Thuận Phước, làng xưa dấu cũ

Tên làng hơn 200 năm

Tôi về Thuận Phước dăm ba lần. Lần đầu chỉ lên những chiếc thuyền nhỏ loanh quanh trong đầm nước mặn bàu Cá Cái rợp bóng cây cóc trắng đang mùa lá đỏ, nôn nao nhìn những cánh cò trong nắng, trông những đàn tôm, cá lượn lờ trong làn nước xanh biếc. Nhưng rồi, vài lần sau, những tên đất giản dị, mộc mạc, mà những người chèo thuyền nhắc tới, như Đồng Dài, Đồng Quýt, Cây Thị, Ngòi Thuốc, Bên Sông - là 5 xóm của Thuận Phước bây giờ, rồi cả tên Động Ló, núi Chóp Chài, núi Mình Thịnh, Hòn Cóc... đã thôi thúc tôi tìm về nguồn cội của làng Thuận Phước.

Ngày mưa...

Những ai đã từng lớn lên ở vùng quê miền Trung, trong những ngày mưa gió, thường nhớ đến mùi củ mì vừa luộc chín còn nghi ngút hơi nóng, được mẹ ta lấy ra từ chiếc nồi ám khói, đặt vào đĩa hoặc chiếc rổ tre nho nhỏ.

Ngày trước, có hai loại củ mì phổ biến, là mì nếp và mì gòn. Mì nếp, thân cây và lá có màu vàng - trắng, vỏ củ cũng trắng. Mùi của loại củ này thơm như mùi cơm nếp nhưng dẻo chứ không bở. Còn mì gòn thì thân cây và cuống lá cũng như vỏ củ có màu đỏ tím. Tuy không có mùi thơm như mì nếp nhưng củ rất bở, tinh bột nhiều nên đa số gia đình ở nông thôn chọn loại mì này để ăn vào những ngày mưa lụt. Có khi ăn củ mì như một bữa ăn phụ, ăn thêm cho vui miệng, nhưng cũng có không ít gia đình khó khăn, củ mì là lương thực chính. “Nuốt củ mì trầy o mà nói chuyện thế giới!”, các bác nông dân hay trêu nhau câu ấy mỗi khi nghe ai đó bàn tán về những chuyện xa vời.

Tuyệt cảnh Gành Lá Ngái

Vùng biển Bình Sơn có nhiều gành biển đẹp. Trong số đó không thể thiếu nét đẹp hoang sơ của gành Lá Ngái thuộc thôn An Hải (xã Bình Châu). Vùng biển này khá hoang sơ, được tạo nên bởi những lớp đá đen tỏa sáng, tạo nên một vẻ đẹp độc đáo và cuốn hút, rung động lòng người. ​​​​​​​

Gành Lá Ngái cách trung tâm TP. Quảng Ngãi chừng 20 km, có chiều dài khoảng 2 km. Từ TP.Quảng Ngãi, theo tuyến đường Mỹ Trà – Mỹ Khê đến xã Tịnh Khê, bạn tiếp tục theo Quốc lộ 24B đến chợ Bình Châu rẽ trái đi khoảng vài cây số là đến UBND xã Bình Châu. Bon bon trên con đường trải nhựa thẳng tắp, ở cuối con đường này, chúng ta rẽ phải vào con đường đi vào một xóm nhỏ nằm dọc mép sông là đến gành Lá Ngái.

Gành Lá Ngái nhìn từ trên cao. Ảnh: PTT

Ngọt ngon cá bịp

Ẩn sau lớp da xù xì của cá bịp là thớ thịt trắng ngần, thơm ngon. Cá bịp nướng, kho, chiên đều ngon, để lại dư vị khó quên.

Món cá bịp kho ngọt.

Cá bịp hay còn gọi là cá thóc, cá bã trầu. Cá bịp giá rẻ, nhưng xét về độ thơm ngon thì không thua kém nhiều loại hải sản khác. Nhiều người ưa thích cá bịp nướng chấm muối ớt với cách chế biến khá đơn giản. Móc mang cá và ruột rồi rửa sạch, đặt cá lên vỉ sắt kê trên bếp than hồng. Da cá dần chuyển sang màu nâu xám, bốc mùi thơm phức. Canh lửa vừa phải để thịt cá chín đều. Gỡ lớp da xù xì bên ngoài, lộ ra thớ thịt cá trắng ngần trông rất hấp dẫn. Giã nhuyễn muối hột cùng với vài trái ớt xanh. Cá nướng ăn cùng với muối ớt, thịt cá ngọt mềm hòa cùng vị mặn của muối lẫn với ớt cay, thơm ngon phải biết.

Cá đồng, tôm đất kho rim

Cá đồng, tôm, tép là món ăn dân dã. Người dân quê tôi xong buổi làm đồng thường tranh thủ dạo trên những đám ruộng xâm xấp nước để bắt tôm, cá. Nhờ đó mà bữa cơm gia đình trở nên đậm đà với món cá đồng, tôm đất kho rim.

Món cá đồng, tôm đất kho rim.

Chiều nay, bất ngờ mẹ tới thăm. Mẹ nói có mớ cá tôm rột rẹt đây. Nghe từ “rột rẹt" là biết cá, tôm còn sống, quẫy rột rẹt trong thau. Cá, tôm tươi sống kho rim mới ngon. Nồi cá bống kho tiêu cùng với tôm, tép ngon phải biết!

Nồng nàn rau nghệ ngày mưa

Đầu mùa mưa, vùng gò đồi ở xã Phổ Châu, phường Phổ Thạnh (TX.Đức Phổ) bắt đầu vào mùa rau nghệ. Gọi là rau nghệ vì thơm mùi nghệ tươi, còn gọi là rau huệ vì cánh hoa giống với hoa huệ. Món rau nghệ mang đậm hương vị quê nhà.

Rau nghệ tươi và món rau nghệ luộc.

Mùa mưa ở miền Trung dầm dề. Cũng ăn theo mùa mưa nhưng mùa rau nghệ thì ngắn thôi, chỉ độ một tháng, cùng lắm là tháng rưỡi. Lý do là rau nghệ chỉ phù hợp với những cơn mưa thưa, đan xen với những ngày nắng nhẹ.

Khám phá chợ ẩm thực Châu Ổ

Được hình thành từ khu chuyên buôn bán đồ ăn trước đây ở thị trấn, chợ ẩm thực Châu Ổ (Bình Sơn) nổi lên như một không gian mới lạ, độc đáo từ món ăn đến hình thức. Nơi đây không chỉ thu hút người dân địa phương mà còn là điểm nhấn đối với những người ở địa phương khác mỗi khi đến với vùng đất có con sông Trà Bồng chảy qua.

Với thiết kế theo phong cách sử dụng những bức tường bích họa cùng những chiếc nón lá trang trí thay các chuôi đèn, chợ ẩm thực Châu Ổ đã tạo ra một không gian cổ xưa, gần gũi với thực khách khi đặt chân đến đây.

Bắp hầm đậu đen

Có những món ăn rất đơn giản nhưng có thể khiến người ta nhớ mãi, nhất là những lúc đi xa. Với tôi, đó là món bắp hầm đậu đen ngày xưa mẹ nấu.

Quê tôi ở cạnh sông Trà Khúc, dòng nước trong xanh soi bóng bãi bờ, làng mạc. Hết lúa rồi bắp, hết đậu đến mè, người dân quê tôi quanh năm làm lụng chẳng mấy lúc ngơi tay. Sông nuôi đất, đất nuôi người. Người dân quê tôi cứ thế gắn bó với dòng sông, ruộng đồng, bờ bãi...

Vào cuối mỗi vụ bắp, quê tôi lại có món bắp hầm đậu đen. Món này dễ làm. Bắp hái về tách hạt, đem nấu chung với đậu đen đã ngâm sạch trước đó. Đợi khi đậu mềm, bắp dẻo thì cho vào ít đường, muối. Nấu thêm một dạo nữa là đã hoàn thành món bắp hầm đậu đen.

Món bắp hầm đậu đen. Ảnh: KHÁNH NGÂN

Thơm ngon gỏi măng rừng

Những cơn mưa đầu thu báo hiệu đã đến mùa măng rừng ở miền núi Quảng Ngãi. Anh bạn ở huyện Sơn Tây bảo, lâu lắm ông mới lên đây. Mình làm chút gỏi măng rừng nghen. Đây là món ăn dân dã mà ngon của đồng bào vùng cao.

Gỏi măng rừng. Ảnh: Hồ Thu

Dân dã cá lóc kho tộ

Với các món cá đồng, đặc biệt là cá lóc, mẹ tôi thường kho trong nồi đất. Vì thế, món cá lóc kho tộ tuy dân dã nhưng rất thơm ngon và có hương vị đặc trưng của đồng quê.

Món cá lóc kho tộ.

Cá lóc hay còn gọi là cá tràu, là loại cá lành tính với thịt ngọt, ít mỡ nên được nhiều người yêu thích. Khác với cá lóc nuôi, cá lóc đồng có vảy màu đen sậm, đầu thon nhọn, thịt chắc và thơm ngon. Với những người sành ăn, thường mua những con cá lóc bằng cổ tay người lớn. Mỗi khi đi chợ mua được mấy con cá lóc đồng, mẹ tôi thường làm món cá lóc kho tộ.

Cháo đậu xanh ăn với cá bống kho rim

Cá bống kho rim là đặc sản nổi tiếng của Quảng Ngãi. Không chỉ ăn cùng cơm nóng, cá bống kho rim ăn với cháo đậu xanh cũng đặc biệt thơm ngon.

Món cháo đậu xanh ăn kèm với cá bống sông Trà kho rim.

Cách chế biến món cháo đậu xanh và cá bống kho rim rất đơn giản. Gạo và đậu xanh ngâm trong nước khoảng chừng nửa tiếng, rồi nấu cho đến khi những hạt gạo, đậu xanh nở bung, chín mềm. Cá bống chọn loại cá nhỏ, rửa sạch để ráo nước rồi ướp với mắm, muối, đường, tiêu, ớt, tỏi... Bắc nồi cá lên bếp để lửa nhỏ rồi kho đến khi nước cá chuyển sang óng ánh, có độ keo sánh. Vậy là đã chế biến xong món cháo đậu xanh và cá bống kho rim.

Về Gò Cỏ - miền dấu tích ngàn xưa

Hơn 100 năm qua, bắt đầu từ khi văn hóa Sa Huỳnh được nhà khảo cổ học người Pháp M. Vinet phát hiện năm 1909 tại Sa Huỳnh, thì cái tên làng Gò Cỏ (Sa Huỳnh, thị xã Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi) đã được nhiều người biết đến. Hôm nay, bà con ở “miền dấu tích ngàn xưa” này, đã quan tâm tôn tạo, chỉnh trang đường làng, ngõ xóm khang trang sạch đẹp, xây dựng các hạ tầng Homestay để đón hàng ngàn lượt khách du lịch đến tham quan, thưởng ngoạn.

Một góc Sa Huỳnh nhìn từ trên cao

Làng Gò Cỏ của không gian văn hóa Sa Huỳnh: Ngôi làng sống dậy nhờ di sản

Biến ngôi làng, câu hát dân ca, bờ đá, giếng nước... thành sản phẩm du lịch, người dân vùng "văn hóa Sa Huỳnh" đang sống dựa vào di sản. Với họ, đây là sinh kế ngàn năm, trăm đời.

Người dân làng Gò Cỏ đã biết tận dụng những ghềnh đá tuyệt đẹp quanh làng làm nơi cho du khách tham quan - Ảnh: DUY SINH

Khu vực quanh đầm An Khê (phường Phổ Thạnh, thị xã Đức Phổ, Quảng Ngãi) là không gian sinh sống của người Sa Huỳnh cổ từ 2.000 năm trước, tiếp nối bởi nền văn hóa Champa và Đại Việt đang thay da đổi thịt từng ngày.

Người dân sống được với du lịch, biết giữ gìn từng bờ đá, giếng cổ, đầm nước, núi đồi... như tài sản vô giá tiền nhân để lại.

Độc đáo di tích núi lửa cổ xưa

Ở Lý Sơn có những ngọn núi lửa kỳ vĩ, tiêu biểu là núi Thới Lới và Giếng Tiền. Miệng núi lửa Thới Lới cao 149m, Giếng Tiền cao 86m được ví như những "đài quan sát" biển đảo ở Lý Sơn. Đây là hai di tích được công nhận là di tích cấp quốc gia năm 2020.

Độc đáo hai di tích núi lửa cổ

Theo các nhà địa chất, vào cuối kỷ Neogen (một kỷ địa chất thuộc đại Tân Sinh), cách ngày nay khoảng 25 - 30 triệu năm, đảo Lý Sơn được hình thành do sự kiến tạo địa chấn với sự phun trào nham thạch của núi lửa. Trên đảo lớn Lý Sơn có 5 hòn núi (Giếng Tiền, Hòn Tai, Hỏi Sỏi, Hòn Vung, Thới Lới) đều là chứng tích của núi lửa đã phun trào, rõ nhất là các hồ hình phễu (vốn là miệng núi lửa) trên núi Giếng Tiền và núi Thới Lới. Sự phun trào và quá trình nguội tắt của núi lửa cùng những tác động của thiên nhiên hàng triệu năm đã tạo nên nhiều cảnh quan thiên nhiên kỳ thú trên đảo, mà trong đó núi lửa cổ Thới Lới là thắng cảnh độc đáo, thu hút sự chú ý của khách du lịch trong nước và quốc tế.

Toàn cảnh núi Giếng Tiền . Ảnh: Bùi Thanh Trung

Ngọt ngào mía đường qua ca dao xứ Quảng

Quảng Ngãi trước đây được biết đến là xứ sở của nghề trồng mía, nấu đường. Đến mùa thu hoạch mía, không khí rộn ràng khắp làng. Những lò nấu đường thủ công đỏ lửa từ sáng đến tối, mùi đường non thơm phức cả xóm. Mùi hương ấy cứ quyện chặt vào ký ức, theo chân người đi gần đi xa, len vào nỗi nhớ quê nhà.

Lớn lên trong tiếng ru hời

“Chiều chiều lại nhớ chiều chiều/ Nhớ nồi cơm nguội nhớ niêu nước chè/ Nhớ hồi thượng mã pháo xe/ Nhớ bát nước chè, nhớ chén đường non”, những câu hát ru đó in sâu vào trí nhớ nhiều người từ thuở nhỏ. Mẹ hát ru ta rồi ta hát ru những đứa em. Bà hát ru cháu rồi cháu hát ru con, đời tiếp đời trong nếp sống nông thôn. Không ai nhớ rõ câu hát này từ đâu mà tới, nhưng “nhớ bát nước chè, nhớ chén đường non” thì nhất định đó phải ở vùng trồng mía làm đường thuộc các huyện đồng bằng, trung du xứ Quảng.

Mùi hương mía đường là của đất trời hòa quyện, mùi hương thấm đẫm nỗi nhọc nhằn của người dân quê. Ảnh: Bùi Thanh Trung

Món ngon từ cá trạc

Cá trạc biển giống như cá chình biển, da trơn, màu nâu sậm, được ngư dân đánh bắt bằng hình thức bủa câu gần bờ. Cá trạc được xếp vào hàng món ăn đặc sản ở vùng biển Quảng Ngãi.

Cá trạc có nhiều kích cỡ, nhưng loại vừa để chế biến món ăn thường nặng khoảng 1kg. Cá rửa sạch, mổ bụng bỏ ruột, bỏ các gân máu, rồi cắt từng lát để ráo nước. Cá trạc được chế biến thành nhiều món ăn ngon.

Với món canh chua, cá sau khi ướp gia vị được cho vào chảo dầu nóng chiên sơ qua rồi múc ra tô. Làm vậy để khử bớt mùi tanh, thịt cá thơm ngon không bị nhão khi tiếp xúc với nước. Còn nguyên liệu để nấu canh chua, chỉ cần ghé qua chợ là mua đủ các loại rau. Nhà tôi vẫn thường mua thêm khế chua khi nấu canh. Lấy cán dao dần sơ qua quả khế cho tơi ra, rồi tách dọc thành từng múi. Làm như vậy vừa giảm độ chua, vừa để múi khế ngấm đủ các vị béo, ngọt, bùi của cá, của cà chua, thơm... cùng các gia vị khác. Cách nấu canh chua thì chắc hẳn ai cũng biết. Nồi canh chua cá trạc vừa chín tới, thơm ngon như hối thúc ta thưởng thức ngay.

Canh chua cá trạc.

Đặc sắc trang sức của nền Văn hóa Sa Huỳnh

Tại Nhà trưng bày Văn hóa Sa Huỳnh và Bảo tàng Tổng hợp tỉnh đang lưu giữ hàng trăm hiện vật là trang sức nghìn năm tuổi thuộc nền Văn hóa Sa Huỳnh. Những cổ vật này luôn có sức hút với du khách bởi giá trị thẩm mỹ còn nguyên giá trị theo thời gian.

Dù niên đại đã tính đến hàng nghìn năm, song nền Văn hóa Sa Huỳnh (VHSH) chỉ mới được phát hiện vào năm 1909 bởi nhà khảo cổ người Pháp M.Vinet khi ông tìm thấy khoảng 200 chiếc mộ chum bên đầm An Khê (TX.Đức Phổ). Đây là lần đầu tiên nền văn hóa từng phát triển rực rỡ trên dải đất miền Trung được phát lộ. Kể từ đó, những di tích, hiện vật thuộc văn hoá Sa Huỳnh tiếp tục được nhiều thế hệ nhà nghiên cứu trong và ngoài nước dày công tìm kiếm, sưu tầm và nghiên cứu.

Quảng Ngãi được xem là cái nôi của VHSH với 26 di tích được khai quật trong số hơn 80 địa điểm được phát hiện và nghiên cứu. Qua các cuộc khảo cổ và hiện vật khai quật được, diện mạo của VHSH, từ nguồn gốc đến các giai đoạn phát triển, từ loại hình di tích di vật đến đặc trưng văn hóa ngày càng rõ nét.

Các trang sức cổ thuộc Văn hóa Sa Huỳnh được trưng bày tại Bảo tàng Tổng hợp tỉnh.

Cung đường mây bay

Quốc lộ 24 kết nối Quảng Ngãi với Kon Tum và các tỉnh Tây Nguyên. Đây không chỉ là tuyến đường có ý nghĩa quan trọng về mặt giao thương, mà còn là cung đường trải nghiệm thú vị đối với khách du lịch, nhất là đối với các phượt thủ khi được đắm mình trong biển mây trên đèo Viôlắc.

Săn mây trên đèo Viôlắc

Vào mùa hè và mùa xuân, nhiều du khách đã đến cung đường đèo Viôlắc trên Quốc lộ 24, đoạn qua địa phận huyện Ba Tơ (Quảng Ngãi) và huyện Kon Plông (Kon Tum), để trải nghiệm cảm giác săn mây thú vị. Mùa này, vào buổi chiều ở miền núi có mưa dông, vậy nên vào sáng sớm có rất nhiều mây. Theo các bạn trẻ, thời điểm săn mây thú vị nhất là tầm 5 - 6 giờ sáng. Quang cảnh núi non tuyệt đẹp với bạt ngàn mây bao phủ, như thể cảnh đẹp của thiên đường mây ở Tà Xùa (Sơn La) vậy.

Cảnh đẹp trên đèo Viôlắc. Ảnh: ĐOÀN VƯƠNG QUỐC

Anh hùng Trương Định sống mãi cùng dân tộc

Cách đây 159 năm (ngày 20/8/1864), Anh hùng dân tộc Trương Định tuẫn tiết đầy khí phách. Ông là người con ưu tú của quê hương Quảng Ngãi, một nhà yêu nước, vị thủ lĩnh xuất sắc trong phong trào đấu tranh chống Pháp tại vùng đất Gò Công (Tiền Giang) nói riêng và đất nước nói chung vào nửa cuối thế kỷ XIX.

Tấm gương ngời sáng

Trương Định sinh năm 1820 tại thôn Trường Định, xã Tư Cung, phủ Bình Sơn (nay là xã Tịnh Khê, TP. Quảng Ngãi). Năm 1844, ông theo cha vào Nam, lấy vợ và lập nghiệp ở Gò Công (Tiền Giang). Ông được triều đình nhà Nguyễn phong chức Phó quản cơ, rồi Quản Cơ, tham gia chống giặc ngoại xâm cùng quân triều đình, lập được nhiều chiến công.

Năm 1862, nhà Nguyễn ký hòa ước Nhâm Tuất, giao 3 tỉnh miền Đông cho Pháp, hạ lệnh cho Trương Định bãi binh và đi nhận chức Lãnh binh ở An Giang. Trương Định đã khước từ lệnh của triều đình, tiếp tục cuộc chiến đấu chống Pháp. Ngày 20/8/1864, giặc Pháp bất ngờ bao vây đánh úp nghĩa quân, Trương Định bị trọng thương. Không để rơi vào tay giặc, ông đã rút gươm tự sát để bảo toàn khí tiết người anh hùng.

Di tích lịch sử quốc gia Đền thờ Trương Định.

Mùa khai thác vẹm ở Lý Sơn

Mùa hè, nhiều người dân ở huyện Lý Sơn thường xuyên ra các gành đá san hô để tìm vẹm (còn gọi là hàu son) bắt bán. Nhờ bắt được loại nhuyễn thể bé xíu này mà người dân có thêm nguồn thu nhập để trang trải cuộc sống.