Từ chiếu Chèo sân đình đến sân khấu Chèo hiện đại
Theo nhiều tài liệu nghiên cứu để lại, Chèo được khởi nguồn từ kinh đô Hoa Lư (Ninh Bình) vào thế kỉ 10 và người sáng lập là bà Phạm Thị Trân, một vũ ca nổi tiếng trong hoàng cung nhà Đinh. Từ kinh đô Hoa Lư, nghệ thuật Chèo được phát triển rộng khắp vùng đồng bằng Bắc Bộ, mạnh nhất là ở một số địa phương Thái Bình, Hải Phòng, Hà Nam, Hưng Yên, Hà Nội... rồi lan dần sang cả khu vực miền núi Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ.
Mặc dù Ninh Bình được mệnh danh là đất tổ của nghệ thuật Chèo nhưng làng Khuốc thuộc xã Phong Châu, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình mới là nơi có phong trào biểu diễn Chèo truyền thống mạnh nhất và hiện còn lưu giữ được nhiều làn điệu Chèo độc đáo. Làng Khuốc là một trong bảy vùng Chèo nổi tiếng đất Bắc từ thế kỉ 19. Xưa, Chèo làng Khuốc từng được biểu diễn trong cung vua và được các nghệ nhân mang đi biểu diễn ở nhiều vùng miền.
Ngày xưa, Chèo thường được biểu diễn ở các sân đình, sân chùa, sân nhà các gia đình quyền quý. Sân khấu Chèo thường chỉ là một chiếc chiếu trải giữa sân, đằng sau treo chiếc màn nhỏ. Diễn viên biểu diễn trên chiếu, nhạc công ngồi hai bên mép chiếu, còn khán giả có thể đứng xem ở cả ba phía: trước và hai bên sân khấu.
Nội dung các vở Chèo thường miêu tả cuộc sống bình dị của người nông dân, ca ngợi những phẩm chất cao quý của con người, phê phán những thói hư, tật xấu, chống lại bất công, thể hiện tình yêu thương, lòng bao dung, sự tha thứ. Chính vì thế, khi xem Chèo, người ta không chỉ được tận hưởng những phút giây thư giãn đầy tiếng cười, mà còn có cơ hội trải nghiệm và suy ngẫm về sự đời. Nhân vật trong chèo thường mang tính ước lệ, có tính văn học cao. Đáng chú ý, hề Chèo tuy là một vai diễn phụ nhưng lại khá quan trọng đến mức dân gian có câu “phi hề bất thành Chèo”. Với lối diễn tung hứng, dí dỏm, hề Chèo không chỉ mang lại tiếng cười cho người xem thông qua việc đả kích những thói hư tật xấu của xã hội phong kiến như vua quan, những người có quyền, có của trong làng xã, mà còn chứa đựng, chuyển tải cả những tinh thần, tư tưởng khác của vở diễn.
Nỗ lực để Chèo là di sản văn hóa của thế giới
Theo dòng chảy thời gian, trước tác động của nền văn hóa hội nhập, nỗ lực bảo tồn và phát huy các giá trị của nghệ thuật Chèo truyền thống rất cần được trao truyền, giữ gìn. Hiện nay, ngoài việc các nhà hát Chèo vẫn thắp sáng sân khấu hàng tuần để nỗ lực đưa nghệ thuật Chèo đến với khán giả nhiều hơn thì công tác đào tạo đạo diễn, diễn viên Chèo cũng đang được chú trọng quan tâm.
Là nơi được xem là cái nôi của nghệ thuật Chèo đồng bằng Bắc Bộ, để thắp lửa giữ nghề Chèo truyền thống của cha ông để lại, vào các ngày cuối tuần hay những tháng hè rảnh rỗi nhiều nghệ nhân thành danh của làng Khuốc ở Thái Bình vẫn bền bỉ truyền dạy các kĩ năng cơ bản của nghệ thuật hát diễn Chèo truyền thống cho các cháu nhỏ từ 6 tuổi đến 15 tuổi.
Em Phạm Thị Hằng (14 tuổi) tâm sự: “Từ hồi 5 tuổi được nghe ông nội và bố hát nên em yêu Chèo bởi làn điệu nghe rất truyền cảm. Giờ em theo học được các bác truyền dạy cho nhiều làn điệu Chèo cổ. Em mong rằng thế hệ chúng em có thể đưa Chèo làng Khuốc vươn xa hơn.”.
Nghệ sĩ Ưu tú Lê Văn Tuấn, đạo diễn nghệ thuật Nhà hát Chèo Hà Nội cho biết: “Việc đào tạo ra những diễn viên và nhạc công Chèo chuyên nghiệp rất quan trọng vì sẽ giúp các nhà hát Chèo dàn dựng được nhiều vở diễn hay để phục vụ khán giả.”.
Bà Trương Thị Hồng Hạnh, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thái Bình, đơn vị được giao phối hợp xây dựng hồ sơ “Nghệ thuật Chèo đồng bằng sông Hồng”, cho biết, mục tiêu là đến hết năm 2024 sẽ hoàn thành việc xây dựng hồ sơ “Nghệ thuật Chèo đồng bằng sông Hồng” để đệ trình UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới.
Nghệ thuật Chèo mang đậm màu sắc dân tộc, giàu tính quần chúng - đã đi sâu vào gốc rễ đời sống xã hội và thấm nhuần tư tưởng con người Việt Nam. Ảnh: Khánh Long/VNP
Sự quan tâm của nhà nước và tham gia tích cực của người dân trong hát, diễn, bảo tồn nghệ thuật Chèo là việc làm cần thiết để bảo vệ và phát huy nghệ thuật Chèo truyền thống nổi tiếng của người Việt Nam. Đồng thời, đây cũng là nỗ lực và việc làm thiết thực cho thấy Việt Nam sẵn sàng làm hết sức mình để Chèo sớm được UNESSCO công nhận, vinh danh là di sản văn hóa của thế giới.
Bài: Ngân Hà - Ảnh: Khánh Long và Tư liệu
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét