Bộ dây thừng bằng da trâu hơn 100 năm trong nhà sàn cổ của vua săn voi

Dù trải qua hơn một thế kỷ, nhiều bộ dây thừng được làm bằng da trâu để săn voi rừng ở xã Buôn Đôn (Đắk Lắk) vẫn rất bền chắc, không hề hư hỏng.

Từ những năm cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, xã Buôn Đôn được biết đến là nơi sinh sống của hàng vạn con voi rừng tự nhiên. Vùng đất này cũng để lại ấn tượng rất lớn về nghề săn voi rừng, trong đó điển hình nhất là vua săn voi Y Thu Knul cùng nhiều dũng sĩ săn voi khác.

Dù trải qua hơn 1 thế kỷ nhưng những ký ức về nghề cũng như tên tuổi những người săn voi rừng vẫn in sâu trong tâm trí người dân Buôn Đôn. Thậm chí, hàng chục bộ dây thừng làm bằng da trâu để săn voi rừng vẫn còn nguyên vẹn, không hề bị hư hỏng.

Một bộ dây thừng làm bằng da trâu còn nguyên vẹn. Ảnh: Hải Dương

Kể chuyện văn hóa qua từng hiện vật cổ

Bộ đàn đá cổ xưa, những bộ cồng, chiêng trăm tuổi, chóe quý và hàng trăm vật dụng sinh hoạt của đồng bào Ê Đê, Mnông, Gia Rai… được ông Y Kiêm Ayun, dân tộc Mnông ở buôn Lê, xã Liên Sơn Lắk, tỉnh Đắk Lắk giữ gìn cẩn thận. Đó không chỉ là kho báu quý giá mà còn chứa đựng những câu chuyện văn hóa lâu đời của các dân tộc thiểu số trên vùng đất cao nguyên.

Chiếc trống da trâu quý hiếm được làm từ thân cây gỗ sao nguyên gốc

“Xứ sở voi” - miền thần thoại Tây Nguyên

“Xứ sở voi” là tên mà nhà sưu tập Võ Minh Luân ở Tp. Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk đặt cho khu vườn đang trưng bày hàng nghìn con voi bằng gốm sứ và hiện vật cổ xưa liên quan đến hình tượng voi. Ở đó, hình ảnh con voi xuất hiện sinh động trên nhiều chất liệu khác nhau, từ gốm sứ, gỗ, kim loại đến đá có niên đại cả trăm năm tuổi.

Bức tường bằng hàng nghìn tượng voi

Đến Buôn Ma Thuột thưởng thức ẩm thực của đồng bào Ê Đê

Nằm giữa lòng thành phố Buôn Ma Thuột (nay là phường Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk), buôn Ako Dhông(còn gọi là buôn Cô Thôn) là “viên ngọc xanh” gìn giữ gần như trọn vẹn nét đẹp truyền thống của đồng bào Ê Đê. Đến đây, bên cạnh những ngôi nhà dài, tiếng cồng chiêng ngân vang..., điều níu chân du khách còn là những bữa cơm đậm đà bản sắc - nơi tinh hoa ẩm thực Tây Nguyên hội tụ trong từng món ăn dân dã mà khó quên.

Đồng bào Ê Đê làm cơm đãi khách

Cuốn hút ẩm thực người Thái trên đất Tây Nguyên

Đến Tây Nguyên lập nghiệp, cộng đồng dân tộc Thái mang theo nhiều bản sắc văn hóa quý, trong đó có các món ăn đậm hương vị núi rừng Tây Bắc. Ấn tượng là, đã có nhiều đồng bào Thái phát triển món ăn truyền thống của dân tộc mình thành sản phẩm hàng hóa trên đất Tây Nguyên mang lại thu nhập cao.

Mâm cơm với các món ăn truyền thống của người Thái. (Ảnh: Lê Hường)

Ché - mạch nguồn của ký ức Tây Nguyên

Giữa nắng gió cao nguyên, trong không gian cồng chiêng của Tây Nguyên - Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại đã được UNESCO vinh danh, có một thanh âm trầm lắng mà sâu sắc: Đó là tiếng thì thầm của những chiếc ché rượu cần, mãi in dấu trong đời sống, nghi lễ và ký ức của cộng đồng các dân tộc ở Tây Nguyên.

Người Ê Đê cúng rẫy bằng 1 ché rượu

Chuyện về những chiếc thuyền độc mộc trăm tuổi của người Mnông

Lướt trên mặt hồ rộng lớn, thuyền độc mộc không chỉ chở những con người mưu sinh, mà còn chở bản sắc văn hóa của cộng đồng người Mnông sống ven hồ nước ngọt tự nhiên lớn nhất Tây Nguyên.

Hàng ngày ông Y Chông Bdap vẫn chèo thuyền độc mộc lướt trên hồ Lắk. (Ảnh Lê Hường)

Đắk Lắk, chỉ từ một cái tên thôi

Địa danh Tây Nguyên cũng như địa danh một số vùng núi phía Bắc là một vấn đề liên quan tới ngôn ngữ và văn hóa.

Chắc nhiều bạn yêu thơ, còn nhớ bài thơ “Ta đi tới” của nhà thơ Tố Hữu, trong đó có đoạn nói về một số địa danh Tây Nguyên:

Ai đi Nam Ngãi, Bình Phú, Khánh Hoà
Ai vô Phan Rang, Phan Thiết
Ai lên Tây Nguyên, Công Tum, Đắc Lắc
Khu Năm dằng dặc khúc ruột miền Trung.

Ta thấy có địa danh Đắc Lắc quen thuộc. Đây là một tỉnh nằm ở trung tâm vùng Tây Nguyên, phía bắc giáp tỉnh Gia Lai, phía đông giáp các tỉnh Phú Yên, Khánh Hòa, phía nam giáp các tỉnh Lâm Đồng, Đăk Nông.

Bạn trẻ khắp nơi check-in con đường đẹp như mơ ở Hòn Yến

Dự án đường bờ kè Hòn Yến khánh thành vào năm 2023. Sau 2 năm, nơi đây trở thành điểm đến mới không thể bỏ lỡ khi ghé thăm Hòn Yến.

Hòn Yến tọa lạc tại xã Ô Loan, tỉnh Đắk Lắk, cách trung tâm phường Tuy Hòa khoảng 20 km (trước đây là thôn Nhơn Hội, xã An Hòa Hải, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên).

Hòn Yến được du khách biết đến là điểm du lịch tham quan, khám phá nổi bật trên bản đồ du lịch hình chữ S.

Ngôi chùa sắc tứ cuối cùng của Việt Nam

Trong khi chùa Sắc tứ Hộ quốc ở Biên Hòa là một trong những ngôi chùa đầu tiên được ban sắc phong từ thời chúa Nguyễn (1735), ngày nay là một ngôi chùa nhỏ, không ai biết đến thì chùa Sắc tứ Khải Đoan ở Buôn Ma Thuột là ngôi chùa cuối cùng được ban sắc phong ở Việt Nam, ngày nay vẫn là ngôi chùa lớn nhất Tây nguyên, được nhiều người - kể cả du khách quốc tế - biết đến.

Chùa Sắc tứ Khải Đoan. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Quả của rừng

Vào độ tháng Tư, tháng Năm, khi mặt trời đổ lửa qua từng tán cây cao vút giữa những cánh rừng thường xanh Tây Nguyên, cũng là lúc rừng bừng nở một hương vị rất riêng: vị của quả. Những loại trái không ai gieo trồng, chẳng cần chăm bón, cứ thế lớn lên giữa rừng sâu thẳm, nó kết tinh từ nắng gió, mưa nguồn, và linh hồn của đất mẹ. Chúng là “quả của rừng” - món quà mà thiên nhiên Tây Nguyên dành tặng cho những ai biết nâng niu, khám phá.

Quả chôm chôm rừng

Có một Cao Bằng giữa Tây Nguyên

Giữa đại ngàn Tây Nguyên hùng vĩ, trên mảnh đất nắng gió Đắk Lắk, có một ngôi làng mang tên Thôn Cao Bằng. Không chỉ là một thôn nhỏ giữa đại ngàn, nơi đây còn là biểu tượng sống động cho việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của đồng bào Tày, Nùng.

Thôn Cao Bằng thuộc xã Êa Knuêc, huyện Krông Păk, tỉnh Đắk Lắk

Tiếng kèn trên rẫy

Nằm nép mình dưới chân những đồi cà phê bạt ngàn ở thị xã Buôn Hồ (Đắk Lắk), buôn Trinh - một trong những buôn cổ của người Ê Đê vẫn giữ nhịp sống chậm rãi, trầm mặc. Dù trong những ngày Đông se lạnh hay giữa trưa Hè nắng cháy, đâu đó dưới bóng cây rừng, bên bến nước hay rẫy cà phê, vẫn vang vọng tiếng kèn đinh năm. Âm thanh da diết, dồn dập ấy như hòa nhịp với hơi thở của núi rừng.

Ông Ma Hớt thổi kèn bên thác

Linh thiêng Lễ cúng bếp lửa của người Mnông

Đối với đồng bào dân tộc Mnông, bếp lửa không chỉ là nơi nấu thức ăn, sưởi ấm, xua đuổi thú rừng, gắn kết các thành viên trong gia đình, cộng đồng, mà bếp lửa còn là vị thần đặc biệt quan trọng mang lại may mắn cho gia đình. Do vậy, đến nay, người Mnông vẫn thực hiện Lễ cúng bếp lửa trước khi đốt nương làm rẫy cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt.

Phục dựng Lễ cúng bếp lửa của người Mnông

Gà nướng cơm lam

Một món ăn dân dã được chế biến đơn giản nhưng phải khéo lắm mới tạo ra hương vị gây thương nhớ. Và có lẽ, phải thưởng thức khi ngồi giữa khung cảnh thiên nhiên thì mới cảm hết độ ngon của món ăn.

Món cơm lam gà nướng tại Đà Lạt. Ảnh minh họa

Làng gốm cổ duy nhất còn lại ở Tây Nguyên

Ở xã Yang Tao, huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk có làng gốm thủ công của người Mnông. Đây là làng gốm cổ duy nhất còn lại trên địa bàn Tây Nguyên.

Sau khi lấy đất sét về, bà con loại sạch tạp chất, đặt đất lên cối giã nhuyễn rồi mới tạo phôi để chế tác sản phẩm. Khác với cách làm gốm ở các vùng miền, người M'Nông không dùng bàn xoay mà để đất nhuyễn trên đế gỗ có chiều cao khoảng 70 cm, người làm gốm di chuyển quanh đế. Sau đó, người làm gốm sử dụng thanh tre vót mỏng để tạo hình, dùng miếng vải ướt để làm nhẵn sản phẩm, rồi phơi sản phẩm đến độ khô nhất định, nghệ nhân mới dùng que vẽ hoa văn, họa tiết, lấy hòn đá cuội chà bề mặt cho bóng, rồi tiếp tục phơi khô trong bóng râm.

Cuối cùng các sản phẩm gốm được xếp trên đống củi khô. Sản phẩm nhỏ xếp bên trong, lớn xếp xung quanh phía ngoài, rồi đốt lửa nung gốm đến khi tất cả đỏ rực. Cuối cùng là sử dụng vỏ trấu, mùn cưa để hun tạo màu đen bóng đặc trưng riêng của gốm Yang Tao.

Dưới đây là hình ảnh công đoạn làm gốm thủ công của người Mnông:

Các gùi đất sét nghệ nhân đào về để làm nguyên liệu

Đặt đất lên mặt sau của cối gỗ để giã

Công đoạn giã đất cho thật nhuyễn

Trong quá trình giã đất phải thêm nước cho đất mềm và nhuyễn

Tạo phôi sản phẩm gốm

Phôi đất để làm sản phẩm

Người làm gốm xoay quanh khối gỗ để tạo hình sản phẩm

Dùng que tre vót mỏng làm nhẵn mịn bề mặt ngoài sản phẩm

Sản phẩm gốm của người Mnông có màu đen được hun từ vỏ trấu

Lê Hường

Dân tộc và Phát triển - 20/10/2023

Gốm Yang Tao - Nghệ thuật từ đôi tay người phụ nữ M'nông

Tại những buôn làng Tây Nguyên, mỗi sản phẩm thủ công không chỉ là vật dụng mà còn là tác phẩm nghệ thuật mang dấu ấn văn hóa. Những chiếc bình gốm, ché hay con vật bằng đất sét là kết tinh từ đôi tay khéo léo của những người phụ nữ buôn làng - nơi sự sáng tạo hòa quyện với tình yêu đất đai, quê hương.

Phụ nữ M'nông ở buôn Dơng Bắk (xã Yang Tao, huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk) nặn gốm

Đến với Đắk Lắk mùa “con ong đi lấy mật”

Tháng 3 ở Tây Nguyên đã đi vào thơ ca, đặc trưng với hình ảnh “mùa con ong đi lấy mật”. Đây là thời điểm tiết trời ấm áp, cây cối đâm chồi nảy lộc và cũng là lúc hoa cà phê nở rộ tại Đắk Lắk. Điều này đã tạo cho du khách những ấn tượng khó phai khi đến Đắk Lắk trải nghiệm du lịch.

Cùng các con tản bộ dọc rẫy cà phê đang mùa hoa nở trắng muốt tại một điểm du lịch trải nghiệm nông nghiệp ở Đắk Lắk, chị Nguyễn Thị Phương Phương (thành phố Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng) tận hưởng hương hoa cà phê ngào ngạt, vừa kể câu chuyện về "con ong đi làm mật" như trong thơ ca.

Chị Nguyễn Thị Phương Phương chia sẻ bản thân cũng từng là nông dân cà phê nên mỗi mùa hoa như thế này, những ký ức xưa lại ùa về: “Vườn cà phê với rất nhiều hoa và ngào ngạt hương thơm thì cảm xúc về một mùa ấm no sắp về vẫn hiện lên nên tôi rất thích. Dù gia đình không còn rẫy nhưng bây giờ có con nhỏ thì tôi vẫn hay đến những chỗ như thế này, có hoa, có cây cà phê để các con được trải nghiệm, được cảm nhận văn hóa cũng như không khí ở Tây Nguyên”.

Du khách thích thú trải nghiệm thiên nhiên, hòa vào không gian lao động của nông dân

Lễ rước hồn lúa của người Mnông Gar

Cộng đồng người Mnông Gar (một bộ phận của dân tộc Mnông) ở huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk tin rằng trong hạt lúa có linh hồn, thần lúa giúp gia đình sản xuất thuận lợi, được mùa, không chỉ đủ ăn mà còn có lúa dư thừa để đổi trâu, bò, vật dụng cần thiết. Vì thế, để có những vụ mùa bội thu, người Mnông Gar thực hiện nhiều nghi lễ cúng thần lúa, trong đó Lễ rước hồn lúa về kho được bà con nơi đây gìn giữ, phát huy đến ngày nay.

Lễ cúng lúa mới của người Mnông. Ảnh minh họa

Chợ tình độc đáo trong lễ hội Hảng Pồ ở Tây Nguyên

Lễ hội Hảng Pồ, hay còn gọi là Hội chợ trên đồi là sự kiện văn hóa đặc sắc của người Tày, Nùng ở Tây Nguyên.

Vào cuối dịp tháng Giêng hàng năm, tại thị xã Buôn Hồ (Đắk Lắk) diễn ra Lễ hội Hảng Pồ, hay còn được gọi Hội chợ trên đồi. Đây là một trong những lễ hội truyền thống đặc sắc của đồng bào dân tộc Tày, Nùng.

Lễ hội Hảng Pồ vừa mang ý nghĩa văn hóa, tâm linh, vừa là dịp để cộng đồng người Tày, Nùng gặp gỡ và gìn giữ những giá trị truyền thống của dân tộc.

Lễ Hội hảng Pồ mang nét đẹp văn hoá rất đặc sắc của người Tày, Nùng ở Tây Nguyên. Ảnh: Thanh Tuyền