Nơi ghi dấu công ơn tổ nghề khắc in mộc bản Việt Nam ở Hải Phòng

Đình Liễu Tràng (phường Tân Hưng) là nơi thờ Thám hoa Lương Như Hộc, một vị quan thanh liêm, uyên bác đã mang nghề khắc in mộc bản từ Trung Quốc về truyền dạy cho dân, mở ra kỷ nguyên in ấn rực rỡ cho Đại Việt.

Đình Liễu Tràng tọa lạc ở phường Tân Hưng, thành phố Hải Phòng.

Vị tổ nghề của văn hóa in ấn Đại Việt

Làng Hồng Lục xưa, nay là khu Thanh Liễu (phường Tân Hưng) là quê hương của Thám hoa Lương Như Hộc. Ông đỗ Đệ nhất giáp Tiến sĩ (tức Thám hoa) vào khoa thi năm Nhâm Tuất (1442) dưới triều vua Lê Thái Tông. Trong suốt sự nghiệp làm quan trải hai triều Lê Thái Tông và Lê Nhân Tông, ông từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như: An Phủ Xứ, Hàn Lâm học sĩ, Lễ Bộ Tả thị lang, Trung thư lệnh kiêm Thư giám học sĩ, Đô ngự sử.

Bên cạnh sự nghiệp chính trị, Thám hoa Lương Như Hộc có những đóng góp to lớn cho nền văn hóa dân tộc. Ông là người có học vấn uyên bác, luôn quan tâm đến nền giáo dục và nâng cao trình độ văn hóa cho dân tộc.

Tấm bia đá tóm tắt thần tích tổ sư nghề khắc ván in trong khuôn viên đình.

Đặc biệt, nhờ 2 lần phụng mệnh triều đình đi sứ sang nhà Minh (Trung Quốc) vào các năm 1443 và 1459, ông đã học hỏi được kỹ thuật khắc in mộc bản. Sau khi về nước, ông đã truyền dạy nghề này cho nhân dân 3 làng Thanh Liễu, Khuê Liễu và Liễu Tràng. Nhờ đó, 3 làng này nhanh chóng trở thành trung tâm in khắc mộc bản của nước ta.

Nghề khắc in do Thám hoa Lương Như Hộc dày công xây dựng nổi tiếng khắp cả nước. Nó mang lại sự thịnh vượng cho người dân đến mức có câu ca lưu truyền: “Đình Sinh, quán Sếu, chùa Tràng/ Trong ba làng ấy không làm có ăn”. Câu ca này ngụ ý, dân 3 làng không cần phải làm nông nghiệp mà vẫn sống sung túc nhờ nghề khắc in mộc bản.

Đỉnh cao của nghề in khắc ở Thanh Liễu là vào triều Lê Trung Hưng và triều Nguyễn, với danh tiếng phường in Hồng Liễu. Thợ khắc in nơi đây được mời đi khắp nơi. Họ đã khắc in hàng nghìn bộ sách, trong đó có bộ Đại Việt Sử ký toàn thư, bộ sách lịch sử quan trọng bậc nhất của nước ta, được khắc in vào năm Chính Hòa thứ 18 (1697).

Để ghi nhận công ơn này, nhân dân Liễu Tràng đã lập đền thờ, tôn ông làm Thành hoàng và là Tổ nghề của họ. Tên ông cũng đã được đặt cho một đường phố ở phường Tân Hưng.

Nỗ lực bảo tồn tinh hoa nghề Tổ

Đình Liễu Tràng tọa lạc trong khuôn viên thoáng rộng ở khu dân cư Liễu Tràng, phường Tân Hưng. Nguyên bản, đình được xây dựng từ thời Lê. Sau nhiều lần trùng tu, kiến trúc hiện tại của đình có kết cấu theo kiểu chữ Đinh gồm tiền tế và hậu cung, tổng cộng 7 gian.

Đình không chỉ có giá trị về kiến trúc, mà còn lưu giữ nhiều cổ vật, đồ tế tự có giá trị. Đáng kể là 14 đạo sắc phong của các triều đình từ thời Lê đến thời Nguyễn. Đặc biệt nhất phải kể đến bộ quạt thờ bằng ngà gồm 2 chiếc. Với đa tầng giá trị về lịch sử, kiến trúc và nhân vật được thờ cúng, đình Liễu Tràng đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 1992.

Gian trung tâm còn lưu giữ tấm cửa võng sơn son thếp vàng, chạm lộng tứ quý, thể hiện rõ phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.

Tuy nhiên, trước sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ in hiện đại, nghề khắc in mộc bản cổ truyền dần suy thoái. Đây là một thực trạng chung mà các nghệ nhân làng nghề phải đối mặt.

Ông Tăng Văn Khiến, thành viên Ban Khánh tiết đình Liễu Tràng chia sẻ: "Nghề khắc in mộc bản là linh hồn của làng chúng tôi suốt bao thế kỷ. Dù công nghệ hiện đại phát triển, nghề in truyền thống dần suy thoái nhưng tại đình Liễu Tràng, chúng tôi không để nghề tổ bị mai một. Trong lễ hội hằng năm, chúng tôi luôn dành một không gian trang trọng cho hoạt động trải nghiệm khắc in mộc bản. Học sinh, du khách rất thích thú khi tự tay in được một bức tranh dân gian. Đó là cách truyền lửa cho thế hệ trẻ và tạo ra sản phẩm lưu niệm ý nghĩa. Việc trùng tu đình Liễu Tràng vừa qua với kinh phí 2 tỷ đồng từ xã hội hóa là minh chứng cho quyết tâm của người dân Liễu Tràng trong việc phát huy giá trị di tích cấp quốc gia này".

Lễ khánh thành công trình tu sửa cấp thiết di tích lịch sử quốc gia đình Liễu Tràng được tổ chức vào tháng 10/2025. Công trình tu bổ, tôn tạo một số hạng mục đã được tiến hành từ tháng 3/2025 sau 6 tháng đã hoàn thành. Việc trùng tu kịp thời góp phần phát huy ý nghĩa và giá trị của di tích, bảo đảm phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân. 

PHƯƠNG LINH

Báo Hải Phòng online - 03/12/2025