Ðền Hạ xứ Tuyên

Hội đền Hạ xứ Tuyên Ðền Hạ cổ kính có tiếng từ lâu đời, nằm trên bến Tam Cờ ở bờ phải sông Lô thuộc thị xã Tuyên Quang. Đền thu hút dân cả vùng, khách thập phương trẩy hội vào tháng 2, tháng 7 âm lịch, với những cuộc rước Mẫu uy nghi mà náo nhiệt. Nay, hội đền là một điểm nhấn nổi trội du lịch tâm linh trên hành trình du ngoạn Tuyên Quang. Ðền Hạ, tên chữ còn khắc trên tháp điện là "Hiệp Thuận linh từ" (đền Hiệp Thuận), là một trong số hiếm hoi công trình kiến trúc tạo dựng từ thời Lê. Sử cũ và thần tích chép huyền thoại rằng, đất này là nơi "hóa" của hai công chúa con vua Hùng là Phương Dung và Ngọc Lân, vào một đêm mưa dông sấm chớp. Dân lập đền thờ phụng. Năm 1738, triều Cảnh Hưng, đền được xây lại với quy mô hơn. Sau, dân lại xây thêm đền Thượng bên tả sông Lô, thờ công chúa em Ngọc Lân. Ðền bên hữu gọi đền Hạ thờ công chúa chị Phương Dung. Hai bà được tôn làm Thánh Mẫu. Về sau, phòng quân phỉ tràn đến cướp phá, dân chúng đưa tượng và đồ thờ chôn giấu ở thôn Gốc Ða, xã Ỷ La ngày nay. Sau một đêm, nơi ấy thành đống mối đùn lớn như gò nổi. Dân lại xây ngôi đền ngay trên đất ấy, gọi là đền Thần Ỷ La thờ cả hai công chúa. Do tàn phá của nắng, mưa và chiến tranh, các kiến trúc cổ không còn dấu vết. Tuy nhiên, ba ngôi đền thờ Mẫu ấy được trùng tu, tôn tạo liên tục qua nhiều đời, vẫn bề thế, u tĩnh trong cảnh núi non sông nước hùng tráng. Nhân dân địa phương vẫn giữ được nhiều bảo vật lâu đời, nổi bật là quả chuông đồng, khánh đồng cỡ lớn đúc vào thời Lê ở đền Hạ, cùng 20 đạo sắc phong của các triều Lê, Nguyễn ở cả đền Hạ và đền Thượng, một số bia đá khắc văn bia chứa nhiều tư liệu lịch sử giá trị. Các vua Lê ca ngợi các công chúa đời Hùng "Phẩm hạnh quý như ngọc Quỳnh Dao, phong tư thơm ngát như hoa lan hoa huệ, vững vàng chân chính lớn lao mẫu mực; gương sáng tốt đẹp như băng hồ; ngầm giúp vận lớn như đuốc ngọc âu vàng, linh ứng thần công". Từ lâu đời, nay lại khôi phục, những ngày lễ rước Mẫu và vui hội có khi đông cả vạn người. Lễ rước từ đền Ỷ La đến đền Hạ, lại từ đền Thượng về đền Hạ. Văn bia nói tới sự kiện Tổng đốc Lê Văn Ðức triều Lê đem quân đi dẹp cát cứ, vào cả đền Hạ và đền Thượng làm lễ cầu Mẫu uy linh phò giúp, nên thắng trận, vua Lê lập tức gia phong các mẫu thêm mỹ tự, lệnh cho dân trong vùng siêng năng hương khói. Năm 1945, dân đói khát kéo về đền Hạ, được đồng bào địa phương cứu tế. Sau Cách mạng tháng 8-1945, đền Hạ là một điểm quyên góp trong Tuần lễ vàng. Kháng chiến chống thực dân Pháp, đền là nơi cất giấu vũ khí của quân ta. Trong chiến dịch Việt Bắc - Thu đông 1947, đền Hạ là một nơi tập kết bộ đội ở Mặt trận sông Lô, được Ðại tướng Võ Nguyên Giáp đến úy lạo tinh thần. Nay hội đền Hạ tưng bừng hơn ngày trước, thu hút rất đông khách du lịch trong Nam, ngoài Bắc và khách nước ngoài, kéo dài từ 11 đến 16-2 âm lịch. Ðoàn rước rực rỡ sắc màu với đội múa lân, cờ, trống, phường nhạc đồng văn, phường bát âm dẫn đầu, tiếp sau là kiệu nhang án, kiệu bát cống, kiệu võng, rồi đến các bô lão, đoàn tế và đoàn người trẩy hội dài dằng dặc. Sức hút của lễ Mẫu, hội Mẫu thật bền bỉ, sâu xa. Ấy là bởi dân ta từ bao đời thờ Mẫu để nhớ về cội nguồn dân tộc, nương tựa khí thiêng sông núi, uy linh tổ tiên, để tâm thái thêm bình yên và mạnh mẽ. Theo THƯỢNG DU - Nhân Dân Dẫn lại theo Tuổi trẻ online 04/04/2008