Vũ điệu Sư tử mèo - Di sản nơi biên cương xứ Lạng

Trong không gian văn hóa miền biên viễn, múa sư tử mèo của đồng bào Tày, Nùng ở Lạng Sơn không chỉ là màn trình diễn hội Xuân mà còn là biểu tượng của niềm tin, khát vọng và bản sắc. Được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, vũ điệu này đang được gìn giữ, trao truyền đầy sống động hôm nay.

Toàn cảnh lễ hội múa Sư tử mèo của đồng bào Tày, Nùng ở Lạng Sơn.

Năm 2017, múa Sư tử mèo được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Theo Tiến sĩ Hoàng Văn Páo, Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa tỉnh Lạng Sơn, loại hình này gắn liền với tín ngưỡng và bản sắc của cộng đồng Tày - Nùng, vốn chiếm đa số dân cư địa phương. Hình tượng sư tử mèo được coi là biểu tượng của may mắn, uy phong và thịnh vượng. Mỗi dịp Tết đến, Xuân về các gia đình thường mời đội múa về biểu diễn với niềm tin xua đuổi tà ma, mang lại một năm mới an khang.

Đám cưới người Nùng Dín và những điều độc đáo

Trong đời sống của người Nùng Dín (một nhóm địa phương của dân tộc Nùng), cưới hỏi không chỉ là chuyện kết duyên đôi lứa, mà còn là nghi lễ đánh dấu sự trưởng thành, là sợi dây gắn kết hạnh phúc và cộng đồng, đồng thời góp phần lưu giữ bản sắc văn hóa dân tộc.

Các xã Thông Nguyên, Hồ Thầu, Nậm Dịch, Tân Tiến, Hoàng Su Phì, Thàng Tín, Bản Máy, Pờ Ly Ngài (trước đây thuộc huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang, nay thuộc tỉnh Tuyên Quang) là nơi cư trú lâu đời của cộng đồng 13 dân tộc. Trong đó, người Nùng chiếm tỷ lệ đông nhất, với trên 38% dân số. Trải qua bao thế hệ, đồng bào Nùng Dín nơi đây không chỉ giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống, mà còn lưu truyền nhiều phong tục độc đáo, đặc biệt là nét đẹp trong cưới hỏi – một nghi lễ thiêng liêng, giàu ý nghĩa gắn kết cộng đồng.

Nghề làm ngói âm dương 'biến đất thành tiền' của đồng bào Nùng ở Lũng Rì

Thuộc một trong 3 làng nghề được UBND tỉnh Cao Bằng công nhận là làng nghề truyền thống vào đầu năm 2024, đến nay, 23/80 hộ dân xóm Lũng Rì vẫn duy trì nghề làm ngói âm dương tăng thu nhập, bảo tồn nghề truyền thống của địa phương.

Xóm Lũng Rì, xã Tự do, huyện Quảng Hòa, tỉnh Cao Bằng được biết đến là làng nghề truyền thống trăm năm của người Nùng chuyên sản xuất ngói âm dương.

Hiện nay, 23/80 hộ dân ở xóm Lũng Rì vẫn duy trì nghề này, các hộ gia đình có thêm nguồn thu nhập ổn định, kinh tế gia đình phát triển, thu nhập từ làm ngói âm dương của các hộ bình quân từ 25-40 triệu đồng mỗi năm.

Ông Lương Văn Né có trên 30 năm kinh nghiệm làm ngói đất nung. Ông kể: Để làm ra những viên ngói âm dương chất lượng cao, công đoạn chọn đất đóng vai trò vô cùng quan trọng và được thực hiện một cách tỉ mỉ, thủ công.

Xóm Lũng Rì, xã Tự do, huyện Quảng Hòa, tỉnh Cao Bằng là nơi sinh sống của 80 hộ dân người Nùng và là làng nghề làm ngói âm dương truyền thống hàng trăm năm

Có một Cao Bằng giữa Tây Nguyên

Giữa đại ngàn Tây Nguyên hùng vĩ, trên mảnh đất nắng gió Đắk Lắk, có một ngôi làng mang tên Thôn Cao Bằng. Không chỉ là một thôn nhỏ giữa đại ngàn, nơi đây còn là biểu tượng sống động cho việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của đồng bào Tày, Nùng.

Thôn Cao Bằng thuộc xã Êa Knuêc, huyện Krông Păk, tỉnh Đắk Lắk

Nghề nhuộm vải chàm của người Nùng

Bình Gia là huyện miền núi của tỉnh Lạng Sơn có đông đồng bào DTTS sinh sống, trong đó dân tộc Nùng chiếm 62% dân số toàn huyện.

Những hạt bông được người dân thu hái từ nương về mang ra phơi

Gìn giữ bánh truyền thống Khẩu Sli của người Tày, Nùng ở Cao Bằng

Cao Bằng, một tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam, không chỉ nổi tiếng với cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ mà còn là nơi lưu giữ nhiều nét văn hóa đặc sắc của các dân tộc thiểu số. Một trong những món ăn truyền thống nổi bật của người Tày, người Nùng ở đây là bánh Khẩu Sli, món bánh mang đậm hương vị quê hương và được người dân nơi đây coi là món quà tuyệt vời trong những dịp lễ, Tết.

Món bánh Khẩu Sli - một món ăn truyền thống quen thuộc, không thể thiếu trong mỗi gia đình của người Tày, Nùng ở huyện Hà Quảng (tỉnh Cao Bằng). Ảnh: Hương Hiền

Khẩu Sli tiếng địa phương có nghĩa là bánh gạo nếp nổ, cũng có thể hiểu là bánh bỏng. Với khá nhiều công đoạn tỉ mỉ vì vậy đòi hỏi người làm bánh phải khéo léo sao cho khi đun mật mía không quá lửa, bánh phải dẻo không cứng, khi để bánh lâu vẫn giòn tan. Trước đây người dân tộc Tày, Nùng tại địa phương chỉ làm Khẩu Sli trong những dịp lễ Tết, hội hè. Nhưng với những hương vị đặc trưng dần dần đã được bà con sản xuất bánh đại trà và sáng tạo thêm mùi vị mới, hay quy cách đóng gói đa dạng để phù hợp với du khách có thể làm quà biếu, ăn vặt hàng ngày hoặc trong những lễ hội, đám tiệc. Đối với dân tộc Tày ở Cao Bằng. Từ "Khẩu" trong tiếng Tày có nghĩa là "miệng", còn "Sli" là tên gọi chung của loại bánh này, do đó Khẩu Sli có thể hiểu là "bánh ăn miệng". Tên gọi này không chỉ đơn giản mô tả hình thức của món bánh mà còn thể hiện sự gần gũi, giản dị trong văn hóa ẩm thực của người dân nơi đây.

Lễ hội Lồng Tồng ở xã vùng sâu huyện Đắk Glong

Trong 2 ngày 7-8/2 (mùng 10-11/1 năm Ất Tỵ), UBND xã Quảng Hòa, huyện Đắk Glong (Đắk Nông) tổ chức Lễ hội Lồng Tồng mừng Đảng, mừng xuân Ất Tỵ 2025.

Lễ hội có sự tham gia của gần 200 nghệ nhân, vận động viên đến từ 12 thôn trong xã và hàng nghìn du khách trong và ngoài tỉnh.

Toàn cảnh Lễ hội Lồng Tồng tại xã Quảng Hòa năm 2025

Lễ hội diễn ra nhiều chương trình văn hóa văn nghệ, thi đấu thể thao mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số như: Ca nhạc cổ truyền; bóng chuyền; ném còn; đi cà kheo; bắn nỏ; đẩy gậy; kéo co; chọi trâu-bò; ẩm thực…

Chợ tình độc đáo trong lễ hội Hảng Pồ ở Tây Nguyên

Lễ hội Hảng Pồ, hay còn gọi là Hội chợ trên đồi là sự kiện văn hóa đặc sắc của người Tày, Nùng ở Tây Nguyên.

Vào cuối dịp tháng Giêng hàng năm, tại thị xã Buôn Hồ (Đắk Lắk) diễn ra Lễ hội Hảng Pồ, hay còn được gọi Hội chợ trên đồi. Đây là một trong những lễ hội truyền thống đặc sắc của đồng bào dân tộc Tày, Nùng.

Lễ hội Hảng Pồ vừa mang ý nghĩa văn hóa, tâm linh, vừa là dịp để cộng đồng người Tày, Nùng gặp gỡ và gìn giữ những giá trị truyền thống của dân tộc.

Lễ Hội hảng Pồ mang nét đẹp văn hoá rất đặc sắc của người Tày, Nùng ở Tây Nguyên. Ảnh: Thanh Tuyền

Khám phá Lễ hội mở cửa rừng đầu năm của người Tày, Nùng ở Bắc Giang

Tháng Giêng về, Lễ hội mở cửa rừng lại diễn ra tại đền Cổ Ngựa và đền Chúa Then thuộc thôn Việt Hương, xã Hương Sơn, huyện Lạng Giang (Bắc Giang). Đây là một sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng truyền thống của đồng bào dân tộc Tày, Nùng, gắn với tục thờ vị Nữ Thần trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt.

Lễ hội mở cửa rừng xã Hương Sơn năm 2025

Trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, vị Nữ Thần đó được gọi là Thánh Mẫu Thượng Ngàn. Thánh mẫu Thượng Ngàn là bà chúa Then, đã có công ban phát các sản vật và che chở cho Nhân dân. Vào dịp đầu Xuân năm mới, trong tâm thức của người dân, bà chúa Then thường ban phát lộc rừng, đó là các sản vật nông nghiệp, hoa quả để Nhân dân cấy lúa, gieo trồng.

Dẻo thơm hương cốm Cư K’nia

Tháng 9 về, những hạt nếp trên các cánh đồng xã Cư K’nia, huyện Cư Jút (Đắk Nông) căng mình, đượm mùi lúa non. Đây cũng chính là thời điểm đồng bào Tày nơi đây làm ra các loại bánh cốm mang hương vị mộc mạc và thanh khiết của đồng quê cỏ nội dâng lên thần linh, tổ tiên; chứa đựng khát vọng bội thu, no ấm, đủ đầy mà đồng bào Tày mang theo khi đến sinh sống, lập nghiệp trên mảnh đất Cư K’nia…

Hồn quê trong hương cốm mới

Cứ độ thu về, khi những bông lúa nếp đã mẩy hạt, không quá già cũng không quá non, bắt đầu ngả sang màu vàng, phụ nữ Tày ở xã Cư K’nia gặt về, tuốt lấy hạt. Những hạt thóc căng mẩy được chọn làm cốm.

Từ hạt lúa nếp để làm ra được hạt cốm dẻo thơm, chứa đựng cả hồn quê, người phụ nữ Tày phải bỏ ra nhiều công sức và qua nhiều công đoạn.

Cốm được làm từ loại nếp ngon, khi bông lúa đã mẩy hạt, nhưng còn sữa và cũng không già quá

Độc đáo hương vị xôi lá sau sau

Với cộng đồng các dân tộc Tày, Nùng ở Lạng Sơn, Tết Thanh Minh (diễn ra trong khoảng thời gian từ ngày 23/2 đến ngày 10/3 âm lịch) là một trong những ngày lễ quan trọng trong năm. Đây là dịp để mọi người trong gia đình cùng tưởng nhớ công lao của những người đã khuất. Trong mỗi mâm cơm cúng gia tiên, không khó để bắt gặp hình ảnh những đĩa xôi lá sau sau thơm dẻo, đậm chất quê.

Sau sau là loại cây thân gỗ, mọc lá tự nhiên vào khoảng cuối tháng 2 và đầu tháng 3 âm lịch, có nhiều ở các tỉnh miền núi phía Bắc như: Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Kạn... Tại Lạng Sơn, cây sau sau có ở hầu hết các huyện nhưng tập trung nhiều tại các huyện: Văn Quan, Cao Lộc, Bình Gia... Hằng năm, cứ vào dịp tết Thanh Minh, bên cạnh món xôi lá cẩm, xôi ngũ sắc, người dân tộc Tày, Nùng Xứ Lạng còn thường làm món xôi lá sau sau để cúng gia tiên. Xôi có màu đen bắt mắt, khi ăn có vị thơm đặc trưng riêng.

Độc đáo bánh “xì chúm” ngày rằm tháng 7

Đối với người dân tộc Tày, Nùng Xứ Lạng, rằm tháng 7 được coi là cái tết lớn thứ hai trong năm sau Tết Nguyên đán. Vào ngày này, người dân thường làm nhiều loại bánh, trong đó có bánh “xì chúm” – một loại bánh truyền thống, có từ lâu đời được người dân làm để dâng lên gia tiên, cầu cho một năm mùa màng bội thu.

Theo tìm hiểu của phóng viên, “xì chúm” là tiếng dân tộc, chỉ một chiếc bánh đầy đặn, to tròn, căng bóng. Đây là loại bánh thường được người dân tộc Tày, Nùng (đặc biệt là người dân ở các huyện Văn Quan, Bình Gia) làm vào ngày rằm tháng 7. 

Bà Linh Thị Huệ so chế bột bánh

Người Nùng ở Phúc Sen sở hữu làng rèn thủ công "ngàn năm tuổi"

Ai có dịp ghé thăm mảnh đất Cao Bằng, về với các huyện vùng cao Quảng Hoà, Trùng Khánh, Hạ Lang khi qua đèo Mã Phục quanh co 7 tầng dốc sẽ bắt gặp những cửa hàng kim khí san sát ven đường. Đây chính là xã Phúc Sen, huyện Quảng Hoà nơi có nghề rèn thủ công nổi tiếng “ngàn năm tuổi” của người Nùng.

Tương truyền, nghề rèn nơi đây đã có từ thế kỉ thứ XI, ban đầu là nơi sản xuất vũ khí cho đội quân của Nùng Tôn Phúc và Nùng Trí Cao chống lại quân Tống xâm lược. Sau chiến tranh, người dân dần chuyển sang rèn công cụ phục vụ sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt.

Độc đáo món bánh “coóc mò” trong lễ thôi nôi của người Tày, Nùng

Bánh coóc mò là món ăn truyền thống độc đáo của người Tày, Nùng. Theo tiếng Tày "coóc mò" có nghĩa là sừng bò, là loại bánh không thể thiếu trong lễ thôi nôi của mỗi em bé.

Theo phong tục của người Tày, Nùng, khi em bé sinh ra được một tháng tuổi sẽ được làm lễ “Khai bươn” (lễ đầy tháng, lễ thôi nôi). Đây là lễ thức đầu tiên trong mỗi đời người nên được chuẩn bị rất chu đáo, công phu. Ngày đầy tháng của em bé, gia đình sẽ mời thầy cúng đến làm lễ với các loại lễ vật gồm có: xôi ngũ sắc, gà luộc, rượu trắng, thịt lợn và đặc biệt không thể thiếu được bánh coóc mò để cúng bà Mụ và xin bà Mụ đặt tên cho đứa bé. Dịp này, gia đình cũng mời họ hàng, làng xóm đến ăn cơm và khi ra về đều tặng bánh coóc mò làm quà.

Khi làm lễ đầy tháng, người ta phải căn cứ vào số khách mời để gói cho đủ bánh, khi khách ra về mỗi người đều được gia chủ tặng bánh coóc mò làm quà.

Màn đấu trí thú vị bằng trò chơi ‘lày cỏ’ trên cao nguyên

Trò chơi “lày cỏ” của bà con người Tày, Nùng là màn đấu trí thú vị khi đòi hỏi người chơi phải tập trung, khéo léo, bắt bài được đối phương.

Có dịp tham gia các lễ hội hoặc chương trình văn hóa, văn nghệ của bà con người Tày, Nùng trên cao nguyên Đắk Lắk, du khách có cơ hội thưởng thức trò chơi “lày cỏ” vô cùng đặc biệt.

"Lày cỏ" hoặc "sai mạ" là một hoạt động giao lưu trong những dịp lễ, tết, ngày vui của người Tày, Nùng. Cách chơi "lày cỏ" gần giống như oẳn tù tỳ của người Kinh, nhưng phức tạp hơn vì phải kết hợp giữa miệng nói, tay xòe và suy nghĩ. Mỗi lượt chơi chỉ có hai người và có trọng tài.

Các chị, mẹ chơi trò "lày cỏ"

Tục "đi tái" và món ăn đặc trưng dịp rằm tháng 7 ở Cao Bằng

Tết rằm tháng 7 là ngày lễ lớn thứ 2 trong năm tại Cao Bằng (đặc biệt với người dân tộc Nùng, Tày), chỉ sau ngày Tết âm lịch.

Tục "đi tái" cha mẹ vợ dịp Tết rằm tháng 7

Được mệnh danh là "viên ngọc xanh" của núi rừng Đông Bắc, Cao Bằng có hệ thống sông, suối khá dày đặc, núi đồi trùng điệp, thung lũng sâu... tạo nên cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp. Đây cũng là nơi sinh sống của nhiều dân tộc anh em như Nùng, Tày, Dao, Mông, Kinh, Sán Chay...

Lượng người Tày và Nùng ở Cao Bằng khá đông, chiếm đến hơn 70% tổng dân số toàn tỉnh. Do đó mà nơi đây chịu nhiều ảnh hưởng bởi phong tục, tập quán của hai dân tộc này.

Đồng bào dân tộc Nùng có câu “Bươn chiêng vằn so ất/ Bươn chất vằn slíp slí”, có nghĩa là tháng giêng có Tết Nguyên đán là ngày quan trọng nhất, Tết tháng 7 có ngày 14 là quan trọng nhất. Bởi đó là dịp người dân nơi đây lễ bái tổ tiên, báo hiếu cha mẹ, sư phụ, cầu cho nông nghiệp phát triển, mùa màng bội thu...

Chợ phiên đông đúc trước dịp rằm tháng 7.

Dẻo, thơm bánh tro của người Nùng

Chuyến tác nghiệp tìm hiểu bánh tro của người Nùng ở thôn Đăk Xuân, xã Đăk Ngọk (huyện Đăk Hà) cho tôi một trải nghiệm thú vị về món bánh tro của người dân nơi đây. Bánh tro tuy dân dã, nhưng có hương thơm đặc trưng riêng, khó quên.

Thôn Đăk Xuân có gần 90% dân số là người Nùng, từ miền Bắc di cư vào đây theo diện kinh tế mới. Chính sự quần cư đông mà người Nùng ở thôn Đăk Xuân còn giữ được khá nguyên vẹn những phong tục, tập quán đặc sắc của dân tộc mình.

Chuyến tác nghiệp lần này, tôi được ông Trương Văn Học - Bí thư Chi bộ thôn Đăk Xuân mời dùng bữa cơm trưa tại nhà. Tại đây, tôi vô tình phát hiện một món bánh nếp khá lạ, mà từ trước đến nay chưa từng được biết đến. Nếm thử, vị của bánh có mùi lá đót hòa quyện với gạo nếp thơm, dẻo, tạo nên sự kết hợp hài hòa, hấp dẫn đến lạ. Dù bánh tro nếp không hề có nhân, nhưng vẫn mang đến cho tôi cảm giác bùi, ngậy… thú vị vì nét đặc trưng riêng, cuốn hút.

Bà Bay bận rộn với những mẻ bánh tro mới ra lò. Ảnh: T.T

Tết So lộc của người Nùng

Cho dù đã trôi qua hơn một tháng kể từ khi người Nùng thôn Đăk Xuân, xã Đăk Ngọk (huyện Đăk Hà) tổ chức Tết So lộc, nhưng trong tôi vẫn còn lưu lại những dấu ấn đẹp cùng những quan niệm hay của người dân về cái Tết độc đáo này.

Thôn Đăk Xuân có 84 hộ gia đình, trong đó có 74 hộ là người dân tộc Nùng. Vào ngày mùng 6 tháng 6 âm lịch hằng năm, 100% các hộ người Nùng ở thôn Đăk Xuân thường tổ chức đón Tết So lộc. Đây là Tết truyền thống gắn liền với văn hóa người Nùng, diễn ra trong vòng 1 ngày.

Từng có dịp đến thôn Đăk Xuân vào dịp Tết So lộc, rảo bước từ đầu đến cuối thôn, tôi cảm nhận được bầu không khí tươi vui, lắng nghe những tiếng cười nói, chuyện trò rôm rả phát ra từ mỗi căn nhà. Theo người dân, ngày xưa sau khi kết thúc vụ mùa, cày, bừa, cuốc xẻng được lau sạch bùn đất, xếp gọn một chỗ, bà con ngưng việc đồng áng để tổ chức Tết So lộc.

Độc đáo điệu múa sư tử mèo của người Tày, Nùng

Trải qua quá trình sinh sống, phát triển, đồng bào dân tộc Tày, Nùng ở Ðắk Nông vẫn còn gìn giữ, lưu truyền những nét văn hóa đặc trưng, mang đậm bản sắc dân tộc; trong đó, phải kể đến điệu múa sư tử mèo.

Ðây là một loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống được biểu diễn trong các dịp lễ, tết của người Tày, Nùng. Theo quan niệm của họ, sư tử là tượng trưng cho sự thịnh vượng, sư tử đi đến đâu là mang theo hạnh phúc, no đủ và niềm vui đến đó. Người Tày, Nùng cho rằng, múa sư tử mèo để xua đi những điều xấu, do vậy khuôn mặt mèo càng dữ tợn càng tốt, điệu võ càng mạnh mẽ càng hấp dẫn. Nếu thiếu điệu múa sư tử mèo là thiếu đi một phần linh hồn của ngày hội và màu sắc rực rỡ của ngày xuân. 

Múa sư tử mèo đã trở thành nét văn hóa đặc sắc của người Tày, Nùng mỗi dịp lễ, tết 

Bánh đúc của người Nùng xứ Mường

Chợ phiên vùng cao Mường Khương ngày chủ nhật tấp nập đông vui ngay từ sáng sớm. Đây là một trong những phiên chợ còn giữ được nhiều nét đặc sắc văn hóa chợ phiên vùng cao ở Lào Cai. 

Hòa vào dòng người đến chợ, chúng tôi rất thích thú khi tham quan các gian hàng nông sản của chợ phiên vùng cao. Nhưng có lẽ, điều làm chúng tôi háo hức hơn cả là được thưởng thức những món ẩm thực độc đáo, lạ miệng của đồng bào nơi đây. Ngoài thắng cố, phở chua, thì có một món ngon làm mềm lòng biết bao du khách khi đến Mường Khương. Đó là món bánh đúc làm từ bột đao thanh mát…