16 thg 8, 2017

Đình Giàn và những giá trị văn hoá lịch sử

Đình Giàn thờ thái úy Lý Phục Man làm thành hoàng làng thuộc địa phận thôn Cáo Đỉnh, phường Xuân Đỉnh, quận Bắc Từ Liêm,Hà Nội. Xưa kia thôn Cáo Đỉnh còn có tên nôm là làng Giàn. Đình làng Giàn là nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa của một ngôi làng cổ.

Những giá trị văn hoá nghệ thuật
Đình Giàn toạ lạc trên khu đất cao, rộng rãi trong khu vực dân cư của làng. Đình hướng tây, nhìn ra đường lên cầu Thăng Long. Các bộ phận cấu trúc thành di tích bao gồm một ao rộng phía trước, sân, vườn và khu kiến trúc có nhiều nếp nhà ngang dọc tạo thành.

Đình Giàn có bố cục hình chữ Công cấu thành bởi hai dãy nhà ngang và một dãy nhà dọc. Song do được xây tường bao kín và quy mô của hậu cung tương ứng với nhà thiêu hương nên nhìn từ bên ngoài, di tích có kết cấu phảng phất bóng dáng của một ngôi đền cổ.

Nhà đại đình gồm năm gian hai dĩ xây gạch kiểu tường hồi bít đốc tay ngai. Mái đình lợp ngói ta, mặt trước của ba gian giữa mở ba cửa lớn hình chữ nhật, hai gian bên xây tường bao. năm bộ vì được làm thống nhất theo kiểu thượng chồng rường giá chiêng hạ kẻ. Trên mỗi vì hai cột cái được làm dạng cột trốn đặt trên một quá giang to, dày. Hàng hiên hẹp. Nền nhà đại đình được tôn cao 50cm so với mặt sân phía trước, hai gian hồi xây bệ gạch cao 30cm để làm chỗ ngồi cho các giáp mỗi khi có việc làng.

Toàn cảnh đình Giàn. 


Giữa đại đình và cung cấm là dãy nhà dọc năm gian rộng lòng. Chiều ngang của lớp nhà này tương ứng với ba gian giữa đại đình. Các bộ vì trong nhà thiêu hương được làm theo ba dạng khác nhau, vì ngoài cùng sát nhà đại đình kiểu kẻ chuyền, ba vì giữa làm theo thức thượng chồng rường giá chiêng hạ kẻ trên bốn hàng chân, vì trong cùng được chồng khít lên nhau để tạo thành cốn giường. Gian trong cùng được xây cao hai tầng mái, rất giống với kiến trúc của một phương đình. Đầu các đao đắp nổi hình rồng hướng về nóc mái, bờ dải có các hình long mã, bờ nóc đắp hình chữ đinh, giữa có hàng hoa chanh bốn cánh. Phần cổ diêm giữa mái thượng và mái hạ trổ những ô cửa nhỏ hình chữ nhật. Lòng nhà thiêu hương được lát gạch màu đỏ nhạt, khoảng rộng giữa hai hàng cột cái đặt các hương án, bàn thờ thần, khoảng hẹp giữa cột cái và cột quân để trống tạo thành lối đi trong lúc hành lễ.

Kiến trúc hậu cung có niên đại muộn hơn hai ngôi nhà phía trước. Đây là một nếp nhà ngang, rộng ba gian. Nhà được xây gạch kiểu tường hồi bít đốc, ba bộ vì đỡ mái làm theo kiểu kèo cầu quá giang. Mặt trước của hậu cung mở ba cửa thông với nhà thiêu hương. Trong lòng nhà, hai gian bên để trống, gian giữa xây bệ gạch cao để đặt khám thờ long ngai, bài vị của thần. Phía trước khám có hai tượng phỗng hướng mặt vào nhau để làm tăng thêm sự trân trọng của mọi người đối với thần.

Trang trí trong đình cũng khá đặc sắc. Ở đại đình và hậu cung, các vì được bào trơn, bào soi để tạo ra sự thanh thoát, nhẹ nhàng cho bộ khung nhà thì ở nhà thiêu hương lại tập trung trang trí những mô típ hoa văn truyền thống biểu thị sự quan tâm, ngưỡng vọng của con người đối với thế giới thần linh. Tại lớp nhà này, các đầu kẻ được chạm nổi hình rồng mây, rồng lá, các rường thể hiện vân mây, vân thực vật bằng kĩ thuật chạm nổi, bong kênh. Trong hệ thống trang trí tại khu nhà này, quan trọng nhất là những bức chạm trên cốn của bộ vì chồng rường. Trên bộ vì này, cốn rường bên trên chạm nổi mặt hổ phù lớn đang ngậm vành trăng, hổ phù có mũi nở, mắt lồi, râu và tóc hình dao mác tạo vẻ hung dữ của linh vật. Đầu hổ phù đang đội một đài sen, hai bên có hai con rồng nhỏ hướng vào. Hai bức cốn nách được trang trí đề tài tứ linh, phần trên là con rồng lớn ngoảnh mặt về phía hổ phù, rồng có đầu nổi cao, đao nhọn, đuôi xoắn. Thân rồng hình vảy cá ẩn khuất trong các cụm mây. Dưới đuôi rồng có một con long mã đang bay, phượng ngậm bông cúc, rùa trong ao sen. Các hoa văn này được thể hiện trong những ô nhỏ hình chữ nhật. Tuy có niên đại ra đời muộn song những mảng trang rí này rất sinh động.

Hệ thống di vật đình Giàn

Qua thời gian dài tồn tại, di tích đình Giàn vẫn bảo lưu được một bộ di vật đồ sộ về số lượng, phong phú về chủng loại và có giá trị văn hoá, lịch sử cao. Di vật của đình là một di sản có giá trị văn hoá, lịch sử cao. Đình hiện còn 28 đạo sắc phong thần của ba vương triều: Lê Trung hưng, Tây Sơn và Nguyễn.

Lễ hội đình Giàn. 

Một cửa võng chạm rồng mây, long mã trổ mặt trời, rùa đội hòm sách. Một đôi long đình, một hương án trang trí đề tài tứ linh. Hai ngựa gỗ, một chuông đồng (thế kỷ XIX). Ba choé sứ thanh, năm bát hương gốm thế kỷ XVIII. Một bộ đòn kiệu. Hai long ngai gỗ chạm rồng. Hai tượng phỗng gỗ. Di vật đá gồm sáu bia thời Hậu Lê, Nguyễn.Truyền thuyết và lối quy hoạch theo chiều sâu của kiến trúc đình cho biết nguồn gốc của di tích là đền thờ Lý Phục Man. Đặc biệt, 28 đạo sắc phong thần của ba vương triều cho ta thấy vai trò to lớn của thành hoàng đối với việc quản lý tư tưởng cộng đồng làng xã của nhà nước phong kiến. Và, ngoài giá trị lịch sử, văn hoá, các di vật hiện còn của đình với kỹ thuật chạm khắc tinh xảo đã mang giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ cao. Do đó, năm 1991, đình Giàn được nhà nước công nhận là di tích lịch sử. Nay đình đã được trùng tu, nhưng vẫn giữ nguyên dạng kiến trúc xưa.

Phương Nguyễn

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét