Theo ghi chép của gia tộc thì dòng họ Lê Công đã có mặt tại trấn Châu Đốc, nay thuộc tỉnh An Giang, từ những ngày đầu khẩn hoang mở đất (từ khoảng năm 1785 - 1837). Gia tộc cho biết dòng họ Lê Công thuộc dòng dõi của Lê Lai (Lê là Lê Lai, Công là công thần) nhân khi người chú (đang làm Thượng Thư tại triều đình Huế) đi kinh lược xứ Nam Kỳ, một người trong dòng họ đã ở lại và chọn Trấn An Giang làm nơi định cư.
Vùng này thuở xưa là đầm lầy lau sậy, trấp hoang vu có nhiều thú dữ, chỉ toàn là rừng rậm, không làng, không xóm, chỉ có một cái đồn cheo leo của triều đình lập ra tại trấn này. Lúc bấy giờ người ta thường gọi là thành Châu Phú, do các quan võ của triều đình và vài trăm quân lính trông coi. Đồn này còn được đặt tên là “Châu Đốc đồn”.
Dòng họ Lê Công đã có nhiều đời tiếp nối khai phá khẩn hoang đất Châu Đốc và có nhiều công lao đáng kể trong việc hiến đất cho các công trình công cộng như trường học, chợ và nhà thương từ khi còn là trấn Châu Đốc cho đến thời Pháp thuộc.
Phủ thờ họ Lê Công.
Bên ngoài cùng là hàng rào song sắt ở giữa hai cổng chính. Hai cổng chính đi vào một là bên trái và một bên phải. Bước qua chiếc cổng chính nằm bên tay phải để vào bên trong. Phía trước có sân trồng cây kiểng quý và hoa phong lan.
Mặt tiền nhà có ba cửa chính, bao quanh ba khung cửa được trang trí thảm hoa văn, cây cỏ rất sắc sảo làm sáng lên khung cửa và vòm cửa. Bề ngang cửa chính đi vào ngôi nhà thì nhỏ, nhưng cao và vòm cửa cong như lối kiến trúc thời Pháp. Vách được xây bằng gạch. Hành lang bao quanh rộng ba mét với những ô cửa mái vòm thông gió có lợp ngói và bên trên là phù điêu hình hoa lá được đắp nổi. Nền nhà được bao quanh bằng đá tổ ong.
Các cửa sổ cũng với mái vòm cong nhưng rộng lớn, sử dụng loại cửa lá xếp có thể thấy nhiều trong trang trí cửa sổ ở thời kỳ trước đây.
Bên trong, ngay phía ngoài và giữa nhà là phòng khách với bộ bàn ghế cẩn ốc xà cừ với đáy và lưng được cẩn bằng đá cẩm thạch trông sang trọng và nghe nói ngày xưa chỉ để dành cho những khách quan trọng ngồi. Hai bên của bộ bàn ghế đó là tiếp nối các bộ bàn ghế cẩn xà cừ khác mà mỗi bộ bàn ghế có bốn ghế bành chạm trổ rất tinh vi bằng gỗ cẩm lai và cẩn đá cẩm thạch. Kế tiếp là hai bộ ván lớn bằng gỗ cẩm lai dài 2 mét rưỡi và dày 5 phân rưỡi bóng láng thấy mặt. Ngang với hai bộ ván là hai bàn tròn bằng cẩm lai với bề hoành mặt bàn là một mét hai bằng nguyên thân cây xẻ ra. Trên trần nhà ngay chỗ ba bộ bàn khách này là sáu cây đèn chùm pha lê loại sản xuất tại Pháp, mà ngay giữa là bóng đèn “măng sông” dưới có một bình dầu lửa có chốt khóa. Các hàng cột cao được ốp liễn đối, chạm xà cừ lộng lẫy. Hai bên lối vào ở cổng chính có hai câu đối như sau:
“Tổ đức tông công thực bản phát nguyên lưu hậu duệ
Phụ truyền tử kế thận chung truy viễn tập tiền nhân”
“Công đức tổ tiên gầy dựng sự nghiệp này để truyền lại cho con cháu
Cha truyền con kế giữ gìn cẩn thận tìm về nguồn cội để hiểu rõ ông cha”
Lễ tuyên sớ nhân ngày lễ kỷ niệm 100 năm 1912-2012. Tuyên sớ thường sử dụng mỗi khi có cúng đình hay sự kiện quan trọng cần tấu báo với thiên đình.
Nhìn thẳng vào bên trong là 3 bàn thờ lớn. Bàn thờ ngay giữa là thờ Cửu huyền thất tổ của dòng họ và ông bà tổ, còn hai bên thờ các vị tổ tiên kế tiếp. Trước ba bàn thờ này có ba “giường thờ” dùng để cúng giỗ hay cúng trong các ngày lễ lớn. Trước ba giường thờ là ba tủ thờ bằng gỗ cẩm lai có cẩn ốc xà cừ chạm trỗ rất công phu và rất đẹp theo tích Tam Quốc của Trung Quốc. Hình ảnh được chạm khắc và cẩn nổi rõ từng ngọn cỏ, cờ xí các trận đánh như trận Xích Bích, cảnh Quan Công phục binh đón Tào Tháo,... Trên đầu tủ là lư hương theo kiểu mắt tre lá cành chi chít, chim chóc đậu trên cành.
Mặt vách bàn thờ chính có bốn bức tranh cẩn ốc xà cừ theo chủ đề bốn mùa “tứ quí” mai, lan, cúc, trúc. Hai vách hai bàn thờ hai bên có tranh sơn thủy vẽ hình núi, nguồn nước và cây cổ thụ với ý nghĩa “cây có cội, nước có nguồn”. Hai bên tấm tranh sơn thủy là hai tấm liễn là các nét chấm phá được cẩn bằng ốc xà cừ dùng hình ảnh và nét chữ nho tạo thành câu đối như con rồng uốn khúc, con phụng đưa mỏ, hoặc con chim đậu trên nhánh cây là cái phết, cái đá, cái xổ ngang,... của chữ nho.
Tiếp nối là các bàn thờ đâu mặt nhau cũng thờ các vị nhỏ hơn và theo đó các bàn thờ càng xa bàn thờ chính là thờ cô cậu, chú bác dì,... trong tộc họ.
***
Bàn thờ giữa là bàn thờ quan trọng nhất, thờ những vị tổ tiên cao nhất của dòng họ, trong đó có thờ bà Huỳnh Thị Phú là người có công lao lớn nhất của kiến họ. Con cháu của gia tộc kể lại rằng vùng Châu Đốc trước đây thường hay bị lũ lụt vào các tháng 7 đến tháng 10 âm lịch. Nhiều năm lũ lụt hoành hành, thất mùa, người dân đói. Những năm ấy bà Huỳnh Thị Phú đã đệ đơn xin vay lúa của triều đình ở Châu Đốc đồn để cứu tế dân tình. Nhờ uy tín và công đức của bà và gia tộc Lê Công nên triều đình cho vay.
Cùng thời đó, bà Huỳnh Thị Phú cũng đã lập một nhà trị bệnh và rước danh y để trị bệnh miễn phí cho dân nghèo trong xóm ấp. Bà cũng lập một nhà dạy học và rước thầy dạy chữ nho cho con em trong vùng.
Bà Huỳnh Thị Phú là người sáng suốt, có đức độ và am hiểu thế sự cũng đã góp nhiều sáng kiến hay để giải quyết tốt đẹp mọi việc rắc rối của dân vùng này thời đó.
Lúc bấy giờ họ Lê Công nhờ nhiều việc làm đức độ và có công khai hoang phục hóa đất đến tai của triều đình. Triều đình nghĩ đến công cán của ông bà tổ của tộc họ có công khai hoang lập ấp tại xã Châu Phú và danh nghĩa của bà Huỳnh Thị Phú do dân mến phục nên chiếu chỉ phong cho hai ông trong tộc họ là ông Lê Công Thoàn (ông Tổ lớn nhất trong kiến họ) chức “Tiền Hiền” làng Châu Phú, và ông Lê Công Bích với chức vụ “Tổng binh” coi hết binh quyền trong tỉnh đặng lo việc binh bị phòng khi giặc nổi dậy và ổn định bờ cõi, vì vậy mối liên hệ của họ Lê Công với triều đình từ đó coi như thân thiện hơn.
Bấy giờ triều đình cho lập ra trấn Châu Đốc thuộc tỉnh An Giang ngày nay.
Từ công lao to lớn của vị Nguyễn Hữu Cảnh ở vùng trấn Châu Đốc này và cùng với uy tín của kiến họ Lê Công nên triều đình đã ban chỉ triệu họ Lê Công vào cung để tiếp nhận sắc phong thần của vị Thượng Đẳng Đại Thần Nguyễn Hữu Cảnh và cùng đi con cháu cũng phải tháp tùng để học nghi lễ cúng thần ở bộ Lễ.
Đình thần Châu Phú nơi thờ vị Thượng Đẳng Đại Thần Nguyễn Hữu Cảnh nằm ở ngay cạnh chợ Châu Đốc, góc đường Trần Hưng Đạo, Nguyễn Văn Thoại, thuộc phường Châu Phú A, thị xã Châu Đốc, tỉnh An Giang, là một di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Lễ Kỳ Yên ở đình này được tổ chức hàng năm từ ngày 9 đến ngày 12 tháng 5 âm lịch.
***
Chúng tôi đến tham quan Lê Công phủ vào dịp nhà cổ đang tổ chức kỷ niệm 100 năm ngày xây dựng phủ thờ. Theo truyền thống, trước khi tổ chức lễ cúng, gia đình phải cử một đoàn rước tổ tiên (gồm bộ Lễ và người đại diện dòng họ) đến gian thờ tổ tiên được phụng thờ ở khu mộ gia tộc (cách phủ thờ 3 km), rước về phủ thờ để tổ tiên chứng giám. Sau đó mới đến việc cử hành đại lễ. Người chủ trì buổi lễ đứng giữa gian phủ thờ khởi ba hồi trống để bắt đầu buổi lễ. Giàn trống kèn và giàn nhạc xướng lên theo lệnh điều khiển tế lễ của chủ lễ. Và rồi theo tuần tự là lễ dâng hương, đăng, trà, tửu theo lễ “nhất bộ nhất bái” của người chủ lễ và bốn cặp dâng lễ cúng của bộ Lễ. Tất cả các thức cúng đã được dọn sẵn trên các giường thờ. Bên cạnh đó đứng trước tất cả bàn thờ đều có người mặc áo dài khăn đóng để lễ lạy theo hiệu lệnh chung (tam bái hay nhị bái,...). Lễ cúng được thực hiện theo ba hồi tuần tự như nhau. Sau phần nghi thức là phần tuyên sớ nêu lý do tổ chức lễ. Nghi thức tuyên sớ này hiện gia tộc Lê Công vẫn còn dùng sớ văn bằng Hán tự theo tục lệ từ xưa truyền lại. Phần cuối cùng là lễ bế mạc. Con cháu đến lạy các bàn thờ tổ tiên và khách du lịch tham quan phủ thờ.
Phủ thờ Lê Công không chỉ là một trong những công trình cổ có giá trị văn hóa ở miền biên viễn nước ta mà nó còn lưu giữ cái nền tảng văn hóa, nền tảng đạo đức của một gia tộc góp phần làm phong phú thêm nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc Việt Nam.
KIM DUNG
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét