Sóc Trăng, vùng đất của sự đa dạng văn hóa và tôn giáo, nổi tiếng với những ngôi chùa Khmer độc đáo. Trong đó chùa Champa là một điểm đến tâm linh thu hút đông đảo du khách bởi vẻ đẹp cổ kính và những câu chuyện huyền bí.
Vị trí
Chùa Champa tọa lạc tại Ấp Phước Long, xã Phú Tân, huyện Châu Thành, tỉnh Sóc Trăng. Cách trung tâm thành phố Sóc Trăng khoảng 12 km, chùa Champa nằm gần các điểm du lịch tâm linh nổi tiếng khác như chùa Bốn Mặt, chùa Phật Nổi… Du khách có thể dễ dàng kết hợp tham quan bằng xe máy, taxi hoặc ô tô. Tuyến đường dẫn đến chùa khá thuận tiện, từ trung tâm thành phố, bạn đi theo đường Lê Lợi, qua Quốc lộ 1A rồi rẽ phải vào DT932. Khi đến Tịnh xá Ngọc Tâm, rẽ trái là sẽ gặp ngay ngôi chùa Chăm Pa cổ kính.
Nguồn gốc tên gọi Chùa Champa
Dưới bóng những cánh hoa sứ trắng đỏ, chùa Champa hiện lên như một nét chấm phá độc đáo giữa vùng đất giồng cát cao ráo. Ngôi chùa này còn được người Khmer trìu mến gọi là Wat Chăm Pa hay Von Na Ram, bởi lẽ cái tên Champa bắt nguồn từ chính loài hoa sứ đã từng phủ kín vùng đất này. Tương truyền rằng, thuở xưa nơi đây có cả một rừng hoa sứ khoe sắc, đặc biệt là cây sứ cổ thụ với sắc đỏ rực rỡ cùng hương thơm nồng nàn lan tỏa khắp chốn. Chính vẻ đẹp kiêu sa ấy đã thôi thúc người dân lấy tên Champa để đặt cho ngôi chùa, như một cách lưu giữ ký ức về vùng đất ngát hương.
Dẫu thời gian có trôi qua, cây sứ cổ thụ năm nào giờ đã không còn, nhưng người ta vẫn có thể cảm nhận được hồn hoa sứ phảng phất đâu đây. Hai cây sứ mới được trồng trước lối vào nhà đại đức trụ trì như một lời nhắc nhở về quá khứ, đồng thời tiếp nối câu chuyện về loài hoa đã gắn liền với tên gọi và lịch sử của chùa Champa .
Lịch sử hình thành và phát triển Chùa Champa
Vào năm 1686, Chùa Champa được xây bằng gỗ, lợp lá đơn sơ và cách công trình kiến trúc hiện thời khoảng 1 km. Trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo, đến năm 1974 thì ngôi chùa có vị trí và diện mạo như bây giờ.
Chùa Champa không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng mà còn là chứng nhân lịch sử, ghi dấu những đóng góp thầm lặng mà to lớn trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Ngôi chùa cổ kính này đã trở thành điểm tựa vững chắc cho cách mạng, nơi hội tụ tinh thần yêu nước của đồng bào Phật tử Khmer.
Trong những năm tháng chiến tranh ác liệt, chùa Champa đã mở rộng vòng tay, cưu mang nhiều cán bộ cách mạng là người Khmer như ông Tà Ruôi, Tà Éch, Tà Ben, Tà Sol, Tà Mỹ, Tà Nuôl. Những bức tường chùa không chỉ che chở cho các vị sư mà còn bảo vệ cho những người con ưu tú của dân tộc, những người đang ngày đêm chiến đấu vì độc lập tự do. Chùa cũng là nơi tổ chức nhiều cuộc họp bí mật, bàn bạc kế hoạch đánh đuổi giặc ngoại xâm, góp phần thắp lên ngọn lửa kháng chiến trong lòng người dân.
Không chỉ dừng lại ở việc che giấu, chùa Champa còn là nơi quy tụ, giác ngộ thanh niên Khmer. Nhà chùa đã khéo léo sử dụng việc tu học như một vỏ bọc, giúp cho các thanh niên trốn tránh sự truy lùng gắt gao của địch, bảo vệ nguồn nhân lực cho cách mạng.
Tiêu biểu là tấm gương của sư Lâm Thầu Luôi (thời đại đức Lâm Út trụ trì) khi bị địch ruồng bắt, đã vận động một số sư sãi cùng trốn vào vùng giải phóng tham gia cách mạng và lập nhiều chiến công. Hay như vị đại đức Kim Keo đã vận động bà con tín đồ Phật tử tham gia kháng chiến, che chở cho gần 500 người trong chùa để hoạt động cách mạng.
Đặc biệt, chùa Champa còn sở hữu một hầm bí mật, nơi ẩn náu an toàn cho cán bộ cách mạng, giúp họ tiếp tục hoạt động và lãnh đạo cuộc đấu tranh.
Chùa Champa xứng đáng là một biểu tượng sáng ngời của tinh thần yêu nước, sự hy sinh và lòng dũng cảm của đồng bào Khmer trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc.
Kiến trúc độc đáo mang đậm dấu ấn Khmer
Cổng chính của Champa nằm ngay mặt tiền Tỉnh lộ 1, hướng về huyện Kế Sách, cách chợ Phú Tâm chỉ 500 m. Cổng rộng khoảng 4 m, cao 8 m, với hai cột trụ tròn vững chãi sơn màu hồng phấn nổi bật. Trên đỉnh mỗi cột là hình tượng nàng Keyno uyển chuyển dang tay như nâng đỡ cả cổng chùa. Phía trên là kiến trúc ba khối bê tông theo kiểu tháp nhọn, khối giữa cao hơn hai khối hai bên tạo nên sự hài hòa, cân đối. Các khối tháp được chia thành nhiều tầng, bốn tầng dưới sơn son thếp vàng xen kẽ mảng màu xanh nhạt, hai tầng trên màu hồng phấn hình hoa sen, đỉnh tháp là hình hồ lô thu nhỏ dần. Có thể nói, cổng chùa Chăm Pa là một minh chứng cho nét kiến trúc cổ xưa được gìn giữ cho đến ngày nay. Tên chùa được viết bằng cả tiếng Việt và tiếng Khmer, phía trên là bức tranh sơn thủy hữu tình với hai đội nam nữ (7 nam, 8 nữ) đang say sưa kéo co được đắp nổi bằng xi măng vô cùng tinh xảo. Mặt sau cổng cũng có kiến trúc tương tự, chỉ khác là thay vì trò chơi kéo co là hình ảnh đoàn người đua ghe ngo truyền thống của người Khmer. Cả hai biểu tượng này đều mang ý nghĩa về sức mạnh, sự đoàn kết và chiến thắng.
Con đường bê tông phẳng lì rộng chừng 5 mét dẫn lối ta đến chùa. Hai bên đường, những ngôi nhà nép mình dưới bóng mát của cây cối, là nơi sinh sống của bà con Khmer hiền hòa, chất phác. Dọc theo con đường nhỏ hun hút hơn 100 mét, ta như lạc vào bức tranh đồng quê yên bình với cánh đồng lúa xanh ngát trải dài. Hàng thốt nốt cao vút, thẳng tắp như những chiến binh canh giữ đất trời, xòe tán lá sum suê chào đón du khách.
Con đường dẫn đến chùa
Bước qua cổng chùa, ta như lạc vào một thế giới khác. Chùa Champa có khuôn viên rộng khoảng 6 hecta, nổi bật với nhiều công trình kiến trúc độc đáo cùng những bóng cây cổ thụ tỏa mát. Trong số đó, ấn tượng nhất phải kể đến hai cây me, một cây đã hơn 700 tuổi, cao chừng 30 mét, gốc to đến 5-6 người ôm mới xuể, và một cây cũng đã trên 300 năm tuổi. Ngoài ra còn có cây lộc vừng 150 năm tuổi, tất cả đều là những chứng nhân lịch sử, tồn tại từ trước khi chùa được dời về vị trí hiện tại. Đặc biệt, chùa còn sở hữu 6 cây đào hồng nhung sai trĩu quả quanh năm. Điều thú vị là trái đào ở đây không có hạt, khi chín tỏa hương thơm ngào ngạt, vị ngọt đậm đà khác hẳn những nơi khác.
Cây me cổ thụ
Chánh điện là công trình trung tâm và nổi bật nhất của chùa Champa . Phía trước có hai cột cờ cao vút và hai “Pì chét đây” – nơi lưu giữ tro cốt và cầu siêu cho người đã khuất được xây dựng từ năm 1975. Chánh điện được bao bọc bởi hàng rào cao 3 m, với hai bậc tam cấp, mỗi bậc có 4 lối lên, dẫn đến không gian linh thiêng. Bậc thứ nhất cao 1 m, rộng rãi với diện tích 50 m x 30 m, có bàn thờ ông Thiên ở bên phải lối vào chính và hai tháp Thổ Địa hai bên gần bậc cấp thứ hai. Hai bên sân còn có 6 ngôi tháp để tro cốt. Bậc thứ hai cao hơn 2 m, hành lang rộng 1 m, được bao quanh bởi lan can với 10 cột trụ tròn và 4 cột mỗi mặt đỡ lấy mái chánh điện. Tổng diện tích chánh điện lên đến 383.5 m² (dài 59 m x rộng 6.5 m).
Chánh điện
Mỗi lối vào chánh điện đều được canh giữ bởi một cặp linh vật độc đáo. Lối chính hướng Đông có cặp Voi trắng (Prơơ rậy) tượng trưng cho trí tuệ vượt qua mọi chướng ngại, 6 ngà voi tượng trưng cho sự chiến thắng 6 giác quan của con người. Cửa Nam có cặp Kỳ Lân (Rêch Chăs Sây), biểu tượng của ngũ phương và Ngũ giới trong Phật giáo. Cửa Tây có cặp Sư Tử (Săch Tôô), cửa Bắc có cặp Hổ (Kh’la), thể hiện sức mạnh được thuần hóa trước Phật pháp.
Chánh điện có 4 cửa ra vào bằng gỗ, trên mỗi vòm cửa là hình ảnh Đức Phật tọa thiền trên đài sen, tượng trưng cho sự cao quý của cái thiện. Hai bên vách tường có 12 cửa sổ bằng gỗ, trên vòm cửa sổ trang trí hoa văn đắp nổi hình Phật ngồi trên Reahu, biểu tượng cho chiến thắng của cái thiện trước cái ác. Những cánh cửa gỗ cổ kính này đã tồn tại hàng trăm năm, là nét độc đáo riêng của chùa Champa so với những ngôi chùa Khmer khác trong tỉnh.
Mái chánh điện được xây dựng theo kiểu 3 cấp mái chồng lên nhau, mỗi cấp chia thành 3 nếp, nếp giữa cao hơn hai nếp bên. Hai mái trên cùng tạo thành đỉnh mái với góc 60 độ, trên đỉnh là bình hồ lô cao vút. Theo lời kể của Hòa Thượng Thạch Thi, trụ trì chùa Trà Quýt cũ, bình hồ lô này được đúc bằng thau, nặng khoảng 50 kg, cao gần 1m, do ông Nguyễn Văn Thiệu phát tâm cúng dường và được đưa lên đỉnh mái bằng trực thăng vào năm 1973. Hai mái dưới thấp hơn, nghiêng khoảng 30 độ, lợp ngói và trang trí hình tượng đuôi rắn thần Nagar dọc theo đòn dông. Nơi tiếp giáp giữa cột và mái là hình tượng tiên nữ Keynor hai tay nâng đỡ mái chùa, tạo nên vẻ đẹp mềm mại, thanh thoát, như đang gánh cả bầu trời che chở cho chúng sinh.
Bên trong chánh điện có hai hàng cột, mỗi hàng 6 cột. Bệ thờ được chia thành 3 nếp, thờ phụng rất nhiều tượng Phật với nhiều tư thế, chất liệu khác nhau. Ấn tượng nhất là tượng Phật Thích Ca bằng xi măng cao 2m, ngồi thiền trên đài sen, mắt hé mở, miệng mỉm cười hiền từ. Trần và tường chánh điện được trang trí bằng những bức tranh sơn dầu kể về cuộc đời Đức Phật, từ lúc ra đời cho đến khi giác ngộ.
Xung quanh chánh điện là những công trình phụ như sala, nhà tăng, tháp cốt… Tất cả đều được xây dựng hài hòa, tạo nên một tổng thể kiến trúc vừa uy nghiêm, vừa gần gũi.
Vẻ đẹp kiến trúc độc đáo
Không gian tâm linh thanh tịnh
Đến với chùa Champa, bạn không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp kiến trúc độc đáo mà còn được hòa mình vào không gian tâm linh thanh tịnh. Tiếng chuông chùa ngân nga, tiếng kinh kệ trầm bổng, hương thơm thoang thoảng của hoa sứ, tất cả tạo nên một cảm giác bình yên, thư thái cho tâm hồn.
Không gian tâm linh thanh tịnh
Giá trị văn hóa:
Chùa Champa không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng mà còn là di sản văn hóa quý giá của người Khmer Nam Bộ. Ngôi chùa lưu giữ nhiều giá trị phong tục tập quán truyền thống, góp phần làm phong phú thêm đời sống tinh thần của người dân địa phương.
Chùa lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Khmer Nam Bộ
Hàng năm, chùa tổ chức nhiều lễ hội truyền thống như Chol Chnam Thmay, Ok Om Bok, Dolta… Đặc biệt vào dịp lễ hội Oóc Om Bóc, chùa tổ chức lễ hội đua Ghe Ngo sôi nổi trên sông Maspéro thu hút đông đảo phật tử và du khách tham dự.
Lưu ý:
- Khi đến tham quan chùa, du khách cần ăn mặc lịch sự, kín đáo.
- Giữ gìn vệ sinh chung, không xả rác bừa bãi.
- Tránh gây ồn ào, ảnh hưởng đến không gian thanh tịnh của chùa.
- Du khách có thể kết hợp tham quan chùa Chăm Pa với các điểm du lịch Sóc Trăng hấp dẫn khác như chùa Dơi, chùa Som Rong, Cù Lao Dung… để có một chuyến đi trọn vẹn.
Lời kết
Chùa Champa không chỉ là một công trình kiến trúc độc đáo, mà còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa và tín ngưỡng đặc sắc của đồng bào Khmer. Đến đây, du khách sẽ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp kiến trúc tinh tế, hòa mình vào không gian tâm linh thanh tịnh và khám phá những nét văn hóa độc đáo của người Khmer. Chùa Champa thực sự là điểm đến lý tưởng cho những ai muốn tìm hiểu về lịch sử, văn hóa và con người vùng đất Miền Tây Nam Bộ.