Đền Trung Hà hiện nay.
Khi nhắc đến bà Nguyễn Thị Duệ (1574 - 1654), nữ tiến sĩ đầu tiên trong lịch sử Việt Nam, nhiều người thường nghĩ ngay đến núi Phượng Hoàng, phường Văn An, Chí Linh, Hải Dương (nay là phường Văn An, thành phố Hải Phòng) - nơi đặt ngôi đền nổi tiếng thờ bà.
Tuy nhiên, ít ai biết rằng còn có một ngôi đền khác thờ bà ở làng Trung Hà - nơi lưu giữ những câu chuyện về tài năng, đức độ và lòng nhân hậu của bà. Sách Chí Linh phong vật chí, có đoạn viết về bà:
“Di tai nhất kính chiểu tam vương
Tài nữ tinh phi Kiệt Đặc hương
Tuyệt thế mỹ dung kiêm đĩnh tuệ
Hội khoa thủ tuyển lộ văn chương”.
Dịch nghĩa:
“Lạ thay một kính chiếu ba vương
Kiệt Đặc, Tinh Phi vốn cố hương
Đẹp tuyệt trần đời thêm sắc sảo
Đậu đầu thi hội nổi văn chương”.
Nguyễn Thị Duệ, hay còn gọi Nguyễn Ngọc Toàn, hiệu Diệu Huyền, tên vua ban là Tinh Phi - Sao Sa, sinh ra tại tổng Kiệt Đặc, Chí Linh.
Tương truyền, khi mẹ bà mang thai, nằm mộng thấy một ngôi sao sa vào bụng, báo trước đứa trẻ sẽ phi thường. Đúng như điềm báo, Ngọc Toàn lớn lên trở thành người tài sắc vẹn toàn, thông minh trác việt và đức độ hơn người.
Trong dân gian tương truyền rằng thời nhà Mạc, bà dũng cảm cải trang thành nam giới để dự thi và xuất sắc đỗ đầu kỳ thi hội, khiến triều đình kinh ngạc.
Khi bước vào yến vua, diện mạo nữ tính của bà bị phát hiện, nhưng nhà vua không những không trừng phạt mà còn phong bà làm Tinh Phi (Sao Sa), giao trọng trách dạy các phi tần và xét duyệt văn sớ. Mỗi lần đối đáp, bà đều dẫn kinh sử uyên thâm khiến triều đình phải khâm phục.
Ban thờ bà Nguyễn Thị Duệ tại gian hậu cung đền Trung Hà.
Không chỉ giỏi chữ nghĩa, bà còn quan tâm đến đời sống dân làng. Với những đóng góp cho triều đình, vua ban bà “Lộc điền” dọc sông Kinh Thầy - dân gian gọi là Dải yếm Bà Chúa Sao Sa.
Tương truyền, nơi bà tung khăn, nơi ấy trở thành đất lộc điền. Tại Trung Hà, bà cho dân cày cấy, miễn thuế, giúp dân làng vượt qua khó khăn. Nhiều câu chuyện kể rằng khi dân làng gặp hạn hán hay bệnh dịch, bà thường giao đất, trợ giúp lương thực và thuốc men để mọi người ổn định cuộc sống.
Năm 1893, làng Trung Hà chính thức hình thành trên dải đất của bà Nguyễn Thị Duệ và từ đó dân làng luôn tưởng nhớ công đức của bà.
Ngôi đền Trung Hà được xây từ thời Nguyễn nhưng từng bị phá hủy trong kháng chiến chống Pháp. Năm 1995, nhân dân khôi phục lại ngôi đền gồm 3 gian tiền tế và 1 gian hậu cung theo kiểu chữ đinh (丁).
Năm 2021, tiếp tục trùng tu, giữ nguyên kiến trúc truyền thống. Hiện đền còn lưu giữ 1 sắc phong và 1 tượng bà Nguyễn Thị Duệ thời Nguyễn.
Hằng năm, vào ngày mất của bà 7/12 âm lịch, dân làng Trung Hà tổ chức lễ dâng hương, hoa, tế lễ (có tài liệu ghi bà mất ngày 7/11 âm lịch).
Trong dịp này, các già làng thường kể lại cho thế hệ trẻ nghe về câu chuyện bà dũng cảm dự thi, trí tuệ uyên thâm và lòng nhân hậu, như một cách để truyền cảm hứng và giữ gìn văn hóa hiếu học.
Nhiều trò chơi dân gian, nghi lễ diễn ra tại đây khiến ngôi đền không chỉ là nơi thờ cúng mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa của người dân địa phương.
Ngôi đền Trung Hà vì vậy không chỉ là nơi tưởng nhớ một nhân vật lịch sử kiệt xuất mà còn là biểu tượng về trí tuệ, đạo đức và lòng nhân hậu, nhắc nhở mỗi người về giá trị của học vấn, sự dũng cảm và tinh thần giúp đỡ cộng đồng.
TÂM HÀ
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét