Tây Ninh cuối thế kỷ XIX qua ghi chép của bác sĩ G.C Baurac

Ngay trong năm 1899, bác sĩ “Thuộc địa hạng nhất” J.C Baurac đã cho in cuốn sách “Nam kỳ và cư dân các tỉnh miền Đông”. Trước đó, ông xuất bản cuốn “Nam kỳ và cư dân các tỉnh miền Tây” vào năm 1894.

Theo Nguyễn Đình Đầu (Tổ chức hành chính Tây Ninh 1836-1970, Tạp chí Xưa nay số 96, năm 2001); thì: “Năm 1867, sau khi chiếm nốt 3 tỉnh miền Tây Nam kỳ, Pháp chia lục tỉnh ra thành các hạt tham biện (inspection)… Năm 1874, đổi tên hạt tham biện thành ra địa hạt (arrondissment). Năm 1836 bỏ khung hành chính lục tỉnh. Toàn Nam kỳ chia ra 20 địa hạt và 2 thành phố Sài Gòn- Chợ Lớn. Năm 1899 lấy danh hiệu tỉnh thay cho địa hạt. Từ đây gọi là tỉnh Tây Ninh…”.

Sắc màu bột khoai

Với góc nhìn đầy sức sống, tay máy trẻ Huỳnh Công Đồng, nghệ danh Huỳnh Đồng, của CLB nhiếp ảnh trẻ thuộc Hội VHNT tỉnh Tây Ninh khắc hoạ hoạt động sản xuất bột khoai rất đặc sắc.

Tuổi thơ chúng ta ai cũng gắn liền với những chén chè đậu xanh, chè chuối… được tô điểm bởi những khúc bột màu xanh đỏ rất bắt mắt. Đấy là bột khoai được làm ra từ một làng nghề ở xã Long Thành Nam, thị xã Hoà Thành.

Với góc nhìn đầy sức sống, tay máy trẻ Huỳnh Công Đồng, nghệ danh Huỳnh Đồng, của CLB nhiếp ảnh trẻ thuộc Hội VHNT tỉnh Tây Ninh khắc hoạ hoạt động sản xuất bột khoai rất đặc sắc. Đó là công đoạn làm bột, phơi bột, cắt bánh và đóng gói xuất xưởng.

Muối tôm Tây Ninh- một bản sắc văn hoá độc đáo

Có thể nói đặc sản muối tôm Tây Ninh đã đi vào đời sống ẩm thực của người Tây Ninh và tạo nên một loại gia vị độc đáo cho ẩm thực Việt.

Một cơ sở chế biến muối tôm ở Tây Ninh. Ảnh: Dương Vĩnh Tuyên

Nhắc đến Tây Ninh sẽ nhắc đến muối Tây Ninh (thường gọi với cái tên “muối tôm Tây Ninh”). Đây là một trong những món quà ý nghĩa du khách mong muốn mang về làm quà tặng người thân mỗi khi đến Tây Ninh. Cùng tìm hiểu về đặc sản mang bản sắc văn hoá của Tây Ninh từ góc nhìn của Thạc sĩ Bùi Thị Hoa- Phân viện Văn hoá nghệ thuật quốc gia Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh.

Món ăn vặt từ bánh tráng ngon nức tiếng của Tây Ninh

Bánh tráng trộn Tây Ninh trở thành thương hiệu ẩm thực được giới trẻ mê tít và phổ biến ở khắp nơi. Sự hoà quyện của bánh tráng, tôm khô, sa tế, ớt, muối tôm, đậu phộng, hành phi, khô bò, rau răm... làm cho những ai đã ăn một lần là nhớ mãi.

Khách lựa bánh tráng ăn vặt tại cửa hàng Út Yến.

Không chỉ nổi tiếng với những đặc sản được nhiều người biết đến như: muối ớt, bánh canh, bánh tráng Trảng Bàng, mãng cầu, hay ốc núi… Tây Ninh còn có những món ăn tuy bình dân nhưng vừa nghe đến tên thôi đã khiến nhiều người phải xuýt xoa, chép miệng, đó chính là những món ăn vặt từ bánh tráng.

Bánh tráng muối ớt

Khi nhắc đến Tây Ninh, nhiều người sẽ nghĩ ngay đến các món ăn đặc sản làm nức lòng thực khách, như muối tôm Tây Ninh, bánh canh Trảng Bàng, bánh tráng Tây Ninh,... Trong đó, món bánh tráng muối ớt Tây Ninh là món ăn vặt được ưa chuộng hàng đầu.

Bánh tráng muối ớt Tây Ninh được chế biến từ hai nguyên liệu chính đó là bánh tráng và muối ớt Tây Ninh. Món ăn này mang vị cay đặc trưng của muối ớt Tây Ninh, kết hợp với loại bánh tráng phơi sương dẻo dai mang lại hương vị thơm ngon đặc biệt, vô cùng hấp dẫn.

Cùng nhìn những hình ảnh đẹp tại làng nghề bánh tráng muối ớt Ninh Hưng, Chà Là thuộc huyện Dương Minh Châu, được nhiếp ảnh gia Nguyễn Việt Tiến ghi lại thật sinh động.

Về Long Châu thăm Chùa Mục Đồng

Đối với người dân Tây Ninh, nói đến Chùa Mục Đồng có lẽ ít ai biết chùa này ở đâu, thậm chí có người không tin rằng xứ ta có kiểng chùa này. Sách Tây Ninh Đất và Người mới xuất bản gần đây có hẳn một danh mục về các ngôi chùa ở đất Tây Ninh, nhưng cũng không nhắc tới tên Chùa Mục Đồng. Vậy ngôi chùa này hiện tọa lạc tại nơi đâu trong tỉnh?

Thực ra đến với Chùa Mục Đồng cũng không khó lắm. Từ thành phố Tây Ninh ra ngã tư Quốc tế thẳng theo đường 786 qua khỏi cầu Gò Chai chừng 2km, gặp ngã tư Long Vĩnh rẽ phải theo đường 796 tới ấp Long Châu rẽ trái chạy thêm chừng 1,5km nữa là tới nơi. Chùa Mục Đồng hiện nay được xây dựng trên một gò đất giữa một cụm rừng nhỏ. Khu vực này xưa gọi là Bưng Doi Da, gần rạch Bàu Quan chảy ra sông Vàm Cỏ Đông, trước kia từng thuộc Ninh Điền, nay thuộc về ấp Long Châu của xã Long Vĩnh.

Những điều thú vị về tượng Phật Bà bằng đồng cao nhất châu Á trên đỉnh núi Bà Đen

Không chỉ là tượng Phật Bà bằng đồng cao nhất châu Á tọa lạc trên đỉnh núi, tượng Phật Bà Tây Bổ Đà Sơn sừng sững trên 'nóc nhà Nam Bộ' còn chất chứa trong mình rất nhiều 'mật mã văn hóa, kiến trúc' mà ít người biết được.

Với tổng chiều cao 72m, được đúc bởi hơn 170 tấn đồng đỏ theo kỹ thuật công nghệ gia công cơ khí áp lực cao của châu Âu, tượng Phật Bà Tây Bổ Đà Sơn tại Tây Ninh đã xác lập kỷ lục "Tượng Phật Bà bằng đồng cao nhất châu Á tọa lạc trên đỉnh núi" và "Tượng Phật Bà bằng đồng cao nhất Việt Nam tọa lạc trên đỉnh núi".

Tượng Phật Bà bằng đồng cao nhất châu Á trên đỉnh núi tại Núi Bà Đen

Mơ theo mùi gió

Mớ lá tràm cháy bốc lên, mùi hương theo gió bay qua đêm lạnh thật lạ lùng. Nó nhanh chóng lôi kéo cái mùi dầu tràm quen thuộc từ thập niên 1980 ập về, khi tôi cầm quyết định phân công nhận nhiệm sở ở ngôi trường cấp III vùng biên giới Bến Cầu.

Ở nơi bốn bề là nước, gió từ núi thổi về mang theo hơi lạnh của sương đêm, của lá rừng... không khí bình yên như len theo mùi gió phủ quanh, tôi xỏ thêm chiếc áo dài tay, quấn thêm chiếc khăn quanh cổ, bước ra ngoài không gian mênh mông. Đêm ở đây chỉ có gió là ồn ào, nhưng gió cũng mang theo mùi hương dịu nhẹ của hơn sáu vạn cây tràm năm gân được trồng thử nghiệm trên vùng bán ngập của hòn đảo nhỏ này.

Mép nước vùng bán ngập của đảo Nhím

Một ngày khám phá vườn quốc gia Lò Gò - Xa Mát

Yêu không khí trong lành và các loài động thực vật quý hiếm, Nhật Minh chọn vườn quốc gia Lò Gò - Xa Mát để thư giãn cuối tuần.

Tình hình dịch Covid-19 trong 2 năm qua đã thúc đẩy người Việt hướng đến du lịch bền vững, tránh đi các điểm tham quan phổ biến, đông đúc mà tìm về những nơi thân thiện với môi trường, trải nghiệm những hoạt động lành mạnh như đi bộ, đạp xe... Lựa chọn du lịch của chàng trai Lâm Nhật Minh (sinh năm 1995) cũng không ngoại lệ. Anh cùng đồng nghiệp đã có chuyến ghé thăm vườn quốc gia Lò Gò - Xa Mát ở Tây Ninh trước khi Việt Nam bước vào đợt giãn cách xã hội năm 2020.

Nhật Minh hiện làm trong lĩnh vực truyền thông tại TP HCM. Do tính chất công việc căng thẳng, anh thường tìm đến du lịch, chụp ảnh như một cách thư giãn đầu óc. "Mình chọn đến vườn quốc gia Lò Gò - Xa Mát vì muốn thử cảm giác đi phượt trong rừng, hít thở không khí trong lành và khám phá các loài động thực vật quý hiếm. Nơi đây cũng gần Sài Gòn nên tiện đi về trong ngày. Quan trọng là Lò Gò mang lại cảm giác thân thương và yên bình khi mình được đặt chân trên chính mảnh đất quê hương Tây Ninh", Minh chia sẻ.

Múa mâm vàng trên đỉnh Bà Đen ngày lễ Vía bà Linh Sơn Thánh Mẫu

Múa mâm vàng cùng tiếng trống hội vang rộn rã lần đầu tiên được biểu diễn trên độ cao 986 m ở đỉnh núi Bà Đen, giữa cảnh núi rừng Tây Ninh vào dịp Lễ vía Bà Linh Sơn Thánh Mẫu - núi Bà Đen. 

Múa mâm vàng dịp lễ vía bà Linh Sơn Thánh Mẫu trên đỉnh núi Bà Đen. ẢNH: GIANG PHƯƠNG 

Đúng dịp Tết Đoan Ngọ mùng 5.5 (âm lịch), lễ Vía bà Linh Sơn Thánh Mẫu -núi Bà Đen 2020 diễn ra khiến nhiều du khách được trải nghiệm thú vị bởi hàng loạt hoạt động nghệ thuật mới lạ, độc đáo. 

Đi 'Đà Lạt' của miền Đông': Sát Sài Gòn với nhiều thú vị, đừng sáng đi chiều về

Tây Ninh hiện tại có nhiều điểm check-in độc đáo, nhiều nét đẹp cần được khám phá, có thể sẽ khiến cho bạn thay đổi cách nghĩ đó chỉ là nơi sáng đi chiều về.

Hồ Dầu Tiếng lúc hoàng hôn là địa điểm check in không thể bỏ qua của các bạn trẻ khi đến Tây Ninh. ẢNH: GIANG PHƯƠNG 

Chinh phục đỉnh núi Bà Đen cao 986 m, khám phá kiến trúc độc đáo của Tòa Thánh Cao Đài, phượt trên hồ nhân tạo lớn nhất Đông Nam á - hồ Dầu Tiếng, check-in vườn quốc gia Lò Gò – Xa Mát, khám phá đặc sản bánh canh Trảng Bàng, muối ớt Tây Ninh, bò tơ, ốc núi, thằn lằn núi và cả gà nướng muối ớt Ma Thiên Lãnh… Bao nhiêu đó cũng khiến bạn khó có thể sáng đi chiều về khi đến Tây Ninh. 

Hồ Dầu Tiếng lớn nhất Đông Nam Á đột nhiên đẹp ngỡ ngàng ngay đầu hè

Nằm trải dài trên địa bàn 3 tỉnh Tây Ninh, Bình Dương và Bình Phước, hồ Dầu Tiếng là hồ nhân tạo lớn nhất Đông Nam Á, diện tích đến 27.000 ha, mang vẻ đẹp kinh ngạc cho du khách trong dịp hè. 

Một góc hồ Dầu Tiếng lúc bình minh. Ảnh: Nhật Tường

Được khởi công xây dựng từ năm 1981 và hoàn thành vào năm 1985 sau hơn bốn năm thi công, hồ Dầu Tiếng (phần lớn diện tích thuộc Tây Ninh) có nhiệm vụ cung cấp nước tưới cho hơn 93.000 ha đất nông nghiệp của Tây Ninh và các tỉnh lân cận như Long An, TP.HCM. 

Huyền thoại dũng sĩ núi Bà Đen

Nhìn từ xa núi Bà Đen tựa một chiếc nón úp nên thơ bên dòng sông Vàm Cỏ Đông ở Tây Ninh. Khi đến gần mới thấy núi Bà Đen hùng vĩ với độ cao 986 mét và được coi là “nóc nhà miền Đông Nam Bộ”. 

Núi trải rộng 24 cây số vuông, rừng cây rậm rạp và hệ thống hang đá hiểm trở trên núi đã ghi dấu bao kỳ tích của đội quân giải phóng anh hùng. Họ đã minh chứng: “Người cộng sản chúng ta về ở đó/ Để núi hừng lên làm núi mặt trời” (Huyền Kiêu).

Đội quân báo anh hùng 

Dãy núi Bà Đen liên tiếp những đỉnh cao nhấp nhô trải rộng mênh mông trên cánh rừng của thung lũng Ma Thiên Lãnh. Đặc biệt vị trí của Núi Bà Đen án ngữ ngã ba đường đi lên chiến khu cách mạng sát biên giới nước bạn Campuchia. Quốc lộ 22B và đường số 793 nối khép kín căn cứ địa “Trung ương Cục miền Nam” tại hai khu rừng Rừm Đuôn và Chàng Riệc.

Vẻ đẹp Tây Ninh

Vùng đất giáp biên hiện lên trong bộ ảnh của Nguyễn Tấn Tuấn đầy sắc màu với núi Bà Đen, hồ Dầu Tiếng, rừng cao su thay lá... 

Toàn cảnh núi Bà Đen nhìn từ những ô ruộng xanh mướt, điểm xuyết bởi cây thốt nốt. “Đệ nhất thiên sơn” Núi Bà Đen cao 986 m, được xem là “nóc nhà” của vùng Nam bộ, là Di tích lịch sử và danh thắng cấp quốc gia. Bộ ảnh do nhiếp ảnh gia Nguyễn Tấn Tuấn, hiện sống và làm việc tại TP HCM, thực hiện trong các lần về thăm nhà. 

Về lại Tha La xóm đạo

Từ đỉnh cây Cầu Dừa, căng vồng như một cảnh dù lượn giữa đồng quê ấp An Lợi, tôi đã thấy mái tháp chuông tươi đỏ của nhà thờ Tha La. Thấp hơn, bên cạnh lại cũng một mái ngói dài, đỏ tươi đã vượt lên khỏi những vòm cây cao nhất của làng quê An Hội, An Hoà.

Bức tranh xứ đạo nhìn từ cây Cầu Dừa mới diễm lệ làm sao. Ðồng lúa Hè Thu trước mặt láng lai chan chảy màu xanh lá mạ. Vườn tược An Hội vun cao, xao xác bóng dừa. Tháp chuông như một ngón tay nuột nõn trỏ lên trời bảng lảng mây trắng nhuốm hồng sắc nắng. Không thể không nhớ đến bài thơ Tha La xóm đạo của Vũ Anh Khanh viết khoảng năm 1949.

Ký ức chợ Long Hoa

Ngày xưa mỗi lần về thăm nhà, từ Sài Gòn xe đò chạy thẳng một mạch đến Ngã ba Giang Tân thì đã thấy xa xa cái chóp của nóc chợ Long Hoa, càng tới gần càng hiện rõ, lòng rất hồi hộp… quê nhà là đây, tới rồi! 

Chợ Long Hoa xưa hình chữ thập

Cửa Nam thân quen, bến xe lam ông già tôi hay chạy tuyến Long Hoa - Gò Dầu, buổi sáng có cháo lòng rất ngon mà rẻ, nhất là miếng dồi thì không thể nào quên- vừa béo vừa bùi, cay cay hạt tiêu. Người bán lại là bà già của thằng bạn. Buổi sáng trước khi đi làm, không gì thích hơn là nhấp một ly đen “demi” ở quán café cô Yến- quá tuyệt! Sang nữa thì lên Chợ Cũ dùng điểm tâm sáng bằng một tô phở Nam Thành bốc khói thơm phức. Long Hoa đi cửa nào cũng gặp người quen vì đa số tiểu thương là dân xung quanh chợ. Tôi đi lòng vòng trong chợ một hơi là thế nào cũng có người hỏi thăm bà bảy (má tôi) dạo này ra sao? Thân thương là vậy! Vòng vòng chợ là những hiệu buôn mà nhắc lại nhiều người vẫn còn nhớ: Duy Châu, Hữu Nghĩa, Nam Hưng, Nam Lợi hay nhà may Đại Trí, Dân Nam, tiệm sách báo Minh Phát…

Ngôi nhà 120 năm lưu giữ nhiều đồ cổ ở Tây Ninh

Ngoài kiến trúc cổ, ngôi nhà còn có bộ bát bửu gồm 8 loại binh khí thời xưa rất giá trị. 

Căn nhà số 39 đường Phan Châu Trinh (TP Tây Ninh) được xây dựng năm 1894 và giữ được kiến trúc nguyên bản đến ngày nay, thu hút nhiều du khách tham quan. Năm 2017, công trình được xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh. 

Ngôi chùa 300 năm trên núi Bà Đen

Nằm ở lưng chừng ngọn núi cao nhất khu vực Đông Nam Bộ, ngôi chùa thu hút rất đông khách đến chiêm bái. 

Chùa Bà Đen là địa điểm du lịch tâm linh nổi tiếng ở tỉnh Tây Ninh, nằm ở lưng chừng núi Bà Đen cao 986 m. Chùa đã tồn tại hơn 300 năm, lúc đầu chỉ là miếu nhỏ sau được xây dựng như ngày nay. Vị thần được thờ chính trên núi là Bà Đen hay còn gọi là Linh Sơn Thánh Mẫu. 

Chùa xưa trong phố Tây Ninh

Chùa Phước Lâm có lẽ là ngôi duy nhất trong Thành phố còn giữ được “hồn xưa bóng cũ” của Phật giáo Tây Ninh thời mở đất. Sau kiến trúc mặt tiền ở hành lang trước với tầng lầu, tô đá rửa ở thập kỷ 60 thế kỷ trước; vẫn còn lại những cột, kèo gỗ nâu đen bóng và mấy lớp mái chùa lợp ngói âm dương khấp khểnh sạm màu rêu mốc.

Chùa Phước Lâm.

Huyền tích Linh Sơn Thánh Mẫu núi Bà Đen

Núi Bà Đen cao 986 mét so với mực nước biển và được xem là cao nhất Đông Nam bộ. Theo sách “Gia Định Thành Thông Chí”, tên gốc của núi Bà Đen là Bà Dinh. Những bậc kỳ lão địa phương thì cho rằng tên gốc là núi Một. Đến khoảng nửa thế kỷ XVIII mới xuất hiện tên gọi núi Bà Đênh, sau gọi trại dần thành núi Bà Đen. Cũng có người gọi là núi Điện Bà.

Cũng theo các bậc kỳ lão, tên gọi núi gắn liền với những giai thoại ly kỳ của Bà Đen, người được vua Gia Long phong thánh hiệu "Linh Sơn Thánh Mẫu".

Ngày nay, cứ đến dịp rằm tháng giêng (âm lịch) hàng năm, cả triệu lượt khách hành hương khắp nơi tìm về núi Bà Đen để viếng, bái Linh Sơn Thánh Mẫu.