Dấu ấn Tướng quân Lê Hoành trên đất Cao Ngọc

Năm 1418, từ vùng núi rừng Lam Sơn, Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa chống lại ách đô hộ của nhà Minh. Theo lời kêu gọi của ông, hào kiệt cả nước lần lượt tụ hội về đây, gây dựng nghiệp lớn. Trong đó, phải kể đến người đầu tiên đã luôn ủng hộ và theo sát bên chủ tướng Lê Lợi, đó là tướng quân Trần Hoành và con trai Trần Vận. Cả hai ông sau này đều trở thành những vị đại thần của triều đại Hậu Lê.

Đền Cọn - nơi thờ Tướng quân Lê Hoành tại xã Cao Ngọc (Ngọc Lặc).

Lý Thường Kiệt với vùng đất Châu Ái - Thanh Hóa

Từ một chức sĩ quan thị vệ theo hầu Lý Thái Tông, do tài năng và đức độ, Ngô Tuấn (tên thật của Lý Thường Kiệt) trở thành một võ tướng mưu lược, giữ chức Thái bảo rồi Thái phó dưới thời Lý Thánh Tông. Ông được nhà vua nhận làm con nuôi (Thiên tử nghĩa nam), được mang họ vua và từ đó mang tên Lý Thường Kiệt.

Thái úy Lý Thường Kiệt được thờ phụng trang nghiêm ở chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh (xã Thuần Lộc, Hậu Lộc). Ảnh: Chi Anh

Đình làng Phú Vinh

Nằm ở trung tâm làng Phú Vinh (thị trấn Bút Sơn, Hoằng Hóa), đình Phú Vinh là công trình kiến trúc bề thế thời Nguyễn - nơi thờ Thành hoàng làng “Phù Vệ Đại vương Nguyễn Công Vũ” có công đánh đuổi giặc ngoại xâm. Di tích còn là địa điểm lịch sử thời kỳ tiền khởi nghĩa.

Đình làng Phú Vinh đã được xếp hạng di tích cấp tỉnh.

Làng Phú Vinh trước đây thuộc xã Hoằng Vinh (sau khi sáp nhập, hiện nay thuộc thị trấn Bút Sơn), giáp với các làng Cự Lộc, Hòa Diên, Thanh Ngoạn (xã Hoằng Đồng). Theo sử liệu và lưu truyền dân gian, bấy giờ vùng đất này (được cho là gồm các xã Hoằng Thịnh, Hoằng Đồng, Hoằng Vinh) dù đã có con người đến cư ngụ song vẫn còn khá hoang sơ. Đến thời Trần, một người đàn ông tên Nguyễn Công Đàn từ phía Bắc đã tìm về, góp sức cùng với dân làng khai khẩn ruộng hoang. Ông Nguyễn Công Đàn có sức khỏe, lại giỏi võ nghệ và trượng nghĩa nên được người dân rất mực quý mến. Tại đây, ông kết duyên cùng bà Ngô Thị - một người phụ nữ tài sắc vẹn toàn, giỏi nghề tằm tơ, dệt vải. Chính bà đã có công dạy và truyền nghề cho người dân trong vùng.

Sầm Sơn: Đến để yêu và nhớ

Với hành trình 3 ngày 2 đêm đồng hành cùng gia đình và những người bạn ở TP Sầm Sơn, tôi đã đi từ bất ngờ này sang bất ngờ khác.

Đền Cá Lập ở TP Sầm Sơn.

Đến để yêu...

Chúng tôi đến từ nhiều địa phương trong cả nước, nhưng Sầm Sơn không xa lạ với hầu hết các thành viên. Nhiều người thậm chí đến Sầm Sơn rất nhiều lần nhưng vẫn đồng ý quay lại. Có lẽ, họ cũng như tôi, cho bản thân thêm cơ hội để có những trải nghiệm và cảm nhận mới hơn, trọn vẹn hơn, thậm chí là trưởng thành hơn.

Tình cờ trước đó ít hôm tôi đã xử lý giúp bạn một bài viết về chuyến du lịch Sầm Sơn cách đây gần 30 năm. Đó cũng là lần đầu tiên, bạn chạm mặt biển, chạm mặt xứ Thanh. Trong bài, bạn viết về Sầm Sơn rất khác, với những nét hoang sơ vốn có của một thị xã biển làm du lịch. Con đường chạy thẳng ra biển dưới hàng cây xanh, thưa thớt những khách sạn; bình dị với những chuyến đi lưới từ sáng sớm; những chiếc thuyền thúng úp đều trên bãi cát... Vậy mà giờ đây, chúng tôi đang bước trên con đường thênh thang nối TP Thanh Hóa và Quốc lộ 1A với TP Sầm Sơn; chụp ảnh ở quảng trường biển - “Biểu tượng mới của Sầm Sơn”, vui đùa trong công viên nước có mức đầu tư lên đến 6.000 tỷ đồng, ngủ trong khu nghỉ dưỡng đẳng cấp quốc tế, ăn ở nhà hàng đầy đủ tiện nghi...

Chưa kể, Sầm Sơn còn có sân golf 18 lỗ hạng links đẳng cấp nhất Việt Nam và “hằng hà sa số” các cơ sở kinh doanh dịch vụ từ mép biển vào sâu lòng thành phố; có những chuyến xe điện dọc ngang phố xá; có những phiên chợ náo nhiệt mà tại đây những sản vật từ biển sẽ đi tới muôn phương...

Bãi biển Sầm Sơn đẹp và hiện đại.

Nhưng vẫn còn đó một hòn Trống Mái ngự trên dãy Trường Lệ; một đền Độc Cước uy nghi thể hiện khát vọng hòa bình, chế ngự giặc dã... bảo vệ sự bình yên cho người dân xứ Thanh; một đền Cô Tiên chênh vênh trên vách núi, hữu tình mà ẩn chứa bao điều kỳ bí. Và còn nhiều di tích lịch sử khác gắn với các nhân vật lịch sử của các thời đại khác nhau. Những di tích lịch sử - văn hóa không chỉ có kiến trúc độc đáo hấp dẫn, mà còn là kho tư liệu kể chuyện ngàn năm cho du khách khi đến với nơi này.

... và nhớ

Trong đoàn có bạn tên Huyền đeo mắt kính dày cộp. Huyền luôn tò mò với mọi thứ, đến đâu cũng khám phá, gặp ai cũng trò chuyện, hỏi han. Tắm biển xong, cả nhóm đi dạo ngắm cảnh biển. Cô vào đền Độc Cước say mê ngắm các văn tự, kiến trúc của ngôi đền, liên tục ghi chép. Chưa thỏa mãn, hôm sau Huyền tiếp tục rủ mọi người đi đền Cô Tiên, đền Đề Lĩnh, đền Tô Hiến Thành... Những ngôi đền cổ kính, linh thiêng dõi nhìn ra biển lớn luôn sáng soi trong tâm thức mỗi người, như ngọn hải đăng dẫn lối cho thuyền bè vào lộng ra khơi cập bến an toàn, tôm cá đầy khoang. Tôi nói đùa: “Đi du lịch hay đi nghiên cứu mà ghi chép nhiều thế?” Huyền cười bảo: “Đi du lịch là để khám phá, tìm hiểu thì mới thú vị, nếu đi du lịch chỉ để nghỉ ngơi, thư giãn thì chỉ vài ngày là chán”.

Tôi chững lại ít phút. Đa số những vị khách lựa chọn Sầm Sơn cho chuyến du lịch của mình vì nơi đây có bãi biển đẹp để tắm, hải sản tươi ngon... Hỏi họ kết thúc chuyến đi điều gì đọng lại trong tâm trí? Câu trả lời cũng chỉ là biển và đồ ăn. Nhu cầu này giải tỏa trong 1, 2 ngày là thỏa mãn, vậy chỉ có cảm thức về một nền văn hóa biển - thứ mà khi đã đi vào tâm trí con người thì nó sẽ còn mãi, mới thúc giục khách quay lại và lưu trú lâu hơn nữa.

Đi, cảm nhận, trò truyện, Huyền luôn có những câu hỏi vì sao. Vì sao con đường này lại có tên Hồ Xuân Hương? Vì sao lại là chợ Cột Đỏ?... Bởi, cô cho rằng, mỗi con đường, mỗi con phố đều có một tên gọi với những sự tích, những câu chuyện lịch sử và văn hóa. Chúng tôi vào các làng, các phố để nghe người dân kể chuyện về cuộc đời, về những thân phận của những con người đã gắn với biển từ hàng chục thế hệ đã đi qua; để tìm hiểu làng nghề sản xuất nước mắm, làng nghề đánh bắt và chế biến cá thủ công... Tại đây, chúng tôi được hướng dẫn cách chế biến các món ăn đặc sản của Sầm Sơn như cháo nghêu, nem hải sản, các món làm từ mực, cá...

Còn nhiều thứ cần tìm hiểu, nhưng không thể nào kể hết được. Vậy nên, đến tắm biển, ăn hải sản và khám phá để nhận thêm nhiều thứ từ Sầm Sơn, đó là con người và văn hóa nơi đây, khi đã hiểu thì tình cảm sẽ lớn dần và trở thành động lực thôi thúc ta quay lại.

Henry Valentine Miller, một nhà văn nổi tiếng người Mỹ từng nói: “Đích đến của chúng ta không phải là một vùng đất, mà là một cách nhìn mới”. Sầm Sơn là một địa danh có thể tạo ra điều như vậy, luôn cho du khách những xúc cảm, trải nghiệm mới mẻ, khó quên. Tôi không giấu diếm là Sầm Sơn từng có một thời tai tiếng. Và để lấy lại danh thơm “điểm nghỉ mát lý tưởng nhất Đông Dương” như người Pháp từng nhận định, chính quyền và người dân nơi đây đã rất nỗ lực. Bên cạnh đó là sự tham gia của nhiều doanh nghiệp mạnh. Cùng với việc đầu tư cơ sở vật chất làm thay đổi bộ mặt đô thị, thì việc xây dựng lối sống văn minh đô thị, xây dựng chính quyền điện tử cũng được coi trọng. Cảnh bán hàng rong, hành khất... quấy rầy du khách đã hạn chế nhiều. Bảng giá niêm yết, cam kết bán đúng giá được treo tại những vị trí dễ thấy trong các cửa hàng. Du khách đã thực sự được sống trong khoảng không riêng tư, nghỉ dưỡng đúng nghĩa.

Chúng tôi tin rằng, Sầm Sơn hôm nay sẽ không làm bạn thất vọng. Đến để yêu và nhớ, rồi quay trở lại.

Bài và ảnh: Tăng Thúy

Báo Thanh Hóa online - 07/07/2024

Pù Luông vào mùa lúa chín

Cuối tháng 5, lúa chín vàng trên những ruộng bậc thang thoai thoải ở Pù Luông, tạo nên bức tranh mùa vàng hút mắt.

Nằm ở phía tây bắc tỉnh Thanh Hóa, Pù Luông là khu bảo tồn thiên nhiên có diện tích 17.600 ha trải dài trên địa phận hai huyện Bá Thước và Quan Hóa. Vùng núi Pù Luông khí hậu mát mẻ, bao quanh bởi rừng nguyên sinh đan xen những thửa ruộng bậc thang đẹp như tranh vẽ vào mùa lúa chín. Đây cũng là điểm thu hút khách đến với Pù Luông những năm gần đây.

Di tích hơn 200 năm tuổi đổ nát giữa lòng TP Thanh Hóa

Do không được quan tâm trùng tu, sửa chữa, di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh Hoa thương hội quán giữa lòng TP Thanh Hóa ngày một hoang tàn, đổ nát, có nguy cơ trở thành phế tích trong nay mai

Di tích lịch sử cấp tỉnh Hoa thương hội quán hiện tọa lạc trên một khu đất rộng khoảng 400 m² tại đường Trần Phú, phường Ba Đình, TP Thanh Hóa, tỉnh Thanh Hóa.

Di tích lịch sử văn hóa Hoa thương hội quán xuống cấp hư hỏng, hoang phế

Địa thế hiểm yếu nơi Hồ Quý Ly nhất quyết xây thành nhà Hồ

Dù bị can ngăn, Hồ Quý Ly vẫn quyết dời đô bằng mọi giá, vì theo ông, vào cuối thời Trần không còn là thời "trị" mà thực sự bước vào thời "loạn". Vì sự "loạn" này, ông phải dời đô đến nơi đất hiểm.

Tọa lạc ở huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa, thành nhà Hồ (còn gọi là thành Tây Đô, thành An Tôn) là chứng tích về sự tồn tại của kinh đô nước Đại Ngu – quốc hiệu Việt Nam thời nhà Hồ – từ năm 1400–1407

Cận cảnh trống đồng Đông Sơn khổng lồ vừa thành Bảo vật quốc gia

Trống đồng Sao Vàng - chiếc trống đồng Đông Sơn lớn nhất Việt Nam - là một trong 29 hiện vật vừa được công nhận là Bảo vật quốc gia, theo Quyết định số 73/QĐ-TTg do Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà ký ngày 18/1/2024.

Được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam, trống đồng Sao Vàng được xác định là chiếc trống đồng Đông Sơn có kích thước lớn nhất từng được phát hiện ở Việt Nam cho đến nay.

Chùa Đông Sơn trên đất cổ Hàm Rồng

Nằm trong không gian của làng cổ Đông Sơn (phường Hàm Rồng, TP Thanh Hóa), tọa lạc trên triền núi Lợn Vàng, “nhìn” ra núi “con Voi, con Mèo” (theo cách gọi của người dân địa phương), chùa Đông Sơn tĩnh lặng như điểm nhấn cho “bức tranh” làng cổ thêm giàu giá trị.

Chùa cổ Đông Sơn trên đất Hàm Rồng được tôn tạo khang trang.

Một vùng thắng tích

Quần thể danh thắng Kim Sơn gồm 29 ngọn núi đá vôi sừng sững, có hang động nước và động khô. Ở đây còn có đàn khỉ hoang thu hút sự tò mò cho du khách.

Non nước hữu tình ở danh thắng Kim Sơn (huyện Vĩnh Lộc).

Leo động khô, chèo thuyền “mục thị” động nước

Vĩnh Lộc không chỉ được nhắc đến bởi Di sản thế giới Thành Nhà Hồ, đất phát tích chúa Trịnh, mà còn có những danh thắng nổi tiếng, trong đó có quần thể danh thắng Kim Sơn thuộc xã Vĩnh An, khiến bạn tôi ở Hà thành rất háo hức, và sau nhiều kết nối chúng tôi đã có chuyến thực tế nơi đây.

Dấu tích cuộc khởi nghĩa Lam Sơn trên vùng đất Châu Lang

Năm 1418, từ vùng núi rừng Lam Sơn, Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa chống lại ách đô hộ của nhà Minh. Vùng đất Châu Lang (nay là huyện Lang Chánh) tuy không phải là nơi khởi phát cuộc khởi nghĩa, nhưng đã chứng kiến những tháng ngày gian khổ, nếm mật, nằm gai bảo toàn lực lượng của nghĩa quân.

Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh chùa Mèo - tương truyền liên quan đến cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.

Ngôi đền thiêng thờ thần một chân trên đỉnh núi

Được xây dựng từ thời Trần (thế kỷ 13-14), đền Độc Cước nằm ở cửa biển Sầm Sơn được mệnh danh là ngôi đền linh thiêng bậc nhất vùng biển xứ Thanh.

Đền Độc Cước nằm trên đỉnh núi Cổ Giải (còn gọi là cổ con rùa biển), thuộc dãy Trường Lệ, TP Sầm Sơn. Dù không bề thế, nguy nga nhưng vẻ cổ kính rêu phong, đậm màu sắc huyền bí của ngôi đền thường thu hút rất đông người dân địa phương và du khách đến tham quan, dâng hương, đặc biệt vào các dịp lễ tết.

Đền Độc Cước rêu phong cổ kính nằm trên hòn Cổ Giải, TP Sầm Sơn. Ảnh: Lê Hoàng

Tự hào làng Trịnh Điện

Về thôn Trịnh Điện, xã Định Hải (Yên Định) hôm nay, chúng tôi được ông Trịnh Văn Thảo, trưởng thôn dẫn đi thăm từng con ngõ vừa được mở rộng khang trang, nhờ quá trình XDNTM kiểu mẫu. “Nếu không có sự đồng lòng của bà con Nhân dân, thôn sẽ không thể vừa phát triển về kinh tế, vừa giữ gìn được các giá trị truyền thống” - ông Thảo xúc động nói.

Đình làng Trịnh Điện - Di tích văn hóa lịch sử cấp tỉnh.

Về làng Như Áng

Thuộc vùng đất Mường cổ Dựng Tú xưa, làng Như Áng, xã Kiên Thọ (Ngọc Lặc) là địa bàn sinh sống của nhiều dân tộc anh em, trong đó người Mường chiếm số đông với nhiều nét đẹp văn hóa truyền thống được lưu giữ, trao truyền qua nhiều thế hệ. Nơi đây, còn được biết đến là quê của vua Lê Thái tổ.

Nhà văn hóa làng Như Áng được dựng kiểu nhà sàn truyền thống. Ảnh: Khánh Lộc

Về ngôi đình còn lưu giữ được nhiều sắc phong

Trải qua hàng trăm năm biến thiên của thời gian, thăng trầm của lịch sử, đình làng Đức Giáo xưa, nay là đình làng Đức Tiến, thôn Đức Tiến, xã Hoằng Hợp (Hoằng Hóa) vẫn giữ được nét rêu phong, cổ kính, đặc biệt tại đình còn lưu giữ nguyên vẹn nhiều sắc phong quý.

Những sắc phong nơi đây được người dân xem như báu vật và được gìn giữ, bảo quản tốt.

Được xếp loại di tích lịch sử, văn hóa cấp tỉnh năm 2000, đình làng Đức Giáo là nơi thờ Cao Sơn tôn thần; thờ Thành hoàng làng Phạm Ngọc Độc, Lê Tiến Bình, Tào Thuận Hóa, thờ Thánh Bưng (Lê Phụng Hiểu), nghè thờ Nguyệt Nga công chúa. Trước kia, đình làng có kiến trúc theo kiểu chữ đinh (T), gồm ngôi tiền đình nằm ngang 3 gian, hai chái rộng và ngôi chính tẩm (hậu cung) 3 gian nằm dọc. Bài trí thờ trong di tích, gồm gian giữa có hương án thời Lê được sơn son thếp vàng, chạm trổ tứ linh (long, ly, quy, phượng), tứ quý (xuân, hạ, thu, đông); phía trên hương án có bức đại tự đề: “Thánh cung vạn tuế” được chạm khắc, sơn son thếp vàng.

Hành trình khám phá thung lũng Lang Lung, thác Rồng

Chiếc xe khách gằn mình lên dốc, rồi hết nghiêng trái lại nghiêng phải phải dọc theo tuyến đường nhựa uốn lượn ven sông Âm. Từ trên cao, cung đường tỉnh 530b chúng tôi đi tựa như sợi chỉ mảnh mai giữa bạt ngàn rừng núi, khi căng, khi trùng. Xe dừng bến, chúng tôi bắt đầu một hành trình mới - ngược Nà Đang khám phá thác Rồng, thung lũng Lang Lung...

Thung lũng Lang Lung ở xã Lâm Phú (Lang Chánh).

Dấu tích Hội thề Lũng Nhai trên đất Ngọc Phụng

Vào cuối thế kỷ XIV, nhà Minh tiến đánh chiếm nước Đại Ngu, nhằm biến nước ta trở thành quận, huyện như thời Bắc thuộc trước đó. Nhiều cuộc nổi dậy chống Minh đều đã bị dẹp một cách tàn khốc. Một lớp nhân tài nổi lên chống giặc Minh bị tiêu diệt hoặc bị vô hiệu hóa. Một số cuộc khởi nghĩa chống Minh vẫn hoạt động nhưng nhỏ lẻ và không có khả năng mở rộng.

Di tích lịch sử - văn hóa và danh thắng Hội thề Lũng Nhai tại làng Mé, xã Ngọc Phụng.

Trong bối cảnh đó, vào đầu tháng 3 năm Bính Thân 1416, Lê Lợi cùng 18 vị hào kiệt thân thiết nhất, gồm: Lê Lai, Lê Thận, Lê Văn An, Lê Văn Linh, Trịnh Khả, Trương Lôi, Lê Liễu, Bùi Quốc Hưng, Lê Ninh, Lê Hiểm, Vũ Uy, Nguyễn Trãi, Đinh Liệt, Lê Nhân Chú, Lê Bồi, Lê Lý, Đinh Lan, Trương Chiến đã cùng nhau đến làng Lũng Nhai (tức Lũng Mi, tên nôm là làng Mé - nay thuộc xã Ngọc Phụng, huyện Thường Xuân) làm lễ tế cáo trời đất, kết nghĩa anh em, cùng nhau cắt máu ăn thề sống chết vì sự nghiệp đánh đuổi giặc Minh. Các nhà nghiên cứu lịch sử gọi sự kiện này là Hội thề Lũng Nhai.

Ngôi đình trên vùng đất giàu truyền thống lịch sử - văn hóa Bồng Trung

Làng Bồng Trung, xã Minh Tân (Vĩnh Lộc) được hình thành từ đầu thế kỷ XV. Năm 1428 Lê Thái tổ lên ngôi, nhà vua ra chỉ dụ kêu gọi Nhân dân tị nạn các nơi xa gần được hồi cư nhận ruộng làm ăn. Lúc bấy giờ một số người đã chuyển đến khu vực Mã Mốc thuộc giáp Đông, xã Biện Thượng làm ăn sinh sống. Đến năm Hồng Thuận thứ 2 (1510) dân cư ở khu Mã Mốc đã đông đúc, phồn thịnh, nên dân làng xin và được triều đình cho lập làng mới đặt tên là làng Đông Biện. Dưới triều vua Đồng Khánh (thời nhà Nguyễn) đổi tên là làng Bồng Trung.

Đình làng Bồng Trung, di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh.

Người thôn nữ và mối duyên với anh hùng Lê Lợi

Để có một chiến thắng Lam Sơn, chấm dứt những tội ác bạo tàn, dã man của giặc Minh... "Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn/ Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ/ Nặng nề những nỗi phu phen/ Tan tác cả nghề canh cửi” (Bình Ngô đại cáo), lập nên vương triều Hậu Lê dài nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam, là biết bao sự đóng góp sức người, sức của, trong đó không thể thiếu vai trò của những người phụ nữ. Hoàng phi Trinh liệt tôn thần Lê Thị Ngọc Ân là một trong những trường hợp như vậy.

Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh đền thờ Bà Am (thôn Hội Hiền, xã Tây Hồ, huyện Thọ Xuân). Ảnh: Chi Anh

Trên đất Mường Đủ

Kể tên những mường lớn ở xứ Thanh, sẽ không thể thiếu Mường Đủ. Vùng đất mường rộng lớn nằm bên sông Bưởi, đất đai màu mỡ, thuận tiện cho việc đi lại, giao thương... Có lẽ bởi vậy, từ xa xưa, đất Mường Đủ đã nổi tiếng bởi sự đủ đầy. Cũng ở Mường Đủ, còn có những giá trị văn hóa và tín ngưỡng tâm linh đặc sắc được lưu truyền.

Bên trong di tích đền Thánh Mẫu trên đất Mường Đủ.