Trước nay người ta thường nhắc đến Gò Công là nơi sinh ra của hai vị hoàng hậu: Bà Từ Dụ và Nam Phương hoàng hậu. Gần đây, những khảo sát mới cho biết Nam Phương hoàng hậu không phải sinh ra ở Gò Công - Tiền Giang mà là ở Gò Công - Thủ Đức. Vậy là chỉ còn một vị hoàng hậu sinh ở đất Gò Công thôi.
Trong bài viết này tui muốn nhắc đến một người phụ nữ Gò Công khác, tuy không là mẫu nghi thiên hạ hay nữ tướng với chiến công hiển hách, thậm chí chỉ đóng vai người vợ thứ, nhưng rất đáng cho chúng ta ngưỡng mộ. Đó là bà Trần thị Sanh, vợ thứ của anh hùng Trương Định.
Tui tình cờ biết đến tên bà Trần thị Sanh khi đến tham quan nhà đốc phủ Hải, ngôi nhà cổ lớn và đẹp nhất Gò Công. Nơi đó có ghi về lịch sử ngôi nhà như sau:
Trong đó có đoạn sau đây:
Đây là nơi mà vào năm 1860, bà Trần thị Sanh (vợ Trương Định) đầu tiên xây dựng và sinh sống. Với ngôi nhà chữ đinh ba gian lợp lá, bà đã sống và gặp Trương Định buổi đầu vào Nam lập nghiệp, với tâm nguyện và chí hướng cùng lo cho dân, cho nước, tâm đầu ý hiệp nên hai người đã kết duyên cầm sắt.
Đoạn văn này chỉ nói ngắn gọn về bà Trần thị Sanh nhưng đủ khiến tui tò mò tìm hiểu về lai lịch của bà.
Bà Trần thị Sanh thuộc gia đình giàu sang, danh gia vọng tộc
Bà Trần Thị Sanh sinh năm 1820 tại Gò Công, là con gái thứ 6 của bá hộ Trần văn Đổ và bà Phạm thị Phụng. Bà Phụng là em gái của đại thần Phạm Đăng Hưng, cha của bà Phạm thị Hằng (tức hoàng thái hậu Từ Dụ). Do đó bà là em cô cậu ruột với hoàng thái hậu Từ Dụ, mẹ vua Tự Đức. Bà là dì của vua Tự Đức.
Năm 19 tuổi bà được gia đình cho thành hôn với bá hộ Dương Tấn Bốn. Vợ chồng được hưởng của hồi môn từ hai gia đình đều thuộc hàng đại phú gia, lại thuộc hàng "ngoại thích" của hoàng gia nhà Nguyễn nên rất có thế lực. Bà Sanh là người nổi tiếng nghĩa khí và giàu có, sở hữu khối lượng tài sản rất lớn. Trong cuốn “Nam kỳ phong tục nhơn vật diễn ca” của Nguyễn Liên Phong có câu: “Gò Công bốn tổng đông giàu/ Mà riêng có một bà Hầu giàu to” để chỉ bà Trần Thị Sanh.
Năm 1860, ông Dương Tấn Bốn qua đời, bà Sanh trở thành góa phụ.
Bà Sanh trở thành vợ nhỏ của anh hùng Trương Định
Khi chồng mất, bà Trần thị Sanh 40 tuổi. Là người thân với hoàng gia, quyền thế và giàu sang bậc nhất miền Tây Nam kỳ, khi đó bà Sanh có quá nhiều chọn lựa để trở thành lãnh chúa cả một vùng. Thế nhưng bà đã chọn một cuộc đời gian truân và kém uy thế hơn: làm vợ lẽ cho một người đang bị giặc Pháp truy lùng và triều đình không thừa nhận, đó là Trương Định.
Theo lời truyền tụng của dòng họ Trần, cuộc hôn nhân này là do sự sắp xếp của Thái hậu Từ Dụ, nhằm sử dụng tiền bạc của bà Sanh để giúp Trương Định chiêu mộ nghĩa quân, mua vũ khí, lương thực, tạo thanh thế đánh giặc Pháp, bảo vệ vùng đất Gò Công - quê hương bên ngoại của vua Tự Đức.
Khi Trương Định phất cờ khởi nghĩa chống thực dân Pháp ở Gò Công, để tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc chiến đấu của nghĩa quân, với tư cách là vợ lẽ của Bình Tây Đại tướng quân, bà Sanh đã đóng góp tài sản của mình cho phong trào kháng chiến mà không toan tính thiệt hơn. Điều đó đã góp phần quan trọng trong việc tạo nên những chiến công vang dội của nghĩa quân Trương Định.
Không biết cuộc hôn nhân này có phải do tình yêu không, nhưng chắc chắn có sự kính phục, hết lòng vì nghĩa lớn và chấp nhận hy sinh.
Mộ và đền thờ Trương Định. Ảnh: Phạm Hoài Nhân
Bà Trần thị Sanh gá nghĩa với Trương Định khoảng năm 1862. Đến năm 1864, anh hùng Trương Định đền nợ nước. Giặc Pháp kéo xác ông phơi giữa trung tâm huyện lỵ Tân Hòa (Gò Công) để làm nản lòng nghĩa quân.
Bà Sanh đã đấu tranh quyết liệt với địch, đòi bọn chúng phải cho bà mang thi hài của chồng mình về an táng ngay tại trung tâm Gò Công. Bà đã khéo léo ứng phó, khiến giặc không có cớ để gây khó khăn trong việc an táng Trương Định.
Sau đó, bà tiến hành việc xây mộ Trương Định. Mộ được làm bằng hồ ô dước. Bia mộ ghi: “Đại Nam An Hà Lãnh binh kiêm Bình Tây Đại tướng quân, Trương công húy Định chi mộ”. Thế nhưng, thực dân Pháp biết được, ra lệnh cho bọn thuộc hạ đục hàng chữ “Bình Tây Đại tướng quân” và phạt bà 10.000 quan tiền vì tội lập bia mộ trái phép.
Liên tiếp trong hai năm 1873 và 1874, bà Sanh đã nhiều lần làm đơn đề nghị Thống đốc Nam kỳ cho phép bà xây lại lăng mộ Trương Định. Do áp lực của quần chúng và cho rằng ảnh hưởng của Trương Định đã không còn trong nhân dân, nên chính quyền thực dân chấp thuận cho bà xây dựng lăng mộ cho ông. Ngôi mộ mới của Trương Định được làm bằng đá hoa cương, rất chắc chắn và kiên cố.
Mộ Trương Định. Ảnh: Phạm Hoài Nhân
Tưởng niệm vị anh hùng dân tộc. Ảnh: Phạm Hoài Nhân
Trần thị Sanh, bậc nữ lưu của đất Gò Công
Ờ Gò Công hiện nay còn một ngôi chùa do bà Trần thị Sanh hiến đất để xây dựng. Đó là chùa Long Thiền. (Xem bài Ngôi chùa của vợ anh hùng Trương Định).
Bà mất năm 1882, thọ 62 tuổi. Mộ của bà được con gái là Dương Thị Hương lập bằng đá hoa cương, ở phường 5, TP. Gò Công cũ, nay là phường Gò Công, tỉnh Đồng Tháp. Nơi này đã được công nhận là di tích Lịch sử - Văn hóa cấp tỉnh của tỉnh Tiền Giang (cũ). Trên Google Maps, mộ của bà được ghi theo cách gọi thông dụng của người dân là Mả bà Hầu.
Khu lăng mộ Trần thị Sanh. Ảnh: Báo Ấp Bắc
Phạm Hoài Nhân tổng hợp
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét