21 thg 4, 2019

Tiếng lòng người bản Phẻo

Từ bao đời nay, hát Then là tiếng lòng của người Tày, ẩn chứa những giá trị văn hóa lịch sử dân tộc được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Bởi vậy, đồng bào dân tộc Tày ở bản Phẻo xã Xuân Giao huyện Bảo Thắng (Lào Cai) luôn có ý thức gìn giữ những điệu hát Then cổ truyền như một báu vật. 

Chúng tôi gặp nghệ nhân hát Then Tày Nông Văn Sin tại lễ hội Lồng Tồng vào những ngày đầu Xuân. Ở tuổi ngoài 50, thày Then Nông Văn Sin vẫn nhanh nhẹn, linh hoạt trong từng ngón đàn lúc trầm, lúc bổng dẫn dắt đội Then bản Phẻo nhịp nhàng trong từng điệu múa.

Thày Nông Văn Sin cho biết, hát Then gắn bó với ông từ thuở lọt lòng rồi “ngấm” từ lúc nào cũng không hay. Hơn 30 năm nay, ông cùng với cây đàn tính phiêu du khắp miền sơn cước Tây Bắc đến những hội Xuân của người Tày, đến các gia đình làm nghi lễ cổ truyền, lễ cấp sắc Then… Ông bảo, người Tày yêu Then lắm vì Then là ông Trời mang lại những điều an lành, tốt đẹp cho người Tày. Khi âm thanh dặt dìu của đàn tính cất lên hòa cùng những điệu múa Then cổ thì không ai muốn về nữa.

Nghệ nhân Nông Văn Sin hơn 30 năm gắn bó với cây đàn tính và là một trong số ít các nghệ nhân ở Lào Cai am hiểu các làn điệu Then cổ của người Tày.


Hát Then là một loại hình văn hóa nghệ thuật dân gian truyền thống của người Tày đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. 

Đội Then bản Phẻo luyện tập các làn điệu Then cổ. 

Hát Then có sự kết hợp hài hòa các yếu tố nghệ thuật như âm nhạc, múa và các giá trị văn hóa, lịch sử của dân tộc Tày. Hát Then có nhiều bài bản, làn điệu khác nhau ở mỗi vùng miền. 

Đội hát Then bản Phẻo luyện tập các làn điệu Then cổ. 

Theo GS-TSKH Tô Ngọc Thanh – Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, Then là một không gian văn hóa dân tộc, một tác phẩm văn học nghệ thuật dân gian đa dạng, vừa phản ánh vừa mô tả, gửi gắm những ngọt bùi đắng cay của cuộc sống.

Những dụng cụ và trang phục biểu diễn của đội hát Then. 

Đôi mắt của người nghệ nhân già ánh lên niềm vui và tự hào khi khoe với chúng tôi về đội Then bản Phẻo. “Đó là niềm vui lớn lao lắm. Đi hát ở khắp nơi đã vui rồi, nhưng về bản mình hát cùng bà con, rồi cùng lập đội văn nghệ truyền dạy cho các bạn trẻ niềm đam mê đàn tính và những điệu Then cổ thì càng vui hơn nữa”.

Hiện có 2 dòng then: Then cổ được một số ít nghệ nhân và những người làm nghề then lưu giữ, truyền dạy; Then mới là do những người am hiểu hát then, yêu thích hát then đặt lời mới cho giai điệu cổ mang nội dung của cuộc sống hiện đại.
Đội Then của bản Phẻo có hơn 10 người thường xuyên luyện tập và biểu diễn tại các ngày hội của thôn bản, đặc biệt vào các dịp lễ hội Lồng Tồng vào mùa Xuân. Đội Then cũng gây tiếng vang khi đạt nhiều giải thưởng tại các hội diễn văn nghệ quần chúng của huyện và tỉnh.

Bên ấm trà nóng, thày Nông Văn Sin kể lại những ngày đầu đến từng nhà vận động bà con thành lập đội Then. Nhà nào cũng ủng hộ, nếu không tham gia được thì đóng góp tiền để đội Then có kinh phí sinh hoạt và mua sắm đồ biểu diễn.

Thấy chúng tôi chăm chú quan sát những chiếc khăn đội đầu của các nàng Then, thày Nông Văn Sin giải thích: "Đó là chiếc khăn truyền thống của người Tày. Từ hồi nhỏ đã thấy các bà Then đội những chiếc khăn này, nhưng theo thời gian thì người ta không dùng nữa. Các chị trong đội Then đã phải mất nhiều công sức để đặt mua". Ngoài ra, 10 chiếc đàn tính đều do thày Nông Văn Sin tự làm. Làm đàn tính phải qua nhiều công đoạn khắt khe từ chọn nguyên liệu, chế tác, thẩm âm rồi làm nghi lễ xin thần linh và phải mất 2 năm mới xong được 10 cây đàn.

Không chỉ thành thục hơn 30 làn điệu Then cổ, đội Then bản Phẻo còn sáng tác những làn điệu mới ca ngợi quê hương đất nước. Từ nhiều năm nay, mỗi dịp lễ hội truyền thống của người Tày ở Xuân Giao, không thể thiếu những làn điệu say đắm của đội Then bản Phẻo.

Hát then là nét văn hóa độc đáo có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần của đồng bào Tày, Nùng. Các bài hát then thường là để gọi hồn vía, cầu sức khỏe, hát chữa bệnh, đuổi ma tà nhưng chủ yếu được diễn xướng có ca hát, âm nhạc, nhảy múa trước bàn thờ then, nên có nhiều người gọi là nghi lễ then Tày. Nghi lễ then là loại hình văn hóa đặc sắc thường có mặt trong các nghi lễ cầu mùa, cấp sắc của người Tày.
    
Bài và ảnh: Trần Hiếu

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét