Cơ hội để hồi sinh và phát triển của tranh dân gian Đông Hồ

Làng Đông Hồ từ lâu đã nổi tiếng với nghề làm tranh dân gian, mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống. Trong dòng chảy đời sống hiện đại, dòng tranh Đông Hồ từng đứng trước nguy cơ mai một khi chỉ còn 3 gia đình tâm huyết, bám trụ với nghề. Trong 3 gia đình này, có 3 nghệ nhân được coi là “di sản sống” của làng tranh Đông Hồ, đó là Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Đăng Chế, Nguyễn Hữu Quả và Nguyễn Thị Oanh. Ảnh: Báo ảnh Việt Nam 

Tranh dân gian Đông Hồ không chỉ là một di sản văn hóa phi vật thể quý giá của Việt Nam, mà còn là một biểu tượng nghệ thuật đang tìm thấy những không gian sống mới trong đời sống đương đại. Vừa được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp vào tháng 12 vừa qua, nghệ thuật truyền thống này đang đứng trước cả nguy cơ mai một lẫn cơ hội hồi sinh mạnh mẽ nhờ sự quan tâm của cộng đồng và các chiến lược bảo tồn sáng tạo.

Ra đời cách đây khoảng 500 năm tại làng Đông Hồ (nay thuộc phường Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh), tranh Đông Hồ được ví như tấm gương phản chiếu tâm hồn và triết lý sống của người Việt Nam. Điều làm nên sự độc đáo và giá trị trường tồn của dòng tranh này nằm ở kỹ thuật chế tác và chất liệu hoàn toàn thủ công, gần gũi với thiên nhiên là chất liệu giấy dó và hồ điệp.

Ngoài ra, kỹ thuật khắc gỗ thủ công cũng là điểm độc đáo của dòng tranh này. Nghệ nhân sử dụng kỹ thuật in xấp ván, với các ván khắc gỗ cổ được coi là báu vật truyền lại qua nhiều thế hệ.

Làng Đông Hồ từ lâu đã nổi tiếng với nghề làm tranh dân gian, mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống. Trong dòng chảy đời sống hiện đại, dòng tranh Đông Hồ từng đứng trước nguy cơ mai một khi chỉ còn 3 gia đình tâm huyết, bám trụ với nghề. Trong 3 gia đình này, có 3 nghệ nhân được coi là “di sản sống” của làng tranh Đông Hồ, đó là Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Đăng Chế, Nguyễn Hữu Quả và Nguyễn Thị Oanh. Ảnh: Báo ảnh Việt Nam

Công đoạn khắc trên gỗ để tạo thành bản in tranh Đông Hồ. Ảnh: Báo ảnh Việt Nam

Tranh Đông Hồ phong phú về chủ đề, từ tranh thờ (Ngũ hổ), tranh chúc tụng (Vinh hoa, Phú quý) thể hiện khát vọng ấm no, đến tranh sinh hoạt (Đám cưới chuột, Chăn trâu thổi sáo) phản ánh đời sống thường nhật và tranh giáo huấn (Thầy đồ cóc) đề cao đạo lý.

Trong xã hội hiện đại, nghề làm tranh Đông Hồ đang đối mặt với thách thức lớn, số lượng nghệ nhân lành nghề giảm mạnh, người trẻ ít mặn mà, và thị trường tiêu thụ thu hẹp, dẫn đến việc di sản này cần được bảo vệ khẩn cấp.

Một số bản khắc cổ của dòng tranh Đông Hồ. Ảnh: Báo ảnh Việt Nam 

Tuy nhiên, nỗ lực gìn giữ đang được triển khai quyết liệt. Theo Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Phó Chủ tịch Ủy ban quốc gia UNESCO Hoàng Đạo Cương cho biết, Việt Nam cam kết thực hiện các biện pháp bảo vệ dòng tranh Đông Hồ bền vững. Kế hoạch bảo vệ khả thi bao gồm: Mở các lớp truyền dạy để đưa di sản vào hệ thống giáo dục; Kiểm kê di sản và đa dạng hóa thị trường tiêu thụ; Hỗ trợ thiết bị và cải thiện nguồn nguyên liệu cho nghệ nhân…

Nghệ nhân chỉnh sửa trên bản khắc. Ảnh: Báo ảnh Việt Nam

Có những bức tranh Đông Hồ, nghệ nhân phải dùng nhiều bản khắc để in từng chi tiết riêng biệt. Ảnh: Báo ảnh Việt Nam 

Tranh Đông Hồ ngày nay không chỉ là vật phẩm trang trí mang tính tín ngưỡng hay lễ hội, dịp Tết Nguyên Đán; chúng hiện diện trong các không gian sống sang trọng, văn phòng công sở, và được du khách quốc tế đặc biệt ưa chuộng như một món quà lưu niệm đậm bản sắc.

Mặc dù đứng trước nguy cơ mai một, tranh Đông Hồ đang chứng minh sức sống mãnh liệt khi được ứng dụng một cách sáng tạo vào đời sống đương đại.

Nét mộc mạc, hình khối đơn giản nhưng hàm chứa triết lý sâu sắc của tranh Đông Hồ đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà thiết kế và nghệ sĩ trẻ. Nhiều dự án đã được thực hiện nhằm "Đương đại hóa tranh Đông Hồ," đưa các họa tiết và tinh thần của tranh vào các sản phẩm hiện đại, từ thời trang, đồ họa in ấn cho đến các chiến dịch truyền thông lớn.

Một số tác phẩm tiêu biểu của dòng tranh Đông Hồ. Ảnh: Báo ảnh Việt Nam

Đáng chú ý, tranh Đông Hồ đã và đang vươn ra thế giới. Việc quảng bá di sản tại các sự kiện văn hóa quốc tế, điển hình là tại trụ sở UNESCO ở Paris, Pháp, đã giúp tranh Đông Hồ trở thành một nhịp cầu văn hóa, giới thiệu tâm hồn Việt đến bạn bè quốc tế. Chính sự khác biệt về phong cách thủ công, màu sắc tối giản lấy cảm hứng từ thiên nhiên cũng tạo nên những liên tưởng thú vị với nghệ thuật Scandinavian.

Nội dung: Phong Thu - Ảnh: Báo ảnh Việt Nam

Báo ảnh Việt Nam - 11/12/2025