19 thg 6, 2017

Người Mông ở Đồng Văn se lanh dệt vải

Từ bao đời nay, công việc dệt vải từ lanh đã trở thành biểu tượng cho sự cần cù, dẻo dai, khéo léo của phụ nữ Mông trên Cao nguyên đá Đồng Văn (Hà Giang). Những bộ váy áo sắc màu vui tươi, rực rỡ như tô điểm thêm cho sức sống của người Mông trên chập chùng núi đá tai mèo. 

Người Mông ở Đồng Văn dệt trang phục truyền thống từ sợi cây lanh. Không chỉ là để phục vụ nhu cầu cuộc sống hàng ngày, phụ nữ Mông nơi đây còn coi đó là công việc truyền thống, là tinh hoa văn hóa tạo nên sự khác biệt trong cách ăn mặc với các dân tộc khác trong vùng.

Ở Đồng Văn, hầu hết phụ nữ biết se lanh, dệt vải và tự may trang phục cho cả gia đình. Ngay cả những bé gái cũng bắt đầu học từ bà, từ mẹ chuyện may vá từ rát sớm.

Cây lanh sau khi thu hoạch sẽ được phơi khô, tước vỏ rồi cho vào cối để giã cho mềm. Sau đó người ta bắt đầu thực hiện công đoạn mất nhiều thời gian nhất là nối sợi. Hình ảnh dễ bắt gặp nhất ở nơi đây là những người phụ nữ Mông luôn tay tranh thủ nối sợi trước cửa nhà, trên đường lên rẫy, đi chợ.... Ở công đoạn tưởng chừng đơn giản này lại đòi hỏi sự bền bỉ, khéo léo, kỹ thuật chính xác nâng đến tầm nghệ thuật.

Để tạo một mối nối hoàn hào, họ phải tước vỏ lanh cùng một cỡ. Trình tự hợp lý để nối vỏ lanh lại là nối ngọn với ngọn, gốc với gốc. Hai đầu đoạn vỏ lanh được xoắn vào nhau và se dọc theo chiều dài của vỏ về hai phía. Nối được bao nhiêu họ lại quấn vào lòng bàn tay tạo thành cuộn. Sau khi nối, cuộn vỏ lanh được ngâm trong nước rồi se thành sợi. Khi đó chúng vẫn có màu nâu nhạt của vỏ, người ta sẽ luộc sợi cùng tro của cây gỗ trai để tẩy trắng.

Để tạo độ bền, dẻo dai, bóng đẹp của sợi người Mông luộc chúng lại một lần nữa cùng với nước sôi pha sáp ong rồi đem đi lăn ép cho hết nước. Sợi sau khi được sơ chế phụ nữ Mông đem ra phơi lên một chiếc dàn phơi có thể quay được. Công đoạn này để gỡ những sợi lanh, tuy đơn giản nhưng cần cẩn thận để không bị rối. Đến lúc này việc chế biến sợi nguyên liệu dệt được hoàn thành, sợi được đưa vào khung dệt.

Người Mông không dùng bông để dệt thành vải làm trang phục truyền thống. Họ dùng vỏ cây lanh dể se thành sợi.

Se sợi từ vỏ cây lanh là công đoạn mất nhiều thời gian nhất trong quá trình chuẩn bị nguyên liệu cho công đoạn dệt vải. Người phụ nữ Mông thường tranh thủ mọi thời gian rảnh để làm công đoạn này.

Qua nhiều công đoạn, từ vỏ cây lanh đã hình thành lên những sợi thô rồi phơi lên khung phơi.

Người Mông lại dùng kỹ thuật nối sợi khéo léo để tạo lên nguyên liệu hoàn chỉnh cho quá trình dệt.

Sợi hoàn chỉnh để dệt được cuốn vào thoi dệt làm bằng gỗ.

Sợi làm từ vỏ lanh tuy không mịn màng như sợi từ bông nhưng lại có nhiều ưu điểm phù hợp với cuộc sống vùng cao Đồng Văn. Vải dệt từ sợi lanh rất ấm và bền chắc.

Khung dệt của người Mông Đồng Văn có một đặc điểm rất khác biệt so với nhiều loại khung dệt của đồng bào dân tộc khác là khung có đai lồng vào thắt lưng người dệt. Đặc điểm này khiến chiếc khung như hòa quyện với người phụ nữ Mông khi dệt.

Để tạo nên hoa văn của vải dệt từ lanh, người Mông Đồng Văn dùng kỹ thuật vẽ sáp ong. Đây là kỹ thuật đòi hỏi người làm phải có kinh nghiệm lâu năm, thường do người già làm.

Từ vỏ cây lanh thô ráp, bằng sự kiên trì, dưới bàn tay khéo léo của những phụ nữ Mông họ đã tạo ra những bộ trang phục đầy màu sắc, phù hợp với cuộc sống của người vùng cao. 

Khung dệt lanh làm từ gỗ và có cấu trúc khá đơn giản nhưng điểm độc đáo tạo khác biệt là chiếc đai kéo căng mặt vải của khung sẽ được lồng vào quanh lưng người dệt. Người phụ nữ Mông dùng lưng kéo căng mặt vải, tay lồng thoi đồng thời dùng chân để giật một sợi dây trên khung để cuốn sợi. Cách thức dệt độc đáo này đòi hỏi sự nhịp nhàng tạo sự hòa quyện giữa người thợ và chiếc khung dệt truyền thống.

Người ta thường dệt theo kiểu nong mốt nghĩa là dệt đan sợi thẳng với khổ vải nhỏ dưới 50cm. Khi dệt xong, tấm vải được giặt đi giặt lại nhiều lần cho đến khi trắng rồi được lăn giữa một khúc gỗ to và một phiến đá lớn để tạo độ phẳng và mịn.

Để tạo hoa văn, họa tiết trên vải sau khi dệt, người Mông dùng kỹ thuật sẽ sáp ong lên vải lanh rồi đem nhuộm. Đầu tiên họ đun nóng sáp rồi dùng bút vẽ có cán bằng gỗ, ngòi bằng đồng nhúng sáp nóng chảy để vẽ trực tiếp lên vải. Không giống như nhiều người lầm tưởng sáp ong tạo ra màu sắc mà thật ra do không ngấm nước sáp sẽ giữ được màu ban dầu của vải khi đem nhuộm. Ví dụ để tạo họa tiết trắng trên nền chàm họ vẽ sáp lên tấm vải mới dệt, để khô rồi nhúm chàm. Nhuộm xong, đem vài phơi khô rồi giặt nước nóng tẩy sáp. Phần phủ sáp ong sẽ giữ được màu trắng nguyên thủy.

Để tạo ra hoa văn có màu chàm đậm nhạt, họ lại vẽ sáp lên vải màu chàm đã nhuộm rồi tiếp tục nhuộm để ra kết quả phần không dính sáp ong sẽ là màu chàm đậm. Cứ thế tùy theo nhu cầu, họ sẽ thực hiện công việc này nhiều lần để tạo nên hoa văn đường nét khác nhau trên vải. Đây là công việc thường do người lớn tuổi có kinh nghiệm, kỹ thuật làm.

Từ những tấm vải lanh thấm đượm nhiều mồ hôi công sức của những người phụ nữ Mông đã tạo ra những bộ trang phục cầu kỳ, tinh xảo. Cho đến tận ngày hôm nay, trải qua bao thăng trầm, việc dệt vải lanh vẫn được những người phụ nữ Mông ở Đồng Văn gìn giữ. Đây như một minh chứng về giá trị thẩm mỹ của một dân tộc giàu văn hóa nơi vùng cao địa đầu.

Khung cảnh thiên nhiên hoang sơ, tuyệt đẹp của Cao nguyên đá Đồng Văn được tô điểm bởi sắc màu tươi vui của những bộ trang phục dân tộc Mông.

Người Mông trên mảnh đất địa đầu vùng Đông Bắc rất để ý đến chuyện mặc. Họ chọn cho mình những bộ trang phục phù hợp với từng mùa.

Trẻ em người Mông ở đây biết khâu vá từ nhỏ. Thông thường lũ trẻ nhỏ làm quen với những công đoạn giản đơn ban đầu như đính cườm, kết tua cho váy áo sau mới làm những việc khó như se lanh, dệt vải, may trang phục.

Ngày nay ngoài việc xe lanh dệt vải theo kiểu truyền thống, người phụ nữ Mông Đồng Văn còn tạo ra nhiều sản phẩm làm từ vải truyền thống với sắc màu đa dạng phù hợp với thị hiếu của mọi người. 

Thực hiện: Việt Cường

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét