Nguyễn Văn Vĩnh từng là nhân vật lịch sử gây nhiều tranh cãi trong suốt thời gian dài. Nhiều nghiên cứu gần đây đã trả lại công bằng cho ông, dù vậy, mới chỉ phần nào khắc họa chân dung một con người kỳ vĩ, mang tầm nhìn vượt trước thời đại.
Học giả Nguyễn Văn Vĩnh - Ảnh: Wikipedia
Nguyễn Văn Vĩnh từng bị quy tội đã cắt đứt mạch văn hóa Hán - Nôm hàng ngàn năm khi là một trong những người có nhiều nỗ lực quảng bá chữ quốc ngữ. Còn ông lại nhận thấy, trong khi “xưa kia chỉ đàn ông ta dùi mài bao nhiêu lâu, tốn bao nhiêu cơm cha mẹ mới cầm được quyển sách” thì nay “không những là anh em mình, nào đàn bà, nào con gái, cho chí trẻ con, cũng đã cầm được quyển sách đọc”. Như vậy không phải chữ Hán, chữ Nôm, mà chính chữ quốc ngữ - loại chữ dễ đọc, dễ học mới là phương tiện hữu hiệu để “khai dân trí”. Bởi vậy ông mới viết: “Nước Nam ta mai sau này, hay dở cũng ở như chữ quốc ngữ”. Quả thực, chữ quốc ngữ đã mở ra thời đại văn minh mới cho người dân Việt.