Miếu Hiệp Hòa, Bãi Làng với phần đuôi mỗi vồng ngói âm dương được gắn vỏ điệp xà cừ. Ảnh: T.T.H.P
Cù Lao Chàm được UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới. Với sự quan tâm bảo tồn, phát triển, Cù Lao Chàm vẫn còn bảo lưu được nhiều giá trị văn hóa bản địa, trong đó có văn hóa kiến trúc. Bất luận là kiến trúc dân dụng hay tín ngưỡng thì các di tích ở đây vẫn phản ánh hơi thở của văn hóa biển đảo.
Những công trình tín ngưỡng mộc mạc
Trước đây, làng Tân Hiệp có dân cư thưa thớt, đời sống kinh tế gặp nhiều khó khăn. Theo ghi chép của “Quảng Nam xã chí” do Viện Viễn Đông Bác cổ biên soạn năm 1943 - 1944, làng Tân Hiệp khi ấy chỉ có khoảng 300 nhân khẩu, sống chủ yếu dựa vào nghề nông, đánh bắt cá và khai thác rừng.
Đời sống tuy vất vả nhưng người dân vẫn dành tâm huyết, ưu tiên các nguồn lực về vật chất, tài chính cho việc dựng miếu, lập chùa nhằm phục vụ nhu cầu tôn giáo, tín ngưỡng cho cả cộng đồng, biểu hiện niềm tin to lớn của cư dân bản xứ. Vì thế, các ngôi miếu, lăng được dựng lên rải rác khắp thôn xóm.
Ngày xưa, do bất lợi về địa hình, giao thông cách trở với đất liền, hạn chế về vật liệu xây dựng cũng như đội ngũ thợ lành nghề, người dân phải tận dụng tối đa những thứ sẵn có trên đảo, được thiên nhiên ban tặng để xây dựng các công trình, tìm giải pháp kiến trúc phù hợp để khắc chế các yếu tố bất lợi của địa hình và thời tiết.
Vỏ ốc, san hô, đá vôi, gỗ rừng, mảnh chén vỡ... đều có thể trở thành vật liệu kiến trúc. Các công trình này phản ánh sắc thái văn hóa tín ngưỡng của cư dân biển đảo, mang một vẻ đẹp mộc mạc mà sinh động.
Sắc thái kiến trúc tín ngưỡng
Đối với hướng và quy mô, vì điều kiện tự nhiên, hầu hết công trình kiến trúc tôn giáo, tín ngưỡng và cả nhà ở (truyền thống) thường có quy mô nhỏ hoặc vừa phải, thấp, kết cấu vững chãi, xoay mặt về phía Tây hoặc lệch về phía Tây Nam, lưng tựa vào núi nhằm hạn chế tối đa những tác động của thời tiết, ở đây chủ yếu là gió, nhiệt độ, độ ẩm.
Chi tiết trang trí bằng san hô, vỏ sò ở bờ hồi miếu Ngũ Hành, Bãi Hương. Ảnh: T.T.H.P
Về kết cấu, vật liệu xây dựng, các công trình tín ngưỡng thường được xây kiên cố với tường dày, trần kiểu cuốn vòm để đủ sức chống đỡ hệ mái đặc chắc bằng bê tông, gạch và vữa. Ngói âm dương được gắn cố định vào mái để hạn chế bong tróc. Hình thức kết cấu này khá vững chãi trước mưa bão.
Điểm đặc biệt phải kể đến là ở vài di tích, những vật liệu tự nhiên sẵn có ở bãi biển như vỏ ốc, vỏ sò, xác san hô được tận dụng để kết hợp mảnh chén tạo hình chi tiết trang trí.
Như ở miếu Hiệp Hòa, thôn Bãi Làng, phần đuôi mỗi vồng ngói âm dương được gắn vỏ điệp xà cừ (có nơi gọi là điệp giấy) thay cho dĩa tráng men để trang trí, màu sắc trở nên óng ánh, lung linh khi có ánh sáng rọi vào. Tại đình Tiền hiền (lăng Tiền hiền) thôn Bãi Làng, mặt trước bình phong đắp phù điêu hình hổ với kiểu dáng đơn giản nhưng vẫn gợi được vẻ uy nghi, đứng trên một sườn dốc tạo hình từ đá san hô...
Du lịch Cù Lao Chàm hiện khá phát triển nhưng vẫn giữ được sự hài hòa giữa bảo tồn di sản và khai thác kinh tế, không đánh mất bản sắc.
Các di tích tín ngưỡng được quan tâm chăm sóc, tu bổ. Các sinh hoạt tín ngưỡng gắn với di tích luôn được duy trì, thực hành nhiều lễ lệ, lễ hội theo nghi thức truyền thống, trong đó có hai lễ hội lớn là lễ Cầu ngư và lễ giỗ tổ nghề yến, huy động đông đảo người dân tham gia.
Trải qua bao thế hệ sinh sống và gắn kết mật thiết với thiên nhiên, cho đến nay người dân trên đảo vẫn lưu giữ nét hiền hòa, hiếu khách vốn có và bảo tồn được hệ sinh thái quý hiếm, độc đáo cùng nhiều yếu tố văn hóa vật thể và phi vật thể truyền thống đặc trưng của vùng biển đảo.
Có thể thấy rằng, dấu ấn văn hóa biển đảo trên các di tích kiến trúc tín ngưỡng ở Cù Lao Chàm phần nào được thể hiện qua quy mô, hình thức kết cấu công trình, vật liệu sử dụng, các chi tiết trang trí đơn giản, mộc mạc và cả đối tượng thờ tự ở các di tích tín ngưỡng phần lớn liên quan đến nghề đánh bắt trên biển, các lễ lệ, lễ hội.
Và nhờ đó, Cù Lao Chàm vẫn bình yên với nhịp sống riêng, nơi những giá trị văn hóa cổ truyền song hành cùng phát triển bền vững.
TRẦN THANH HOÀNG PHÚC
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét