Bảo tồn nghệ thuật trang trí trên Paning của người Chăm

Paning là một loại hình nghệ thuật trang trí rất quan trọng trong đời sống văn hóa tín ngưỡng của người Chăm. Họa tiết Paning xuất hiện trong các lễ hội Rija và đám tang với chức năng trang trí, ngăn cách một không gian riêng mang tính thiêng liêng. Nghệ thuật vẽ thủ công Paning làm tấm trướng trang trí trong các lễ tục có nguy cơ mai một theo thời gian. Do đó, vấn đề bảo tồn nghệ thuật vẽ Paning mang tính cấp bách.

Gia đình bà Sử Gia Trang ở khu phố Bàu Trúc, thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận trang trí Paning trong nghi lễ Patrip

Phế tích tháp Chăm ở An Phú (Pleiku): Bí ẩn vẫn còn nằm trong lòng đất

Phế tích tháp Chăm ở xã An Phú, thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai đã được Trung tâm Khảo cổ học (Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ) phối hợp với Bảo tàng tỉnh Gia Lai khai quật khảo cổ học hai lần vào các năm 2023 và 2024. Đặc biệt, trong lần khai quật lần thứ hai, các nhà khảo cổ đã phát hiện được “Hố thiêng” với phần trung tâm nằm trong khung hình tròn, được tạo dựng bằng các viên gạch xếp thành hình chữ Vạn cùng nhiều hiện vật có giá trị.

Bình Kamandalu bằng vàng - Ảnh Xuân Toản

Có một bia ký Chăm quý hiếm của Gia Lai ít người biết đến

Từ trước đến nay, Gia Lai chỉ được biết đến với hai bia ký Chăm là bia Drang Lai (C43, thị xã Ayun Pa) và bia Tư Lương (C237, huyện Đăk Pơ). Tuy nhiên, còn một bia ký khác ít được biết đến: bia C42, nằm sau lưng tượng thần Shiva cưỡi bò tại tháp Drang Lai. Hiện, bia này được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Boston (Hoa Kỳ). Tư liệu từ Viện Nghiên cứu Thế giới Cổ đại – Đại học New York cung cấp nhiều thông tin quý giá về tấm bia này.

Bia ký C42 - Bảo tàng Mỹ thuật Boston - Hoa Kỳ

Bức tranh mùa gặt trên cao nguyên Kon Tum

Vào mùa gặt, những cánh đồng lúa ở Kon Tum hiện lên như bức tranh lớn, nơi những luống gặt, vạt rạ trải dài tạo thành các hoa văn tự nhiên đầy sống động. Vẻ đẹp ấy không chỉ phản ánh sự khéo léo trong lao động mà còn mang đậm dấu ấn văn hóa của cộng đồng các dân tộc Tây Nguyên.

Những luống gặt đẹp tựa như những hoạ tiết hoa văn thổ cẩm

Bảo tồn và phát huy giá trị di tích đền tháp Po Ramê

Là ngôi tháp cuối cùng của người Chăm được xây dựng bằng chất liệu gạch nung còn bảo tồn nguyên vẹn, đền tháp Po Ramê không chỉ là di sản kiến trúc độc đáo mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng gắn bó mật thiết với đời sống cộng đồng Chăm. Việc bảo tồn giá trị lịch sử, văn hóa và phục dựng các lễ hội truyền thống tại đây đang được triển khai gắn với phát triển du lịch theo Dự án 6 của Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021–2030.

Toàn cảnh tháp Po Rome từ trên cao. (Ảnh TL)

Biểu tượng linh thiêng giữa lòng tháp cổ

Tháp Pô Rômê được giới nghiên cứu văn hóa đánh giá là một trong những công trình có niên đại “trẻ” nhất trong hệ thống tháp Champa. Tuy không đồ sộ như tháp Hòa Lai hay Pôklong Garai, song tháp Pô Rômê lại sở hữu những đường nét kiến trúc và hoa văn độc đáo, mang phong cách riêng. Đặc biệt, giữa lòng ngọn tháp hơn 300 năm tuổi này đang lưu giữ một Bảo vật Quốc gia - bức phù điêu vua Pô Rômê - được đồng bào Chăm đời này qua đời khác gìn giữ như một biểu tượng linh thiêng.

Các vị chức sắc thực hiện nghi thức cúng mở cửa tháp Pô Rômê và ca ngợi công lao các vị thần

Tiếng kèn trên rẫy

Nằm nép mình dưới chân những đồi cà phê bạt ngàn ở thị xã Buôn Hồ (Đắk Lắk), buôn Trinh - một trong những buôn cổ của người Ê Đê vẫn giữ nhịp sống chậm rãi, trầm mặc. Dù trong những ngày Đông se lạnh hay giữa trưa Hè nắng cháy, đâu đó dưới bóng cây rừng, bên bến nước hay rẫy cà phê, vẫn vang vọng tiếng kèn đinh năm. Âm thanh da diết, dồn dập ấy như hòa nhịp với hơi thở của núi rừng.

Ông Ma Hớt thổi kèn bên thác

Về Bình Sơn nghe hát bả trạo

Về xã Bình Thuận, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, du khách sẽ được hòa mình vào không gian nghệ thuật dân gian độc đáo với những làn điệu dân ca bài chòi, bả trạo - di sản văn hóa lâu đời của ngư dân vùng Duyên hải miền Trung. Nơi đây còn được xem là một điểm sáng trong việc gìn giữ và phát huy loại hình nghệ thuật này, với sự góp mặt của Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Văn Thu.

Hát bả trạo

Nghề nhuộm vải chàm của người Nùng

Bình Gia là huyện miền núi của tỉnh Lạng Sơn có đông đồng bào DTTS sinh sống, trong đó dân tộc Nùng chiếm 62% dân số toàn huyện.

Những hạt bông được người dân thu hái từ nương về mang ra phơi

Dư vị Sín Chéng

4h sáng, con gà trên núi còn đương “ngái ngủ”, chưa kịp cất tiếng gáy mà bếp của người Mông đã rần rật đỏ lửa. Người Mông dậy sớm lắm! Dậy sớm để còn kịp cho vật nuôi ăn, còn kịp đi nương… Và hôm nay thì dậy sớm để còn kịp đi chợ. Trên mảnh đất Si Ma Cai thuộc tỉnh Lào Cai này, người ta vẫn bảo một năm có đến 50 lần Tết, Tết của người Mông, Tết của người Kinh và 48 ngày Tết chợ.

Hạnh phúc nơi chợ phiên

Đêm trước ngày diễn ra chợ phiên, đứng từ đỉnh cao nhất của Sản Sín Pao nhìn xuống, thấy Sín Chéng lấm tấm vài ánh đèn đỏ đục nằm thấp thoáng trong sương hệt như chiếc bánh đa vừng. Nhưng cảm giác xa xôi, diệu vợi ấy sẽ tan biến ngay khi bình minh vừa ló rạng, người xe từ khắp các vùng xa xôi nườm nượp kéo về, tất bật và ken dày như hạt ngô trên thân bắp.

Đồng bào Ba Na gìn giữ “trái tim” của buôn làng

Nhà rông là ngôi nhà chung linh thiêng, là “trái tim” của buôn làng. Mỗi khi có hư hỏng xảy ra, đồng bào Ba Na ở xã Hà Tây, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai cùng chung tay đầu tư xây dựng, sửa chữa, tu bổ để gìn giữ kiến trúc văn hóa độc đáo này.

Nhà rông là ngôi nhà chung linh thiêng, là trái tim của buôn làng, nơi diễn ra những lễ hội quan trọng của cộng đồng người Ba Na

Nhà rông Kon Sơ Lăl, xã Hà Tây, huyện Chư Păh, có chiều cao trên 20 m (tương đương căn nhà 6 - 7 tầng) được xây dựng mới vào tháng 8/2017 và trở thành nhà rông lớn nhất, nóc nhà của đại ngàn Tây Nguyên. Đến nay, phần mái nhà rông đã bị hư hỏng nhiều nên dân làng đã họp bàn, chọn ngày để lợp lại mái nhà rông.

Plei Ơi Nơi lưu giữ “di sản trong di sản”

Vua Lửa (Pơtao Apui) là hiện tượng văn hóa, tín ngưỡng đặc biệt, vừa mang tính huyền thoại, tâm linh huyền bí, vừa thể hiện đặc trưng văn hóa, lịch sử xã hội của người Gia Rai. Di tích lịch sử quốc gia Plei Ơi gắn liền với vua Lửa và Lễ Cầu mưa của Yang Pơtao Apui là một di sản mang dấu ấn riêng, với tính chất “di sản trong di sản.”

Đồng bào Gia Rai xã Ayun Hạ, huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai sinh hoạt văn nghệ sau khi kết thúc phần Lễ cúng cầu mưa

Phong tục xăm cằm của người Mảng: Huyền bí một đức tin

Dân tộc Mảng là một trong 14 dân tộc có khó khăn đặc thù theo Quyết định số 122/QĐ-TTg. Trong đời sống văn hóa dân gian, người Mảng lưu giữ nhiều phong tục đặc sắc, phản ánh đức tin huyền bí, tiêu biểu như tục xăm cằm của phụ nữ - nét văn hóa riêng có, giàu ý nghĩa tâm linh và bản sắc.

Thầy cúng làm lễ xin thần linh để chuẩn bị thực hiện tục xăm cằm

Hội Kiêng gió của người Dao

Hàng năm, khi rừng hồi, rừng quế nhuộm lá, xã Đồng Văn, huyện Bình Liêu (Quảng Ninh) lại bước vào một ngày hội lớn - Hội Kiêng gió. Vào ngày này, người Dao ở Bình Liêu vui chơi, hò hẹn, cùng say trong men rượu, men tình.

Tái hiện Lễ cấp sắc của người Dao Thanh Phán

Một trong những nét đẹp văn hóa truyền thống của người Dao ở bản Thanh Phán, xã Ðồng Văn, huyện Bình Liêu còn được gìn giữ và duy trì đến ngày nay, đó là Lễ hội Kiêng gió. Người Dao ở nơi đây lấy ngày mồng 4/4 âm lịch làm ngày Kiêng gió.

Vào ngày này, không một thành viên nào ở nhà vì người dân quan niệm nếu trong nhà có người thì thần gió sẽ không vào. Họ lặng lẽ rời nhà từ sớm, để khi thần gió vào nhà sẽ mang đi những rủi ro, phiền muộn của năm cũ và đem vào nhà những điều tốt lành, sự ấm no, sung túc.

Hội Kiêng Gió - Tiếng gọi từ lòng núi của người Dao Thanh Phán

Khi nắng Xuân còn đọng trên nương ngô và mây trắng chưa kịp rời đỉnh núi Cao Xiêm, ngày 4/4 âm lịch hằng năm, người Dao Thanh Phán ở xã Đồng Văn, huyện Bình Liêu (Quảng Ninh) lại rủ nhau xuống chợ mừng Hội Kiêng Gió. Không cần lời hẹn, họ tìm đến nhau bằng tiếng hát giao duyên, chén rượu thơm nồng và sắc áo rực rỡ tạo nên một ngày hội rộn ràng, ấm áp giữa núi rừng biên giới.

Đối với người Dao, đây là một ngày Tết đặc biệt, riêng của dân tộc mình

Theo tín ngưỡng của đồng bào Dao Thanh Phán, vào ngày 4/4 âm lịch, nếu trong nhà có người thì thần gió sẽ không thể vào. Vì thế, cả gia đình sẽ rời nhà từ sáng sớm, để khi thần gió đến sẽ cuốn đi những rủi ro, phiền muộn của năm cũ, đồng thời mang theo điều lành, sự ấm no, may mắn đến cho gia chủ.

Gìn giữ vũ điệu múa chuông bên sườn Tây Yên Tử

Trong đời sống của đồng bào dân tộc Dao tại thị trấn Tây Yên Tử, huyện Sơn Động, tỉnh Bắc Giang có các nhạc cụ quan trọng là chuông, tù và, kèn pí lè, trống... Trong đó, điệu múa chuông được xem là một trong những nghi lễ linh thiêng không thể thiếu vào những ngày đại lễ hệ trọng.

Vũ điệu múa chuông của người Dao

Linh thiêng Lễ cúng bếp lửa của người Mnông

Đối với đồng bào dân tộc Mnông, bếp lửa không chỉ là nơi nấu thức ăn, sưởi ấm, xua đuổi thú rừng, gắn kết các thành viên trong gia đình, cộng đồng, mà bếp lửa còn là vị thần đặc biệt quan trọng mang lại may mắn cho gia đình. Do vậy, đến nay, người Mnông vẫn thực hiện Lễ cúng bếp lửa trước khi đốt nương làm rẫy cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt.

Phục dựng Lễ cúng bếp lửa của người Mnông

Những bí ẩn ở Tùng Lâm Diệc Cổ

Trở lại chùa Diệc hôm nay, giữa những ồn ã, sôi động của phố thị thành Vinh là những khoảng lặng bình yên, thanh tịnh của chốn tu hành. Chùa Diệc từng một thời là Trung tâm Phật giáo xứ Nghệ, là nơi lưu giữ bản chép tay “Văn chiêu hồn” bằng chữ Nôm nổi tiếng của Đại thi hào Nguyễn Du…

Tùng Lâm Diệc Cổ nhìn từ trên cao

Lăng Vạn An Vĩnh và những câu chuyện về thờ cúng cá Ông

Trên dải bờ biển dài hơn 130 km của tỉnh Quảng Ngãi, làng An Vĩnh, xã Tịnh Kỳ (nay thuộc TP. Quảng Ngãi) là một trong những địa phương lưu giữ nhiều di tích lịch sử, văn hóa đặc sắc. Nơi đây gắn liền với truyền thuyết “Bàn chân khổng lồ”, có Dinh Bà, Dinh Bà Thủy, Lăng Vạn An Vĩnh, Đình làng và cả hệ thống địa đạo trên đồi núi An Vĩnh. Mỗi di tích là một nhân chứng sống động cho chiều sâu văn hóa và truyền thống kiên cường của cư dân vùng biển.

Một góc Miếu thờ ông Nam Hải ở Hoàng Sa, tức Lăng Vạn An Vĩnh (Quảng Ngãi)

Làng gốm cổ duy nhất còn lại ở Tây Nguyên

Ở xã Yang Tao, huyện Lắk, tỉnh Đắk Lắk có làng gốm thủ công của người Mnông. Đây là làng gốm cổ duy nhất còn lại trên địa bàn Tây Nguyên.

Sau khi lấy đất sét về, bà con loại sạch tạp chất, đặt đất lên cối giã nhuyễn rồi mới tạo phôi để chế tác sản phẩm. Khác với cách làm gốm ở các vùng miền, người M'Nông không dùng bàn xoay mà để đất nhuyễn trên đế gỗ có chiều cao khoảng 70 cm, người làm gốm di chuyển quanh đế. Sau đó, người làm gốm sử dụng thanh tre vót mỏng để tạo hình, dùng miếng vải ướt để làm nhẵn sản phẩm, rồi phơi sản phẩm đến độ khô nhất định, nghệ nhân mới dùng que vẽ hoa văn, họa tiết, lấy hòn đá cuội chà bề mặt cho bóng, rồi tiếp tục phơi khô trong bóng râm.

Cuối cùng các sản phẩm gốm được xếp trên đống củi khô. Sản phẩm nhỏ xếp bên trong, lớn xếp xung quanh phía ngoài, rồi đốt lửa nung gốm đến khi tất cả đỏ rực. Cuối cùng là sử dụng vỏ trấu, mùn cưa để hun tạo màu đen bóng đặc trưng riêng của gốm Yang Tao.

Dưới đây là hình ảnh công đoạn làm gốm thủ công của người Mnông:

Các gùi đất sét nghệ nhân đào về để làm nguyên liệu

Đặt đất lên mặt sau của cối gỗ để giã

Công đoạn giã đất cho thật nhuyễn

Trong quá trình giã đất phải thêm nước cho đất mềm và nhuyễn

Tạo phôi sản phẩm gốm

Phôi đất để làm sản phẩm

Người làm gốm xoay quanh khối gỗ để tạo hình sản phẩm

Dùng que tre vót mỏng làm nhẵn mịn bề mặt ngoài sản phẩm

Sản phẩm gốm của người Mnông có màu đen được hun từ vỏ trấu

Lê Hường

Dân tộc và Phát triển - 20/10/2023