Huyền tích kỳ lạ về ngôi đền “phát tích” bài thơ Nam Quốc Sơn Hà

Sự ra đời của ba vị tam công hay gốc tích hình thành bài thơ được người dân nơi đây xem là “nguyên gốc” của Nam quốc sơn hà là những bí ẩn thú vị gắn liền với ngôi đền Đào Xá, huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ. 

Huyền tích ra đời của ba vị tam công 

Nằm giữa cánh đồng lúa xanh mướt, yên tĩnh, ngôi đền Đào Xá (huyện Thanh Thủy, Phú Thọ) vẫn trầm mặc lưu giữ những câu chuyện hư hư thực thực quanh mình. Làng cổ Đào Xá thuộc xã Đào Xá, huyện Thanh Thuỷ, tỉnh Phú Thọ. Làng nằm ở phía bờ Tây sông Đà, những người dân trong vùng có lẽ cũng không biết ngôi đền đã yên vị ở đây chính xác là bao lâu. Họ chỉ biết rằng, từng viên ngói, những sắc phong được lưu giữ tại đền đều gắn liền với lịch sử khai hoang, đấu tranh của cư dân Việt với thiên nhiên và giặc giã phương Bắc.

Mỗi câu chuyện được người dân quanh vùng lưu truyền với nhiều huyền tích đầy bí ẩn.

Hát Xoan - Một hiện tượng Di sản của UNESCO

Lần đầu tiên Di sản Hát Xoan thuyết phục được UNESCO ra một quyết định đặc cách và chưa có tiền lệ, chuyển đổi đặc biệt từ danh sách Di sản văn hóa Phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp sang danh sách Di sản văn hóa Phi vật thể đại diện của nhân loại. Di sản Hát Xoan của Việt Nam đang trở thành một hiện tượng Di sản được cả thế giới quan tâm, nghiên cứu và bình xét. 

Tháng 11/2011, UNESCO đã chính thức công nhận Hát Xoan Phú Thọ là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại. Sau 4 năm được công nhận, tháng 10/2015 Ông Nguyễn Đắc Thủy, Phó Giám đốc Sở VHTT&DL Phú Thọ được tỉnh cử Sang Pháp báo cáo UNESCO về kết quả bảo tồn Di sản này.

Bản báo cáo của ông Thủy với những thông tin đầy thuyết phục, bà Cécile Duvelle, Trưởng Ban thư ký Ủy ban Di sản Phi vật thể UNESCO, người thẩm định hồ sơ đã kết luận: “Tôi ghi nhận kết quả bảo tồn của Hát Xoan là rất tốt. Với kết quả này, tôi khẳng định Hát Xoan đã ra khỏi danh sách Di sản cần bảo vệ khẩn cấp”.

Hoang sơ Ao Giời suối Tiên trên núi Nả

Trong hành trình du lịch theo cung đường Tây Bắc, Ao Giời suối Tiên là địa danh du lịch sinh thái hoang sơ mà hữu tình ở xã Quân Khê, Hạ Hòa, Phú Thọ.

Ao Giời suối Tiên nằm ở vị trí khá đặc biệt. Đó là một dòng suối chảy dài từ trên đỉnh ngọn núi Nả, dài tới 10 km. Dòng suối trong mát chảy xuyên qua rừng nứa xanh tươi

Đi Tây Bắc thăm “nàng công chúa ngủ trong rừng” Thu Cúc

Mang một cái tên đẹp, dịu dàng như người con gái nơi miền sơn cước - Thu Cúc cứ lặng lẽ, khiêm nhường cuốn hút chúng tôi. 

Đập Ú, con đập làm bằng gỗ độc đáo của người Mường- Ảnh: Hải Dương 

Cảnh sắc thiên nhiên hoang sơ, kỳ diệu cùng những nét văn hóa bản sắc đậm đà của cư dân bản địa đã biến Thu Cúc thành một nàng công chúa ngủ trong rừng với tiềm năng du lịch rộng mở.

Vào Vườn quốc gia Xuân Sơn hoang sơ và hùng vĩ

Không gian Vườn quốc gia (VQG) Xuân Sơn ở huyện vùng cao Tân Sơn (Phú Thọ) có tiếng nước chảy róc rách bên suối, gió thổi rì rào qua tán lá và tiếng hót của những loài chim rừng... 

Thác Lưng Trời hoang sơ, hùng vĩ giữa rừng - Ảnh: NG.HƯỜNG

Vườn quốc gia Xuân Sơn là một trong 30 VQG đã được xếp hạng và đưa vào bảo vệ ở VN. Sau hơn 30km đèo dốc, quanh co từ điểm rẽ trên quốc lộ 32, cuối cùng chúng tôi cũng tới được VQG này.

Lạ miệng rau đắng đồ

Trong mâm cơm của người Việt, các món rau luộc, xào là thứ không thể thiếu bên cạnh các món ăn giàu chất đạm như thịt, cá. 

Nhưng có lẽ ít người biết đến rau đắng đồ, một kiểu ăn rau khá độc đáo không chỉ vì vị lạ mà còn bởi đây là thứ đặc sản dân dã của đất Mường.

Lạ miệng với món chả cuốn lá bưởi

Người Mường ở vùng Tân Sơn (Phú Thọ) có món chả cuốn lá bưởi nướng trên than hồng vừa lạ vừa ngon miệng. Đến đây vào mùa nào, bạn cũng có thể được chủ nhà làm món này thết đãi ngay tại nhà sàn. 

Chả cuốn lá bưởi chấm muối hạt dổi để lại dư vị đậm đà - Ảnh: N.T.Lượng 

Với tập quán sống dựa vào thiên nhiên, cây lá nên các loại lá, rau rừng, trong vườn nhà đi vào các món ăn của người Mường Tân Sơn một cách tự nhiên và để lại dư vị đậm đà, khó quên.

Món chả không phải là món ăn mới lạ của người Mường, vì đâu đâu cũng chế biến món này trong mâm cỗ nhưng chả cuốn lá bưởi có lẽ chỉ vùng đất này mới có. Đó là sản phẩm của bàn tay khéo léo, trí tưởng tượng phong phú và sự kết hợp hài hòa giữa các nguyên liệu của người Mường nơi đây.

Chùa mật tông Bạch Hạc

Hôm trước, đi thăm ngôi chùa Đại Bi ở Ngã ba Hạc, bên bờ sông Lô, Việt Trì thấy tượng pháp trong Chùa rất khác lạ. Nếu ở các ngôi chùa khác ta thường thấy hệ thống tượng Phật rất nhiều, theo hành trình từ sơ sinh đến thành đạo của Phật Thích ca, thì ở đây thờ Năm vị Phật. Đó là Ngũ Trí Như Lai gồm Đại Phật Như Lai, Bất Động Như Lai, Bảo Sinh Như Lai, A Di Đà Như Lai và Bất Không Thành Tựu Như Lai.

Nhìn hệ thống tượng biết Chùa theo Mật tông Tây Tạng. Mật Tông được biết là có nhiều câu Thần chú và linh phù. Ngũ Trí Như Lai cũng được thờ ở nhiều nơi, mới đây là Bảo tháp Tây Thiên.

Hồ Ly ở Phú Thọ

Hồ Ly ở Phú Thọ đang nổi lên là điểm check-in mới, và vẫn giữ được nét đẹp hoang sơ của cảnh vật, bản sắc văn hóa dân tộc của người Dao, người Mường. 

Hồ Thượng Long là một trong những hồ có trữ lượng nước lớn nhất của tỉnh Phú Thọ, được người dân bản địa gọi là hồ Ly, nằm ở xã Thượng Long, huyện Yên Lập. 

Khám phá “bạch tuộc” Ao Châu

Như một con bạch tuộc khổng lồ giữa núi rừng Phú Thọ, đầm Ao Châu là một tác phẩm phong cảnh tuyệt sắc mà thiên nhiên đã ban tặng, là điểm đến lý thú cho những du khách muốn tìm cảm giác mới mẻ ở vùng đất Tổ vua Hùng. 

Một góc bến đò du lịch Ao Châu - Ảnh: HẢI DƯƠNG 

Từ Hà Nội, chạy xe máy theo quốc lộ 32 qua thị xã Sơn Tây, đến Cổ Tiết rồi rẽ vào quốc lộ 32C thẳng tiến lên vùng đất Tổ. Sau quãng đường khoảng 140km, du khách cũng đến được thị trấn Hạ Hòa, huyện Hạ Hòa, Phú Thọ. Từ chân đê sông Hồng rẽ phải khoảng 2km, đầm Ao Châu hoang sơ và kỳ ảo hiện ra trước mắt du khách.

Ngôi chùa mang đậm dấu ấn từ buổi dựng nước

Chùa Hoa Long tọa lạc tại Bến Gót, Tp. Việt Trì, tỉnh Phú Thọ.

Đây là một ngôi chùa có ý nghĩa lịch sử đối với cả nước vì ngôi chùa gắn với truyền thuyết thời Hùng Vương dựng nước buổi ban đầu. Đã được ghi trong Đại Việt sử ký toàn thư, Đại Nam Nhất Thống Chí, Thông Giám Cương Mục và cả Sơn Tây Trí.

Cái nhìn đầu tiên khi vào chùa là những bậc thang dài dẫn tới cánh cổng nơi có hai chữ Hộ Pháp, dưới tán lá của cây đa to đã trải qua nhiều năm tháng, một nét thanh bình và một cảm giác trong lành của cảnh quan nơi đây.

Về đất Tổ thưởng thức món ngon khó cưỡng

Phú Thọ không có nhiều danh lam thắng cảnh nhưng mảnh đất nơi đây lại thu hút khách du lịch bởi những món ngon ăn một lần là bâng khuâng nhớ mãi. 

Bánh tai

Bánh tai Phú Thọ được làm từ bột gạo tẻ, nhân là thịt băm nhuyễn trộn cùng với chút gia vị, sau đó đem hấp chín. Điểm độc đáo của món bánh này là bánh được nặn theo hình con trai trông khá ngộ nghĩnh, nên xưa kia bánh có tên là bánh trai. Sau đó người ta chuyển sang gọi là bánh tai vì có hình dáng giống đôi tai. 

Bánh tai muốn trọn vị thì phải thưởng thức với chút nước mắm ngon của Phú Thọ. Nhấm nháp miếng bánh tai mềm thơm quyện vị nước chấm sẽ khiến ai thưởng thức một lần rồi nhớ mãi không quên. 

Lạ miệng với rau đắng cảy

Ở vùng trung du Hạ Hòa (Phú Thọ), từ bao đời nay, mỗi khi tiết trời vào xuân người dân lại lên rừng hái lộc non về ăn. Đó là rau đắng cảy, món ăn đậm đà dư vị từ núi rừng. 

Món rau đắng cảy xào trứng gà đậm đà bổ dưỡng - Ảnh: N.T.Lượng 

Rau đắng cảy là loại rau dại mọc nhiều trên rừng và núi cao. Người dân nơi đây từ lâu đã biết hái lộc đắng cảy về ăn và dần thành “nghiện” món rau rừng này. 

Phong tục đón Tết của người Sán Chay ở Phú Thọ

Người Sán Chay chuẩn bị đón Tết rất chu đáo bởi sau một năm lao động vất vả, cần mẫn, đây là dịp để họ nghỉ ngơi, vui chơi, thăm hỏi và chúc tụng nhau những điều tốt lành.

Điệu múa đón Tết của người Sán Chay, Phú Thọ. Ảnh: TTDL

Với trên 6.000 người, sinh sống quần tụ ở 6 làng thuộc các xã: Ngọc Quan, Hùng Long, Yên Kiện, Minh Phú, Tây Cốc và Vân Đồn, cũng như các dân tộc khác, dân tộc Sán Chay ở Đoan Hùng có nhiều phong tục truyền thống mang bản sắc riêng, trong đó có tục đón Tết Nguyên Đán, làm phong phú thêm cuộc sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây.

​Chớm đông nhớ mùa hái ấu

Mỗi khi chớm đông, cư dân ở xã Động Lâm (Hạ Hòa, Phú Thọ) lại bước vào vụ thu hoạch củ ấu, một loại cây trồng dưới ruộng nước của cư dân nông nghiệp vùng này.

Củ ấu bày bán ở chợ phiên - Ảnh: N.T.Lượng 

Mùa thu hoạch ấu cũng là khi tiết trời cuối thu hòa trong cái hanh hao se lạnh và kéo dài đến những ngày chớm đông. Khi ấy, củ ấu đã già và rụng xuống ngay gốc.

Do ấu sống dưới ruộng bùn sâu nên việc hái ấu khá vất vả. Muốn hái được ấu, người ta phải ngồi trên thuyền nan, lướt nhẹ trên mặt bùn hoặc lội xuống ruộng, lưng cúi gập và hai tay lùa vào gốc ấu để hái củ.

Người viết kịch thời đại

Lưu Quang Vũ đã trở thành hiện tượng của kịch Việt Nam thế kỷ 20 mà cho đến nay, sau 25 năm ngày ông mất chưa ai có thể vượt qua nổi.

Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh năm 1987 - Ảnh: gia đình cung cấp

Vào thuở mới bắt đầu sáng tác, hầu như những người cầm bút đều tìm đến với thơ ca trước tiên. Nhà văn Nghiêm Đa Văn - một trong những người bạn của Lưu Quang Vũ cũng vậy. Khi đã chuyển sang viết truyện thiếu nhi và làm nhiều nghề khác, ông Văn có lần tâm sự: “Một trong những thằng khiến tao bỏ làm thơ là thằng Vũ”. Ông nhìn thấy tài năng trời phú của Lưu Quang Vũ và cũng thấy rằng nếu ai không có tài năng đó thì nên từ giã thơ cho sớm.

Tháng 3 hành hương về đền thờ Quốc Tổ

“Dù ai đi ngược về xuôi/Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng ba”. Những ngày tháng 3 âm lịch, những người con đất Việt lại hướng về núi thiêng Nghĩa Lĩnh hoặc cùng dòng người hành hương ngày giỗ Tổ. 

Đền thờ Quốc Tổ Lạc Long Quân là một không gian linh thiêng 

Trong truyền thuyết từ ngàn xưa của cư dân đất Việt, Mẹ Âu Cơ kết duyên với Lạc Long Quân và sinh ra bọc trăm trứng với 100 người con. Sau đó chia thành hai nửa, 50 người con theo cha xuống biển, 50 người con theo mẹ lên núi khai thiên lập ấp.

Món ngon từ quả cọ nơi đất Tổ

Quả cọ chín có màu đen bóng, vị bùi, chát. Ngoài ăn sống, loại quả đặc trưng của Phú Thọ này còn có thể được làm dưa hoặc kho cá, nhưng đơn giản nhất là om.

Cây cọ mọc ở nhiều tỉnh thành nhưng là hình ảnh gắn bó với người dân Phú Thọ. Huyện Cẩm Khê là nơi cọ xuất hiện nhiều nhất, trải dọc suốt mấy chục cây số bên hữu ngạn sông Thao. Ngoài ra, cọ còn mọc thành nương, thành rừng, xanh rợp miền quê Phú Khê, Đông Phú, Thanh Nga, Sơn Nga, Phùng Xá... Khoảng tháng 7, những cây cọ trong rừng bắt đầu đơm hoa, kết trái. Đến khoảng cuối tháng 10, đầu tháng 11 quả cọ bắt đầu chín. Khi màu vỏ chuyển sang hơi nâu và đen lại, người dân hái về rửa sạch bụi đất, chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn. 

Cây cọ mùa ra quả. Ảnh: Nguyễn Sơn Hòa. 

Những ngôi đền nổi tiếng trên thượng nguồn sông Hồng

Cùng với Đền Hùng linh thiêng nhất đất nước hàng năm thu hút hàng triệu lượt người Việt hành hương về giỗ Tổ, đôi bờ sông Hồng từ Phú Thọ qua Yên Bái lên biên giới Lào Cai còn có những ngôi đền cũng rất nổi tiếng đang được nhiều người tìm tới bái vọng đầu xuân mới.

Đó là đền Mẫu Âu Cơ (nằm ở xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ), đền Tuần Quán (nằm ở thành phố Yên Bái), đền Đông Cuông ( nằm ở xã Đông Cuông, huyện Văn Yên (tỉnh Yên Bái), đền Bảo Hà (nằm ở xã Bảo Hà, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai), đền Đôi Cô Cam Đường, đền Mẫu, đền Thượng, đền Cấm (nằm ở địa bàn thành phố Lào Cai)... 

Các ngôi đền kể trên đều nằm cạnh tuyến đường sắt Hà Nội - Phú Thọ - Yên Bái- Lào Cai hoặc cạnh đường cao tốc Hà Nội - Lào Cai, vì thế rất thuận lợi cho du khách đi chơi xuân, viếng đền. 

Năm 2014 lãnh đạo ngành du lịch ba tỉnh Phú Thọ - Yên Bái - Lào Cai đã ký hợp tác mở tour du lịch tâm linh phục vụ du khách thăm viếng các ngôi đền nổi tiếng trên thượng nguồn sông Hồng. Đầu xuân Ất Mùi 2015 xin giới thiệu đôi nét về một số những ngôi đền nổi tiếng nằm trong tuyến du lịch tâm linh kể trên . 

Náo nức Hội phết Hiền Quan

Hội phết Hiền Quan là lễ hội dân gian được tổ chức hai ngày 12 và 13 tháng giêng tại xã Hiền Quan, huyện Tam Nông (Phú Thọ, cách thành phố Việt Trì 26km).

Trống dong cùng tham ra rước quả phết

Lễ hội được tổ chức để tưởng nhớ và tôn vinh công lao của nữ tướng Thiều Hoa công chúa - Đức Thánh Mẫu Đại Vương, người giúp Hai Bà Trưng đánh giặc cứu nước.

Lễ hội phết cùng với cụm di tích Song Quan đã được Nhà nước công nhận xếp hạng di tích lịch sử quốc gia ngày 12-12-1994.