Độc đáo ngồi kéo co
Theo truyền thuyết, xưa kia làng Ngọc Trì (nay là Thạch Bàn, Long Biên, Hà Nội) gặp hạn hán, làng có 12 cái giếng thì 11 giếng đã cạn nước chỉ còn 1 giếng thuộc xóm Đìa (hay còn gọi là mạn Đìa). Trai mạn Đường, mạn Chợ xuống giếng mạn Đìa lấy nước bị trai mạn Đìa ngăn không cho lấy nước. Thời đó, nước được gánh bằng quang làm bằng dây song. Hai bên giằng co nhau cái quang đựng nước. Bên giằng, bên giữ, lại sợ đổ mất nước nên ngồi xuống đất mà ôm lấy cả thùng nước. Giằng co nhau, có khi đứt cả dây quang. Hạn hán qua đi, nhớ lại tích ấy, các cụ nghĩ ra trò kéo co ngồi để trình diễn trong hội làng với mong muốn cầu cho mưa thuận, gió hòa.
Trước lễ hội, người dân làng Ngọc Trì đã chuẩn bị tuyển lựa người kéo co. Tiêu chuẩn đầu tiên để được lựa chọn là gia đình có năm đời sinh sống ở làng trở lên và có nền nếp, gia giáo chuẩn mực. Ngọc Trì có ba mạn: mạn Đường, mạn Đìa, mạn Chợ. Mỗi mạn được cử một đội kéo co đại diện. Đến ngày hội làng, các mạn dâng lễ vật lên Thánh tại đền Trấn Vũ rồi mới bước vào thi đấu. Khi kéo co chia làm 2 mạn: mạn Chợ và mạn Đường. Trai kéo co mỗi mạn phải đủ 24 người và một Tổng cờ. Trai kéo co đóng khố điều, chít khăn điều. Tổng cờ mặc áo đỏ, đội khăn đỏ. Sau khi lễ Thánh xong, hai phe bắt đầu tiến hành kéo co.
Trước khi kéo, dây song được nêm chặt ở lỗ cột. Trai kéo co ngồi chân co chân duỗi. Trong đội hình từng phe, lần lượt ngồi xen kẽ, người quay mặt bên này, người bên kia của song. Mỗi người một tay duỗi thẳng, tay kia co trước ngực, song được kẹp chặt dưới nách của tay co. Sau khi có hiệu lệnh bằng ba hồi trống khẩu, nêm được tháo ra, hai Tổng phất cờ hô "í a, kéo". Tổng cờ chạy lên chạy xuống, quệt lá cờ lệnh vào mặt, vào đầu các trai kéo của phe mình vừa để làm hiệu khi nào kéo, khi nào nghỉ, vừa để cổ vũ, tiếp thêm sức mạnh cho đội kéo.
Điểm độc đáo là mặc dù mỗi mạn có một đội kéo co, song dù là người dân ở mạn nào cũng đều mong đội mạn Đường thắng. Vì họ quan niệm mạn Đường (cộng đồng cốt lõi về trồng trọt) mà thắng nghĩa là năm đó dân làng làm ăn rất tốt, mùa màng bội thu, người dân khỏe mạnh...
Giao lưu quảng bá, phát huy giá trị di sản
Lần đầu tiên sau khi nghi lễ và trò chơi kéo co tại bốn nước Việt Nam, Hàn Quốc, Campuchia, Philippines được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể của nhân loại, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, Trung tâm nghiên cứu và phát huy giá trị Di sản văn hóa (thuộc Hội Di sản Văn hóa Việt Nam) phối hợp cùng Hiệp hội bảo tồn nghi lễ và trò chơi kéo co truyền thống Hàn Quốc tổ chức giao lưu trình diễn giữa các đội kéo co Juldarigi đến từ Yeongsan, Hàn Quốc và kéo co ngồi đền Trấn Vũ, phường Thạch Bàn, quận Long Biên, Hà Nội ngay tại đền Trấn Vũ.
Trước khi kéo, dây song được nêm chặt ở lỗ cột. Trai kéo co ngồi chân co chân duỗi. Trong đội hình từng phe, lần lượt ngồi xen kẽ, người quay mặt bên này, người bên kia của song. Mỗi người một tay duỗi thẳng, tay kia co trước ngực, song được kẹp chặt dưới nách của tay co. Sau khi có hiệu lệnh bằng ba hồi trống khẩu, nêm được tháo ra, hai Tổng phất cờ hô "í a, kéo". Tổng cờ chạy lên chạy xuống, quệt lá cờ lệnh vào mặt, vào đầu các trai kéo của phe mình vừa để làm hiệu khi nào kéo, khi nào nghỉ, vừa để cổ vũ, tiếp thêm sức mạnh cho đội kéo.
Điểm độc đáo là mặc dù mỗi mạn có một đội kéo co, song dù là người dân ở mạn nào cũng đều mong đội mạn Đường thắng. Vì họ quan niệm mạn Đường (cộng đồng cốt lõi về trồng trọt) mà thắng nghĩa là năm đó dân làng làm ăn rất tốt, mùa màng bội thu, người dân khỏe mạnh...
Giao lưu quảng bá, phát huy giá trị di sản
Lần đầu tiên sau khi nghi lễ và trò chơi kéo co tại bốn nước Việt Nam, Hàn Quốc, Campuchia, Philippines được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể của nhân loại, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, Trung tâm nghiên cứu và phát huy giá trị Di sản văn hóa (thuộc Hội Di sản Văn hóa Việt Nam) phối hợp cùng Hiệp hội bảo tồn nghi lễ và trò chơi kéo co truyền thống Hàn Quốc tổ chức giao lưu trình diễn giữa các đội kéo co Juldarigi đến từ Yeongsan, Hàn Quốc và kéo co ngồi đền Trấn Vũ, phường Thạch Bàn, quận Long Biên, Hà Nội ngay tại đền Trấn Vũ.
Kéo co mang tính nghi lễ tâm linh....
Tại buổi giao lưu, các nhà quản lý, nhà nghiên cứu văn hóa hai nước đã trao đổi về những quy trình đề cử hồ sơ đa quốc gia nghi lễ và trò chơi kéo co; bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại nghi lễ và trò chơi kéo co; giới thiệu về nghi lễ và trò chơi kéo co ở Hàn Quốc; giới thiệu về kéo co ngồi đền Trấn Vũ, phường Thạch Bàn, quận Long Biên, Hà Nội; giới thiệu về kéo mỏ đền Vua Bà, huyện Sóc Sơn (Hà Nội). Bên cạnh đó,các nhà quản lý, nhà nghiên cứu văn hóa thảo luận về các biện pháp và hợp tác bảo vệ kéo co trong tương lai.
Đặc biệt, tại buổi giao lưu, các đội kéo co đã trình diễn kéo co của hai nước Việt Nam và Hàn Quốc. Với nghi lễ kéo co ngồi đền Trấn Vũ, ba đội tham gia nghi lễ và trò chơi kéo co gồm: Mạn Chợ, Mạn Đường và Mạn Đìa, mỗi đội có 15 trai đinh của làng và một tổng cờ.
Cũng trong buổi giao lưu, Hiệp hội bảo tồn nghi lễ và trò chơi kéo co truyền thống Hàn Quốc đã mang sang dây bện lớn bằng rơm để thực hành trò chơi. Sợi dây chính được nối với hàng chục dây kéo phụ dùng để kéo. Các đội kéo co đền Trấn Vũ đồng thời tham gia thực hành trò chơi kéo co của Hàn Quốc. Sau hai lần kéo phân thắng bại là nghi thức ăn mừng chiến thắng với các nhạc cụ truyền thống và các vũ điệu của Hàn Quốc. Kết thúc chương trình giao lưu, dây bện rơm kéo co của đội bạn sẽ được đưa về Bảo tàng Hà Nội trưng bày.
Tại buổi giao lưu, ông Ngô Quang Khải, Trưởng Ban Quản lý Di tích đền Trấn Vũ chia sẻ: Mặc dù nền văn hóa, phong tục tập quán của hai nước có khác nhau, song kéo co lại mang tính tương đồng giống nhau ở một số quan điểm suy nghĩ và tương truyền. Nhân buổi giao lưu, ông cũng như cộng đồng dân cư phường Thạch Bàn mong muốn cùng với Hiệp hội trò chơi kéo co truyền thống Hàn Quốc giao lưu thường xuyên ở Việt Nam cũng như trên đất nước Hàn Quốc.
... Góp phần thúc đẩy sự đoàn kết, cố kết cộng đồng.
Kéo co ngồi là diễn xướng dân gian mang tính nghi lễ tâm linh trong Hội đền Trấn Vũ của nhân dân thôn Ngọc Trì, thuộc phường Thạch Bàn, được tổ chức vào ngày 3-3 Âm lịch. Điểm độc đáo của trò diễn kéo co phải được tuân thủ nhiều nghi thức chặt chẽ, từ việc chọn người tham gia, cho đến việc thực hành kéo co. Nghi lễ kéo co được người dân Thạch Bàn gìn giữ bền vững suốt những năm qua. Cả cộng đồng tham gia tự nguyện, không hề vụ lợi hoặc mang tâm lý thắng thua. Mặt khác, nghi lễ kéo co cũng như nhiều nghi lễ, tập quán xã hội khác của làng đã góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy sự đoàn kết, cố kết cộng đồng.
Phường Thạch Bàn nói riêng, quận Long Biên đang cố gắng giữ gìn, phát huy nghi lễ và trò chơi kéo co ngồi, chú trọng trao truyền cho thế hệ trẻ. Khóa học 2018-2019, khoảng 4.570 học sinh của 15 trường trên địa bàn quận Long Biên đến ngoại khóa về di tích đền Trấn Vũ cùng nghi lễ và trò chơi kéo co ngồi.
Nguyễn Minh Đức
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét