thể thiếu vắng sự chào đón nồng ấm từ những người con của núi rừng.

Cây mây trong đời sống của người Cơ Tu

Cũng như các dân tộc thiểu số khác sinh sống lâu đời ở khu vực núi rừng Tây Bắc, Tây Nguyên… cây mây chiếm một vị thế quan trọng trong sinh hoạt, đời sống, ẩm thực, văn hóa… của người Cơ Tu sinh sống trên dãy Trường Sơn.

Cây mây trong đời sống sinh hoạt

Mây thường mọc ở các khu rừng âm u trên dãy Trường Sơn với hàng chục loài mây (C’ree) như: mây song, mây nước, mây voi, mây cám… Mây mọc thành bụi, có dây mây mọc dài đến vài chục mét. 

Lễ mừng nhà mới của người Cơ Tu

Lễ mừng nhà mới là nét văn hóa đặc sắc trong kho tàng văn hóa của đồng bào người Cơ Tu được trao truyền qua nhiều thế hệ. Với các nghi lễ mang đậm những nét đặc trưng, đây là hoạt động sinh hoạt cộng đồng thể hiện tính nhân văn sâu sắc giữa con người với con người cùng chung sống, cùng giúp đỡ chung tay xây dựng bản làng ngày càng giàu đẹp. 

Khi dựng nhà xong, người Cơ Tu tổ chức Lễ mừng nhà mới, trước là để cảm tạ Giàng đã che chở sau là để cảm ơn mọi người trong buôn làng đã góp công, góp của giúp gia chủ dựng được ngôi nhà mới. Với họ thời điểm đẹp nhất để làm lễ là sau ngày rằm 3 ngày. Buổi lễ luôn bắt đầu vào buổi sáng bởi theo quan niệm buổi sáng là dương thể hiện cho sự sinh sôi phát triển của vạn vật.

Các nghi thức chính trong Lễ mừng nhà mới bao gồm: Lễ tế vật sống, Lễ tảy rửa nhà; Cầu phúc, tạo lửa cho nhà mới; Lễ cảm ơn những người thợ, góp công làm giúp nhà mới; Thợ cầu phúc cho chủ nhà; Ăn mừng nhà mới…

Theo quan niệm của người Cơ Tu, cây nêu như là cầu nối giữa Giàng trên trời với dương gian. Trong những nghi lễ bắt buộc mọi người phải dựng cây nêu để mời các vị thần qua cây nêu về trần.