24 thg 9, 2024

Lúc trước Củ Nâu, về sau Thanh Hà

Bước vào Ô Quan Chưởng từ hướng sông Hồng, nhìn về phía vai phải thấy ngay một con ngõ cong cong vầng trăng mới. Ngước lên thấy biển đề phố Thanh Hà, nhưng không phải đâu, đó phải là ngõ Thanh Hà len lỏi chảy trong hình dung về một miền thơm phức những miếng ngon.

Phố Thanh Hà. Ảnh: An Lê

MỘT ĐOẠN TRƯỜNG BỂ DÂU

Thanh Hà là ngõ, thực ra là ngõ chợ hơn là một con phố. Bởi lòng ngõ Thanh Hà chật hẹp, sẵn sàng từ chối việc giao thông của những chiếc xe ô tô vào ban ngày. Chật đến nỗi lúc nào người di chuyển qua đây cũng ở trong cảnh “chen vai, thích cánh”, nghiêng trái lách phải như thể thi triển cước pháp “Lăng Ba Vi Bộ” vậy.

Thế nên, Thanh Hà không phải và cũng không nên là phố, chỉ là một con ngõ mà thôi. Cũng bởi xa xưa, từ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, con ngõ này có tên là Củ Nâu bởi nơi đây có nhiều người bán củ nâu lấy từ thuyền bè mạn ngược xuôi về, rồi áp vào cửa khẩu chỗ này để xuống hàng.

Chẳng mấy người bây giờ biết củ nâu là củ gì nhưng hồi xưa củ nâu phổ biến lắm. Ở Hà Nội có ngõ Củ Nâu thì ở Nam Định có phố Hàng Nâu, cũng là đều bán thứ củ này cả. Củ nâu được dùng để nhuộm màu nâu cho vải vóc, vải may buồm của thuyền bè... Chả thế mà, nhà thơ Nguyễn Bính đã có bài thơ "Không Đề":

"Hôm nay, dưới bến xuôi đò
Thương nhau, qua cửa tò vò nhìn nhau
Anh đi đấy, anh về đâu
Cánh buồm nâu, cánh buồm nâu, cánh buồm...".


Thật là một màu nâu đến da diết và khắc khoải phải không? Thế nhưng, bây giờ đã vắng bóng cánh buồm nâu, thế nên, những hàng củ nâu cũng chẳng còn nữa. Cái tên ngõ Củ Nâu cũng biến mất, đổi thành ngõ Thanh Hà, rồi lại cắc cớ thành phố Thanh Hà.

Vậy Thanh Hà có gì liên quan tới Củ Nâu? Không, bởi cái tên Thanh Hà có gốc tích xa xưa hơn nhiều. Xưa kia, vùng này thuộc đất của thôn Thanh Hà, tổng Hậu Túc, sau này đổi là tổng Đồng Xuân, huyện Thọ Xương. Nay, thuộc phường Đồng Xuân, quận Hoàn Kiếm.

Thôn Thanh Hà có một ngôi đình vốn tọa lạc bên cạnh Đông Hà Môn (tức cửa Ô Quan Chưởng). Năm 1817, đình Thanh Hà được dời xa bờ sông hơn, đến vị trí ở sau nhà số 77 phố Hàng Chiếu hiện nay, cổng trước mở ra phố Ngõ Gạch. Trong đình thờ đại vương Trần Lựu, một vị anh hùng có công chống quân xâm lược cuối thời Trần.

Ngõ Thanh Hà hiện nằm trên con đường chính của thôn Thanh Hà. Khi giặc Pháp mới chiếm Hà Nội, chúng đã cho phá bỏ bức tường đất ở vòng ngoài thành để làm một con đường mới, đặt tên Quai Clemenceau, bây giờ là phố Trần Nhật Duật. Một tấm bản đồ xuất bản năm 1890 ghi tên ngõ là Củ Nâu.

Con ngõ này dài khoảng 150 m, bắt đầu từ nách Ô Quan Chưởng và kết thúc ở phố Nguyễn Thiện Thuật. Con phố Nguyễn Thiện Thuật cũng rất thú vị, nối từ phố Hàng Chiếu tới chợ Đồng Xuân ê hề đồ ăn thức uống. Đến khi giặc Pháp tái chiếm Hà Nội vào năm 1947, ngõ được đổi tên thành Thanh Hà.

Trước khi bị đổi tên, con ngõ này gắn liền với chiến sự Đồng Xuân từ tháng 12.1946 đến tháng 2.1947, với trận đánh ngày 14.2.1947 của các chiến sĩ tự vệ, công an, bộ đội và nhân dân thuộc Liên Khu I (khu vực Hoàn Kiếm). Những địa danh như Thanh Hà, khu Tư Đường mãi mãi gắn liền với tinh thần vệ quốc “quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh” của người Hà Nội.

Sau bom đạn tàn phá, ngõ Thanh Hà đã được xây dựng lại, nhưng những ngôi nhà ở đây vẫn nhỏ nhắn như xưa. Ngõ vẫn chứa đựng những đặc điểm lạ lùng, chẳng hạn như toàn bộ chiều đài của ngõ là chợ, và hầu hết các nhà mặt ngõ đều mở sạp bán hàng hoặc cho người khác thuê. Điều này biến ngõ Thanh Hà trở thành một ngõ chợ tiêu biểu của Hà Nội, như ngõ chợ Khâm Thiên.

Hay trong ngõ Thanh Hà còn có cả những công trình lớn như: Trường tiểu học Trần Nhật Duật, đền Hội Thống thờ Đức thánh mẫu Liễu Hạnh và xóm Tư Đường. Người dân mua bán ngay trước cửa đền Hội Thống nhưng vào ngày sóc, vọng hay ngày vía đều cúng lễ đủ đầy, mong phù hộ độ trì để buôn may bán đắt.

Trong ngõ có những ngách xương cá mới bước vào thấy rất hẹp nhưng chỉ đi sâu vài mét là bắt gặp một không gian rộng lớn hơn cả mặt ngõ chính.

Đoạn cuối ngõ Thanh Hà đổ vào phố Nguyễn Thiện Thuật đã trở thành một khu vực buôn bán đông đúc gần sát khu chợ Bắc Qua - Đồng Xuân. Đoạn đầu phố hẹp hơn thì tập trung các hàng quán bình dân, vẫn mang dáng vẻ xóm nghèo xưa. Tuy nhiên, đoạn giữa ngõ lại làm nên vẻ đặc sắc cho ngõ Thanh Hà: Chợ quê.

CHỢ QUÊ CỔ GIỮA LÒNG PHỐ CỔ

Ngõ Thanh Hà chỉ tĩnh lặng vào ban đêm, từ tầm 20h30 đến 5 giờ sáng. Còn lại, nơi đây nhộn nhịp, tấp nập, ồn ào “như một cái chợ” suốt cả ngày. Từ tinh mơ, các gánh hàng rong của cánh chạy chợ ngoại thành đã xuất hiện với những thực phẩm đậm chất “nông thôn” như: Cua đồng, ốc mít, ốc nhồi, ếch, lươn, cá trạch, cá rô ron, nhộng tằm... cùng các thứ rau, củ, quả đồng vườn.

Họ đi rất sớm để đem những sản vật vừa thu hoạch lên chợ Thanh Hà bán cho được giá. Hàng hóa bày đầy hai bên rệ ngõ, phía trước những sạp hàng chưa mở. Không sao, cứ việc bày hàng bán, bởi những sạp hàng kia sẽ mở bán muộn hơn, nên không bị xung đột lợi ích.

Mà người mua đa phần lại là chính những chủ sạp hàng này. Cùng là dân ở đây cả nên họ biết vẻ "tốt, tươi, ngon" của những món hàng quê ban sớm nên cứ tầm 6 - 7 giờ đã ra lựa chọn những miếng ngon tươi nhất. Chính vì thế, cảnh chợ quê lạ lùng giữa phố cổ chẳng kéo dài được bao lâu, đến khoảng 9 - 10 giờ sáng là đã tan, bởi vì hết hàng.

Sau khi cánh chạy chợ ngoại thành rút lui, đến lượt các sạp hàng của dân ngõ Thanh Hà (hay người nơi khác đến đây thuê mặt tiền) mới rậm rịch. Vẫn là những mặt hàng phục nhu cầu ăn và uống của con người, từ đồ sống đến đồ chín, từ đồ sơ chế đến món đem về ăn luôn.

Canh giờ mua hàng, chọn người bán hàng đã trở thành một nghệ thuật để đi chợ ở ngõ chợ Thanh Hà. Hàng nào bán đồ tươi ngon nhất chợ, giờ nào có cánh mang nông sản ngon từ quê lên, thứ nào mua buổi sáng, thứ nào mua buổi trưa... tất cả đều thành luật lệ và kiến thức cộng đồng của các bà nội trợ đảm đang.

Sự đa dạng và sẵn hàng hóa của ngõ chợ Thanh Hà có khi thuộc dạng số một Hà Nội. Những thực phẩm, món ăn thời vụ như rươi, cá mòi cũng xuất hiện ở ngõ Thanh Hà sớm nhất; những món ăn, nguyên liệu tưởng như đã tuyệt chủng như dưa gang muối, tinh dầu cà cuống lại sẽ tìm thấy ở đây; những thứ đặc trưng vùng miền như sợi hủ tíu tươi, bún Mạch Tràng, rượu hoa tiêu... cũng có nhiều luôn.

Khi chợ Hàng Bè chuyển sang bán đồ chín hoặc sơ chế là chủ yếu, các nội trợ ở khu phố cổ đều đổ về ngõ Thanh Hà để mua thực phẩm tươi sống lẫn hàng khô. Chính vì thế, như đã nói ở trên, tuy là chợ, nhưng ngõ chợ Thanh Hà rất khác các khu chợ khác vì tới 99% hàng hóa ở đây chỉ phục việc ăn uống, từ bữa cơm thường nhật đến cỗ bàn giỗ Tết, không gì không cai quản.

Chất chợ quê của ngõ chợ Thanh Hà không chỉ nằm ở những mặt hàng đem từ quê ra phố mà còn nhiều thứ khác. Trên mẹt, trên phản thịt, trên thớt cá, trong thúng, trong xô, trong chậu là ê hề thịt thà cá mú, rau cà mắm muối, măng miến nấm mọc... tất cả cứ roi rói hiện sinh, không màu mè.

Nhưng đấy mới chỉ là thực phẩm, chợ ở ngõ Thanh Hà còn có nhiều quán bán quà. Bánh chưng rán, nộm bò khô, bánh bột lọc, nem cuốn, canh bún cua, chả rươi... thật đầy đủ hương vị Bắc - Trung - Nam, mà lại rất rẻ. Ngõ Thanh Hà là nơi hiếm hoi còn bán một bát quà vặt với giá mươi, hai mươi nghìn đồng. Canh bún chẳng hạn.

Hàng canh bún nằm cạnh hàng ngan chặt ngay đầu cửa Ô Quan Chưởng cũng trải mấy đời, từ nam nhi đứng bán đến lão bà chủ chương. Một cái tô chiết yêu đựng một nhúm rau muống luộc, rau rút, trên là sợi bún đũa rồi chan mấy muôi nước cua có lẫn riêu cua và tóp mỡ. Gia thêm thật nhiều ớt chưng cho giần giật da mặt để thấy vị ngậy của gạch cua, vị béo của riêu cua, vị mát của rau bún.

Cũng chính sát hàng canh bún này, vào ngày oi bức tháng 6 Âm lịch là mở ra hàng sứa đỏ Hải Phòng, thứ đồ ăn chỉ xuất hiện lác đác ở Hà Nội như: Nguyễn Hữu Huân, Đường Thành, Ô Chợ Dừa. Sứa đỏ ăn với đậu phụ nướng, cơm dừa ngõ Thanh Hà cũng là món “không thể đùa được đâu”.

Bà cụ bán canh bún, bà cụ bán sứa, bà cụ bán măng tươi, bà cụ bán dưa muối... cũng nằm trong số hàng chục bà cụ ở ngõ Thanh Hà. Họ đã làm nên tinh thần “Kẻ Chợ” của con ngõ này bởi đã gắn bó cả cuộc đời với chợ búa, bán mua từ khi dáng thẳng đến lúc lưng còng.

Hải An

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét