Làng Uông Hạ giàu truyền thống khoa bảng

Làng Uông Hạ thuộc xã Thái Tân (thành phố Hải Phòng) là ngôi làng giàu truyền thống khoa bảng.

Đình Tả thờ Trạng nguyên Trần Quốc Lặc.

Uông Hạ là một làng cổ, nằm ở hạ lưu ven sông Thái Bình, từ xưa có tên là Giang Hạ, còn có tên nôm là làng Dọ. Tên làng Dọ xuất phát từ đặc điểm tự nhiên của làng, địa hình chủ yếu là đồng trũng, khi chưa có đê vào mùa mưa, lũ nước từ các nơi đổ về nên làng thường xuyên bị ngập lụt. Đã vậy, xưa chỉ có duy nhất một con đường vào làng không có lối ra, người dân phải đi lại bằng thuyền nan nên dân làng gọi là làng Dọ.

Tưởng niệm 737 năm ngày mất phu nhân Đức Thánh Trần

Lễ tưởng niệm 737 năm ngày mất Đức Trần triều Nguyên Từ Quốc Mẫu Thiên Thành Thái Trưởng Công chúa - phu nhân Đức Thánh Trần diễn ra trang trọng, linh thiêng.

Tượng thờ Đức Trần triều Nguyên Từ Quốc Mẫu Thiên Thành Thái Trưởng Công chúa – phu nhân Đức Thánh Trần tại đền Kiếp Bạc.

Sáng 17/11 (tức ngày 28/9 âm lịch), tại Khu Di sản văn hóa thế giới Kiếp Bạc (thành phố Hải Phòng), phường Trần Hưng Đạo, Ban Quản lý di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc long trọng tổ chức Lễ tưởng niệm 737 năm ngày mất của Trần triều Nguyên Từ Quốc Mẫu Thiên Thành Thái Trưởng Công chúa - phu nhân Đức Thánh Trần Hưng Đạo.

Nghề nung vôi xưa ở Hội An

Có một thời, khói lửa nung vôi đã để lại dấu ấn sâu đậm trong ký ức của bao thế hệ người dân phố Hội. Đến nay nghề nung vôi truyền thống bị mai một, nhưng dư âm của nó vẫn còn hiển hiện trong nếp sống, trên mảng tường vôi vàng úa của những công trình kiến trúc.

Lò nung vôi ở Thanh Hà khoảng năm 1940. Ảnh: Jean-Yves Claeys

Cầu Sông Hàn: Lịch sử và biểu tượng

Việc khởi công xây dựng cầu Sông Hàn ngày 2/9/1998 là một trong những quyết định đột phá, mang tính biểu tượng, mở màn cho sự phát triển mạnh mẽ của Đà Nẵng sau khi trở thành thành phố trực thuộc Trung ương (1997).

Cầu Sông Hàn quay mỗi đêm là một nét văn hóa, một dấu ấn đặc trưng của thành phố. Ảnh: NGUYỄN TRÌNH

Công trình không chỉ giải quyết bài toán giao thông chiến lược, nối liền trục đường Lê Duẩn (bờ Tây) và Phạm Văn Đồng (bờ Đông), mà còn góp phần mở rộng không gian đô thị, làm thành phố “sáng hẳn lên”.

Lý do phố ẩm thực Vĩnh Khánh được vinh danh 'Thú vị nhất thế giới'

Vĩnh Khánh được du khách yêu thích nhờ tập trung đông hàng quán, món đa dạng, giá hợp lý và không khí đường phố sống động theo các chuyên gia.

Phố ẩm thực Vĩnh Khánh dài gần 1 km, bắt đầu từ Bến Vân Đồn, kéo dài qua đường Vĩnh Khánh đến đường Tôn Đản, phường Khánh Hội (quận 4 cũ). Khu phố đứng vị trí thứ 10 trong danh sách "Những con phố thú vị nhất thế giới 2025" (Coolest Streets) do tạp chí Anh công bố ngày 19/11.

Phố ẩm thực Vĩnh Khánh hút khách với các quán hải sản. Ảnh: H.Khánh

Hàng Đào xích nhiễm

Những cái tên có màu sắc trong tên phố phường hay địa danh ở Hà Nội đủ vẽ ra một bức tranh đô thị cổ xưa, trộn lẫn giữa nhu cầu thực tế đời sống với những biểu tượng lễ nghi.

Trong khung cảnh Hà Nội ngày nay, ta dễ dàng mô tả thành phố với màu sắc nhiều khi đã thành khuôn mẫu: màu nước sông Hồng đỏ phù sa, hồ Hoàn Kiếm xanh màu tảo nên từng có tên hồ Lục Thủy, màu vàng các biệt thự thời Pháp, các mùa lá như “cây cơm nguội vàng, cây bàng lá đỏ”… Trong các địa danh hay tên phố, một số cái tên có từ chỉ thị màu.

Những tên phố hay địa danh đô thị ở Việt Nam có một tác dụng to lớn là phần nào hé mở xuất xứ phong tục đời sống, giúp người đời sau hình dung về tổ chức không gian đô thị. Trong bối cảnh Hà Nội, nói đến phố cổ là nói đến các phố Hàng, chủ yếu nằm trong dân cư phía đông hoàng thành Thăng Long cũng như thành Hà Nội sau này, từng được gọi là Đông Thành. Chúng là kết quả của hình thái đời sống một đô thị pha trộn giữa phường thủ công, phường nghề nông và phường buôn bán. Mỗi tên phố cung cấp thông tin chức năng khá rõ ràng. Qua năm tháng, chúng trở thành một loại di sản mà người Hà Nội tự hào.

Đình Đồng Lạc ở 38 Hàng Đào khoảng năm 1915. Ảnh màu của Léon Busy

Lê Lợi - đại lộ của khát khao vui sống

Từng là con đường đẹp và đông vui nhất nhì Sài Gòn, nhưng khi tôi còn nhỏ ở thập niên 1960, tính chất sang trọng của đại lộ Lê Lợi không so được với đường Tự Do (nay là Đồng Khởi), Thống Nhứt (nay là Lê Duẩn) hay Nguyễn Huệ. Nó rất đời, nghĩa là bên cạnh những đoạn đường tráng lệ còn có những đoạn đường xô bồ, bề bộn. Dù vậy, nó có sức cuốn hút một cách kỳ lạ.

Nhớ hoài những tháng năm đầu thập niên 1970, ở đâu chiến tranh xảy ra không biết nhưng trên đường này, dù ngoài trời đang nóng hay mát, người ta diện những bộ đồ đẹp để đi mua sắm, xem xi nê, vào tiệm chụp hình làm vài pô ảnh trước tấm phông vải vẽ cảnh biệt thự, lầu tạ. Dưới hàng cổ thụ dọc hai bên đường, hàng ngàn người di chuyển từ phía trụ sở Hạ viện Việt Nam Cộng hòa (nay là nhà hát TP.HCM) lũ lượt đi về phía chợ Bến Thành. Áo dài bông, áo dài tay raglan, mini jupe của các bà các cô. Áo sơ mi bỏ vào quần hay để thong thả ra ngoài, vài ông thắt cravate… Mùi dầu thơm, mùi brillantine thoang thoảng trong nắng trong gió.

Gò Công - Bí ẩn Làng thành phố đầu tiên của lục tỉnh - Kỳ 5: Độc đáo món quê Gò Công tiến vua

"Gọi mắm nhưng thật ra không phải mắm, đó là loại nước chấm thượng hảo hạng làm từ thịt con tôm", ông Phạm Văn tâm sự.

Cho mắm tôm chà vào keo để bán - Ảnh: HÙNG ANH

Gò Công - Bí ẩn Làng thành phố đầu tiên của lục tỉnh - Kỳ 4: Hai nữ sĩ lừng danh thiên hạ

Gò Công là đất địa linh nhân kiệt với nhiều danh nhân. Đặc biệt, xứ này có hai nữ sĩ tài danh, là nhà thơ, nhà văn, nhà báo nổi tiếng những năm đầu thế kỷ 20.

Bà Phan Thị Bạch Vân, chủ nhân Nữ lưu thơ quán - Ảnh tư liệu

Gò Công - Bí ẩn Làng thành phố đầu tiên của lục tỉnh - Kỳ 3: Quê hương hai bà hoàng danh tiếng

Hàng trăm năm qua, người dân Gò Công (Khổng Tước Nguyên) vẫn tự hào vùng đất lành này là nơi xuất thân hai bà hoàng danh tiếng tài đức vẹn toàn của triều Nguyễn.

Nam Phương hoàng hậu thời thiếu nữ đang đi học - Ảnh tư liệu

Gò Công - Bí ẩn Làng thành phố đầu tiên của lục tỉnh - Kỳ 2: Chuyện lạ nữ hào phú đất Gò Công

Gò Công là đất địa linh nhân kiệt, nổi tiếng giàu có với những tên tuổi như ông Phủ Khiêm, Huyện Đậu, Huyện Hiếu, Hội đồng Hạc, Đốc phủ Hải...

Chợ Gò Công xưa, nơi bà Tư Nói khởi nghiệp từ nghề bán trầu cau - Ảnh tư liệu

Nhưng các đại gia này đều chịu lép vế trước hai nữ hào phú được cho là chiếm vị trí giàu nhất nhì xứ Gò Công.

Gò Công - Bí ẩn Làng thành phố đầu tiên của lục tỉnh - Kỳ 1: Tìm lại dấu xưa Làng thành phố

Tỉnh Tiền Giang vừa công bố năm 2025 thị xã Gò Công "lên thành phố". Nhưng 137 năm trước, năm 1885, vùng đất hiện nay là thị xã Gò Công đã được người Pháp gọi là "Làng thành phố", đô thị đầu tiên với tên gọi thành phố của đất Nam Kỳ lục tỉnh.

Dinh Tham biện xưa - Ảnh tư liệu

Ngày nay, đô thị Gò Công đã phát triển nhưng dấu xưa vẫn còn dù trải nhiều thăng trầm lịch sử chiến tranh, ly loạn, đói kém...

Năm 1993, lần đầu tiên tôi đến Gò Công. Ngày đó, thị xã này không còn vai trò trung tâm tỉnh lỵ, chỉ là đơn vị hành chính cấp huyện của Tiền Giang. Những ngày loanh quanh ở thị xã, tôi choáng ngợp trước những khu phố cổ kính nhỏ hẹp được chia ô như bàn cờ, những dinh thự xưa cũ đồ sộ, những mái ngói rêu phong theo dấu thời gian của một đô thị cổ kính.

Hai Bà Trưng - con đường phồn thịnh trăm năm

Có rất nhiều điều để viết về con đường này, để rồi không biết bắt đầu từ đâu. Đường kéo dài từ công trường Mê Linh, nơi có tượng Đức Trần Hưng Đạo cho đến cầu Kiệu. Đoạn đầu đến chợ Tân Định mang vẻ sang trọng, từ chợ đến cầu Kiệu là đoạn đường làm ăn phồn thịnh, rầm rộ không dứt từ cả trăm năm nay.

Hai Bà Trưng là con đường của dinh thự, công sở và tiệm buôn, đi qua những địa chỉ danh tiếng như chợ Tân Định, nhà thờ Tân Định, nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi... Là con đường cắt ngang những phố xá cây cao bóng cả phồn hoa của đất Sài Gòn như Trần Quang Khải, Hiền Vương (nay là Võ Thị Sáu), Phan Thanh Giản (Điện Biên Phủ), Phan Đình Phùng (Nguyễn Đình Chiểu), Trần Cao Vân, Hồng Thập Tự (Nguyễn Thị Minh Khai), Thống Nhứt (Lê Duẩn), Nguyễn Du, Lê Thánh Tôn…

Ban đầu đường mang tên Impérial, năm 1870 đổi thành Nationale, đến năm 1902 thành Paul Blanchy. Năm 1952, chính quyền Bảo Đại cắt đoạn từ đường Lê Duẩn ngày nay đến cầu Kiệu đặt tên là Trưng Nữ Vương. Năm 1955, chính quyền Sài Gòn nhập chung hai đường làm một thành Hai Bà Trưng.

Lê Thánh Tôn - con đường lặng lẽ phồn hoa

Không mấy khi quá đông đúc xe cộ, Lê Thánh Tôn là con đường của giới nhà giàu, người nước ngoài và quan chức.

Nằm ở vị trí vách phía Đông thành Gia Định cũ, đường Lê Thánh Tôn ban đầu là đường số 15, từ 1865 chia làm ba đường nối nhau là các tuyến đường Sainte Enfance, Isabelle và Palanca. Năm 1870 hai đoạn đầu nhập lại đổi tên thành Espagne, riêng đoạn cuối từ Đồng Khởi đến ngã sáu hiện nay từ năm 1947 đổi thành đường Lê Lợi. Đến năm 1955, Chính phủ Việt Nam Cộng hòa nhập hai đường Espagne với Lê Lợi thành Lê Thánh Tôn. Tên Lê Lợi được chuyển sang cho đường Bonard cũ và giữ nguyên đến nay.

Đình Yên Phú: Từ bến sông tới phố hàng

Giữa nhịp phố phường tấp nập hôm nay, ít ai hình dung nơi góc Hàng Mã – Hàng Rươi từng là bến sông Tô Lịch rộn ràng thuyền buôn, là xóm chài Yên Phú xưa bên bờ nước. Từ bến sông thành phố hàng, từ làng nghề tới đô thị, đình Yên Phú vẫn lặng lẽ giữ hồn quá khứ giữa phố phường, kể lại câu chuyện về một Hà Nội từ sông nước mà thành.

Từ xóm chài đến bến sông thuyền buôn nhộn nhịp

Trong sách Hà Nội nửa đầu thế kỷ XX của cụ Nguyễn Văn Uẩn (1912-1991), cho biết dấu tích cổ xưa quanh khu phố Hàng Lược, Hàng Mã, Hàng Cót, Hàng Rươi, nằm quanh bến sông Tô Lịch, khi ấy sông vẫn rộng, thuyền mành xứ Nghệ từ sông Hồng đi sâu vào tận Phủ Từ, nơi con sông dừng lại hào nước bao quan tường Thành Hà Nội xưa. Ta có thể tưởng tượng được cảnh thuyền bè nhộn nhịp gữa hai bên bờ phố xá sầm uất. Chỉ một đoạn sông ngắn mà trên bờ có tới năm ngôi đền miếu đình chùa và mấy chỗ họp chợ.

Bộ sách Hà Nội nửa đầu thế kỷ XX của tác giả Nguyễn Văn Uẩn, bản in năm 1995. Bộ sách được chia làm 6 quyển, dựa trên các khu vực của thành phố. Mỗi quyển có một bài mở đầu nêu những đặc điểm riêng của khu vực nói trong tập sách và các phần, chương theo đặc điểm địa lý và dân cư. Ảnh: Oreka.

Sự dang dở của con phố văn chương

Vai trò của Văn Miếu - Quốc Tử Giám quan trọng trong lịch sử các triều đại Việt Nam, đặc biệt ở Thăng Long - Hà Nội, để khi ra đời, đã nằm sát ngay khu vực Hoàng thành. Ngày nay, di tích này trở thành một di sản trong lòng đô thị Hà Nội, để rồi gần nhất, một đơn vị hành chính mới cấp phường mang tên kép trên. Đây cũng là phường duy nhất ở Việt Nam có tên như vậy.

Mặc dù có lịch sử lâu đời, khung cảnh khu vực này cho đến giờ vẫn là kết quả của một quá trình đô thị hóa chưa hoàn thiện. Dấu vết những đường phố chưa được kết nối, các tên phố và xóm làng cũ trải qua những biến đổi phản ánh sự dang dở ấy. Lịch sử quá trình đổi tên đường phố thể hiện sự biến đổi của ý thức hệ, tư duy hành chính lẫn sự kỳ vọng biểu tượng hóa không gian văn hóa đô thị.

Xóm nghệ sĩ hẻm đình Phú Thạnh

Hẻm nhỏ hẹp, có đoạn chỉ đủ hai xe máy tránh nhau. Đầu hẻm số 199 đường Cách Mạng Tháng Tám, cổng chào có chữ “Đình Phú Thạnh” bằng tiếng Việt và hàng liễn đối chữ Hán sơn màu vàng nâu tạo sự khác biệt với bao nhiêu con hẻm tương tự trong thành phố.

Bên trong hẻm, các mái nhựa chìa ra thụt vào che hàng quán bán hai bên. Bảy tám mươi năm trước, hẻm rộng hơn nhưng qua nhiều năm tháng nhà cửa bên trong lấn dần ra. Phía bên trái, ngôi đình cổ Phú Thạnh trên khuôn viên rộng hơn 500 mét vuông vẫn còn đó, trơ gan cùng tuế nguyệt từ khi hình thành đầu thế kỷ thứ XIX, còn lưu giữ sắc phong do triều Nguyễn phong tặng từ năm 1853. Do có đình này, mọi người gọi hẻm 199 là “hẻm đình Phú Thạnh”.

Người trong hẻm làm đủ nghề, nhưng dấu ấn của những cư dân làm nghệ thuật từng sống ở đây khá đậm nét.

Đền thờ bia ký lăng mộ Quận công Lê Bùi Vị

Quận công Lê Bùi Vị (tức Lê Bá Trí) là công thần thời Lê Trung hưng. Hiện mộ và đền thờ của ông ở thôn Phú Thọ, xã Lưu Vệ, được con cháu dòng họ Lê Bá, Nhân dân hương khói, thờ phụng.

Đền thờ Quận công Lê Bùi Vị. Ảnh: Khắc Công

Hoàng giáp Vũ Diệm - Người con núi Hồng làm rạng danh quê hương

Ít ai biết rằng, câu thành ngữ nổi tiếng một thời ở kinh đô Thăng Long “Bút Cấm Chỉ, sĩ Thiên Lộc” nói về vùng đất hiếu học ở Hà Tĩnh là xuất phát từ người học trò có tên Vũ Diệm, quê ở làng Thổ Vượng, sau này thi đỗ Hoàng giáp, giúp nước, giúp dân.

Nằm dưới chân núi Hồng Lĩnh, làng Thổ Vượng (huyện Thiên Lộc) xưa, nay là thôn Đông Huề, xã Can Lộc trong những ngày cuối tháng 10 này trở nên rộn ràng.

Thời tiết se lạnh trong đợt gió mùa không ngăn nổi bước chân của người dân và con cháu dòng họ Vũ (Võ) khắp bốn phương tề tựu, mừng kỷ niệm 320 năm năm sinh Hoàng giáp Vũ Diệm - vị danh nhân có nhiều công lao đối với đất nước. 

Một tiết mục khắc họa hình tượng Hoàng giáp Vũ Diệm, trong chương trình nghệ thuật kỷ niệm 320 năm năm sinh Hoàng giáp Vũ Diệm. Ảnh: tại lễ tổng duyệt chương trình vào chiều 23/10.

Khai quốc công thần Lê Lôi

Góp sức cùng với Bình Định vương Lê Lợi đánh thắng quân xâm lược nhà Minh trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn ở thế kỷ XV có một danh tướng đã lập nhiều công trạng, đó chính là Khai quốc công thần Lê Lôi.

Di tích văn hóa lịch sử cấp tỉnh - đền thờ Lê tộc công thần ở xã Tân Ninh. Ảnh: Khắc Công

Theo tộc phả của dòng họ Lê Đình, Lê Lôi sinh ra và lớn lên ở Cổ Định xưa (nay là xã Tân Ninh). Ông là con trai út của tiến sĩ Lê Duy Duật. Nhà Hồ sau khi cướp ngôi nhà Trần, khiến lòng người oán giận, thừa cơ ấy, giặc Minh đã đem quân sang xâm lược nước ta, tàn sát Nhân dân, đốt nhà, cướp của. Chép về việc Lê Lôi tìm đến nghĩa quân Lam Sơn để phò Lê Lợi đánh giặc Minh, gia phả dòng họ Đinh Liệt ở Đông Cao (xã Trung Chính ngày nay) ghi rất rõ đó là vào ngày 18/8/1417. Trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, Lê Lôi đã mang hết tài trí của mình cho cuộc kháng chiến, ông đã có mặt trong đoàn dũng tướng đội cỏ suốt đêm bơi xuôi dòng sông Chu để đoạt lại hài cốt của tổ tiên Lê Lợi bị giặc đào bới mang đi nhằm buộc Lê Lợi phải đầu hàng.