Thân thế và sự nghiệp
Nguyễn Văn Điển, người ấp Trà Quế, làng Thanh Hà, tổng Phú Triêm Hạ, huyện Diên Phước, phủ Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam (nay là thôn Trà Quế, phường Hội An Tây, thành phố Đà Nẵng). Ông sinh năm Tân Hợi (1791), tự là Tam Lễ tiên sinh, thụy Trang Lượng đại nhân.
Cha là Nguyễn Văn Yến, tự Thanh Trai, là Thư ký Bắc hành, Hàn lâm viện Thị giảng học sĩ dưới triều Gia Long, sau được phong là Triều liệt đại phu và được ban tên Thụy Đoàn Lạng. Mẹ là Văn Thị Tần, tước Tứ phẩm Cung nhân, quê ở làng Hà My (phường Điện Bàn Đông).
Thời thơ ấu, Nguyễn Văn Điển sống tại làng Thanh Hà, sau đó được mẹ đưa về định cư tại thôn Trà Quế. Ông nổi tiếng là đứa trẻ hiền lành, đĩnh ngộ, thông minh, hiếu học và có chí lớn. Khoa thi năm Kỷ Mão (1819) dưới triều Gia Long, ông đỗ cử nhân và ra làm quan.
Vào năm đầu triều Minh Mạng, ông được phái làm Hành tẩu Bộ Công, rồi sau đó được thăng Tư vụ và làm sơ khảo trường thi Sơn Nam. Năm 1825, được bổ làm Tri huyện Từ Liêm rồi Tri huyện Quốc Oai. Năm 1826, ông làm Tri phủ Thiệu Hóa sau đó làm Viên ngoại lang thư Lang trung Bộ Binh.
Năm 1829, ông phụng mệnh tu chỉnh lại tôn phổ nhà vua và được bổ giữ chức Lang trung. Năm sau được bổ làm Hiệp lý Binh tào sự vụ ở thành Gia Định rồi quyền nhiếp Hiệp trấn Phan Rang. Năm 1832, được thụ bổ Chánh sứ Khánh Hòa. Hai năm sau làm Khâm sai trường thi Phú Yên. Đến năm 1839, làm Biện lý ở Bộ Hộ và sau đó chuyển qua giữ chức Biện lý Bộ Công.
Nhà thờ tộc Nguyễn Văn ở Trà Quế. Ảnh Hoài An
Sang đời vua Thiệu Trị, ông được bổ làm Thự tả Thị lang Bộ Công và làm Đổng lý phụ trách việc xây dựng lăng Hiếu Đông (lăng Tá Thiên Nhân hoàng hậu Hồ Thị Hoa), rồi phụng mệnh đến giới đạo Bắc Ninh để đón tiếp sứ thần nhà Thanh.
Năm 1846, làm Khâm sai đại thần đi thanh tra tỉnh Quảng Bình, rồi làm Hiệp lý Thủy sư sự vụ ở kinh đô. Năm sau được bổ làm Đổng lý, tham gia xây dựng Xương Lăng (lăng vua Thiệu Trị) ở kinh đô Phú Xuân.
Năm 1848 dưới triều Tự Đức, ông được sung làm Đổng lý thanh tra Bộ Hộ và Bộ Hình. Năm sau phụng mệnh vua đến Bắc Ninh để đón tiếp sứ thần nhà Thanh, rồi được bổ làm Quyền sự vụ Bộ Hình. Năm 1850, ông được bổ làm Hộ lý Tuần phủ coi việc quan phòng, rồi giữ chức Tổng đốc An Tĩnh trước khi được sung làm Khâm sai đại thần thanh tra tỉnh Hải Dương.
Giờ Ngọ ngày 21/12/1852, ông đột ngột qua đời, thi hài được đưa về mai táng tại làng Thanh Hà. Ngày 13/7/1861, ngôi mộ của ông được cải táng đến thôn Trà Quế. Tưởng xét những đóng góp to lớn của ông nên sau khi mất, vua Tự Đức đã truy thăng cho ông chức Thượng thư Bộ Binh.
Mộ ông Nguyễn Văn Điển. Ảnh Hoài An
Nguyễn Văn Điển trong lòng bạn đồng liêu
Sinh thời, Nguyễn Văn Điển là người đức độ, có nhân phẩm tốt, rất được lòng dân và bạn đồng liêu. Phẩm hạnh của ông được Tiến sĩ Phạm Văn Nghị, lãnh tụ phong trào Cần Vương ở Nam Định ca tụng trong bài văn khắc tại bia mộ: “...Ngài chế đài Nguyễn Tướng công, ôn hòa độ lượng, mát mẻ như gió thoảng xa nên khoa thứ 3 quốc triều ta, đấng hiền tài sớm đạt, trải hoạn đồ hơn 30 năm. Trời cho dài nối, năm Canh Tuất đầu mùa thu theo ngọn cờ súy vào Nam, làm việc chánh không nhiễu phiền, ơn xuống đến kẻ thôn ở, người đều hưởng nhờ hòa khí, tình thâm đến kẻ hào thân.
Xử sự tròn mà thông suốt nên việc không ứ đọng, thận kính mà giản đơn nên người người đều thân mến. Chỉ vì bẩm sinh ngài đôn hậu mà thành dưỡng thì thuần phác, nên cư xử với người thì đều thuận và từng trải. Trời cho đức tốt mà tuổi thọ cũng vẹn tròn nên con cái nối dòng khoa bảng. Lòng vua cũng dựa vào một người tuổi cao ở nhiều địa hạt mà điều tá một vị chăn dân quan mục tốt…
…Kiện thưa thì lấy tình mà thỏa xử, kiềm chế mà có pháp luật, không vì cớ gì mà để người dân phải bị nghiêm khắc. Có tật dịch thì phái người cho thuốc trị. Năm bị úng hạn thì tự mình cầu đảo và tâu xin phát chẩn, dân có thể hồi sinh sau cơn khát đói và tâu xin hoãn thuế khóa. Kẻ hương lý không ai lo tay không. Việc công thong thả không quên Nho thuật, lấy văn chương mà làm thân với học giả, họ đều vui cười được vị Nho sư đầm ấm cái phong khí đại nhã.
Quan cai trị mà đến với dân để cổ lệ sĩ phu như nắng mùa đông và bóng mát mùa hạ. Khá mến, khá mộ vậy, duy lấy lòng thành mà đãi vật thì vật cũng trả lòng thành, không ác với người thì người không ác lại. Nếu không phải có đức độ chân thật thì làm sao được tốt như vậy...” (Nguyễn Bội Liên dịch).
Trải qua các đời vua Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức, Thượng thư Bộ Binh Nguyễn Văn Điển đã có nhiều đóng góp cho đất nước trên các lĩnh vực chính trị và quân sự. Là vị quan thanh liêm, cương trực, là tấm gương tiêu biểu về nhân cách đạo đức và tư tưởng thân dân. Ông đã góp phần vào công cuộc xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước dưới thời Nguyễn.
VŨ HOÀI AN
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét