Bà Rá có bà con với Bà Đen không?

 3 ngọn núi cao nhất miền Nam là:

1. Núi Bà Đen, cao 986 met, ở Tây Ninh
2. Núi Chứa Chan, cao 837 met, ở Đồng Nai
3. Núi Bà Rá, cao 723 met, ở Bình Phước

Kể từ tháng 7/2025, khi Bình Phước sáp nhập với Đồng Nai thì Đồng Nai sở hữu cả 2 ngọn núi cao thứ nhì và thứ ba của miền Nam. Thôi kệ, nhường huy chương vàng cho Tây Ninh, Đồng Nai ẵm huy chượng bạc và đồng cũng được. Hi hi.

Núi Bà Rá

Biển ở Đồng Nai

Bây giờ Đồng Nai không có biển, nhưng đã một thời Đồng Nai có biển, thậm chí biển rất nhiều nữa kìa.

Sau 30/4/75, 3 tỉnh Biên Hòa, Long Khánh, Phước Tuy nhập lại thành Đồng Nai, Mà Phước Tuy chính là tỉnh có toàn bộ Vũng Tàu (không có Côn Đảo). Đồng Nai có biển từ thời đó.

Biển Hồ Cốc, xưa kia thuộc huyện Xuyên Mộc, tỉnh Đồng Nai, một thời là... cửa ngõ vượt biên. Sau này huyện Xuyên Mộc thuộc Bà Rịa - Vũng Tàu. Bây giờ thuộc TP Hồ Chí Minh. Ảnh: Phạm Hoài Nhân.

Bờ biển ngắn nhất Việt Nam

Trong 13 tỉnh thành Việt Nam không có đường bờ biển thì đến 11 ở miền Bắc. Dễ hiểu thôi, vì bản đồ miền Bắc có dạng quả trám nên các tỉnh nằm trong nội địa nhiều. Từ Thanh Hóa trở xuống hình dạng bản đồ thon dài, lại thêm sau sáp nhập các tỉnh miền núi phía Tây nhập với các tỉnh miền biển phía Đông nên tỉnh nào cũng có biển (như Kon Tum nối Quảng Ngãi, Gia Lai nối Bình Định, Đắk Lắk nối Phú Yên, Lâm Đồng & Đắk Nông nối Bình Thuận).

Xuống phía Nam cũng vậy, tỉnh nào không có biển thì được sáp nhập với tỉnh có biển để thành tỉnh chung có đường bờ biển. Ví dụ như Đồng Tháp (0 biển) nối Tiền Giang (có biển), An Giang (0 biển) nối Kiên Giang (có biển), Cần Thơ + Hậu Giang (0 biển) nối Sóc Trăng (có biển), Vĩnh Long (0 biển) nối Trà Vinh + Bến Tre (có biển).

Biển Tân Thành ở Gò Công, nay thuộc tỉnh Đồng Tháp

Bờ biển dài nhất Việt Nam

Trước sáp nhập, Việt Nam có 28 tỉnh/thành giáp biển trên tổng số 63 tỉnh thành, chiếm 44%.Sau sáp nhập, Việt Nam có 34 tỉnh thành thì có đến 21 tỉnh thành có đường bờ biển, chiếm đến 62%. 

Trong số đó, tỉnh có đường bờ biển dài nhất là Khánh Hòa với 490 km. Trước sáp nhập, Khánh Hòa đã có bờ biển dài rồi, khoảng 200 km nếu chỉ tính bờ biển ở đất liền, còn nếu tính đến đảo (bao gồm quần đảo Trường Sa) thì chiều dài bờ biển lên đến 385 km. Sau sáp nhập, Khánh Hòa được cộng thêm Ninh Thuận có 105 km bờ biển nữa, nâng tổng chiều dài bờ biển lên 490 km.

Đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệt

Tỉnh Long Khánh

Tui sanh ra ở Xuân Lộc, Long Khánh. Giấy khai sanh ghi như vậy. Lúc đó tỉnh Long Khánh mới thành lập được 2 năm, quận Xuân Lộc là tỉnh lỵ.

Rừng cao su Long Khánh. Ảnh: Phạm Hoài Nhân

Tỉnh Long Khánh được chánh quyền VNCH thành lập vào ngày 24/4/1957, gồm 2 quận Xuân Lộc và Định Quán. Tỉnh lỵ đặt tại Xuân Lộc. Đến năm 1967, chính quyền VNCH thành lập quận Kiệm Tân thuộc tỉnh Long Khánh. Tỉnh Long Khánh có 3 quận: Xuân Lộc, Định Quán, Kiệm Tân và tồn tại cho đến tháng 4 /1975, tỉnh lỵ vẫn là Xuân Lộc.

Đắk Lắk, chỉ từ một cái tên thôi

Địa danh Tây Nguyên cũng như địa danh một số vùng núi phía Bắc là một vấn đề liên quan tới ngôn ngữ và văn hóa.

Chắc nhiều bạn yêu thơ, còn nhớ bài thơ “Ta đi tới” của nhà thơ Tố Hữu, trong đó có đoạn nói về một số địa danh Tây Nguyên:

Ai đi Nam Ngãi, Bình Phú, Khánh Hoà
Ai vô Phan Rang, Phan Thiết
Ai lên Tây Nguyên, Công Tum, Đắc Lắc
Khu Năm dằng dặc khúc ruột miền Trung.

Ta thấy có địa danh Đắc Lắc quen thuộc. Đây là một tỉnh nằm ở trung tâm vùng Tây Nguyên, phía bắc giáp tỉnh Gia Lai, phía đông giáp các tỉnh Phú Yên, Khánh Hòa, phía nam giáp các tỉnh Lâm Đồng, Đăk Nông.

Địa danh hành chính và câu chuyện văn hóa

Mỗi tên đất, tên làng trên dải đất Việt Nam không chỉ là một danh từ định vị trên bản đồ, mà là một thực thể sống, mang trong mình trầm tích của thời gian, ký ức của bao thế hệ và hồn cốt của cả một vùng văn hóa. Với Hà Tĩnh, mảnh đất “địa linh nhân kiệt”, một thời là phên dậu của đất nước, câu chuyện về địa danh hành chính lại càng trở nên đặc biệt, bởi nó song hành cùng lịch sử đầy biến động. 

Trầm tích địa danh xứ Quảng

Tên gọi vùng đất mang ý nghĩa chính thức định danh về hành chính - xã hội, có ý nghĩa biểu tượng và tính thiêng của một nhân danh, địa danh, sự kiện lịch sử. Nguyên tắc định danh giúp phản ánh thực tế (địa dư, thổ sản…), lưu dấu sự kiện, thể hiện khát vọng nhân sinh của cộng đồng, nên luôn mang tính lịch sử và văn hóa một thời.

Thị trấn Trung Phước - đầu nguồn sông Thu Bồn, vốn thuộc huyện Nông Sơn cũ, nay là huyện Quế Sơn. Ảnh: MINH THÔNG

Lịch sử chứng kiến những lần đổi tên, theo nguyên tắc và mục đích, khát vọng tương ứng. Tất cả, qua thời gian, đã ổn định nhiều giá trị văn hóa cốt lõi từ những trầm tích địa danh độc đáo ở mỗi địa phương.

Thống kê trước giờ G

Tại thời điểm tháng 3/2025 này, cả nước đang chuẩn bị cho đợt sáp nhập, thay đổi về mặt hành chánh lớn nhất từ trước đến giờ. Do đó các thay đổi về phường xã, quận huyện trong cả nước tại thời điểm này đều ngưng lại hoàn toàn, chờ đợt tổng sáp nhập.

Làm một cái thống kê tình trạng hành chánh Việt Nam tại thời điểm đóng băng này coi bộ vui, nên tui thử giải trí coi sao.

Hà Nội là thành phố có số quận huyện nhiều nhất Việt Nam, với 30 quận huyện. Ảnh: Cổng TTĐT Hà Nội

Hồ Xáng Thổi

Mỗi thành phố thường có một hoặc vài hồ nước để tạo cảnh quan thoáng mát, thơ mộng. Các hồ nước này vì có "nghĩa vụ" làm đẹp cho thành phố nên có tên cũng đẹp như hồ Xuân Hương, hồ Hoàn Kiếm, hồ Trúc Bạch...

Cần Thơ cũng có hồ như vậy, nhưng người Cần Thơ vốn xuề xòa. dễ dãi nên đặt tên cho cái hồ đẹp ở trung tâm thành phố cái tên hơi... kém mỹ miều: Hồ Xáng Thổi.

Búng Xáng và địa danh có thành tố “Búng” ở ÐBSCL

Công trình nâng cấp, cải tạo hồ Búng Xáng ở phía sau Trường Ðại học Cần Thơ, nối dài từ rạch Ngỗng đến hẻm 51, đường 3 Tháng 2, quận Ninh Kiều, tạo diện mạo mới cho đô thị Cần Thơ. Ðịa danh Búng Xáng vì vậy được nhắc đến khá nhiều. Tuy nhiên, nhiều người, kể cả văn bản hành chính, vẫn viết là Bún Xáng thay vì Búng Xáng. Bài viết sau đây sẽ lý giải rõ hơn về nguồn gốc địa danh này.

Cảnh đẹp ở Búng Xáng bây giờ.

Qua cầu Thơm Rơm

 Khoảng thập niên 1990, trên sóng truyền thanh, truyền hình thường phát sóng một bài hát mang tên Qua cầu Thơm Rơm qua giọng hát nghệ sĩ Hồng Vân (Hồng Vân người Huế - trước 75, không phải kịch sĩ Hồng Vân sau này):

Khen ai khéo đặt tên cầu, mang tên Thơm Rơm

Người đã đi qua lòng còn quay lại...

Bài hát do nhạc sĩ Hoàng Hiệp phổ thơ Lê Giang, và được phát nhiều khiến tui nhớ cái tên ngồ ngộ là Thơm Rơm, nhưng hoàn toàn không biết Thơm Rơm ở đâu.

Mới đây, đi cùng anh Lâm văn Sơn từ Cần Thơ qua Long Xuyên trên QL91, khi đi qua cầu Thơm Rơm anh Sơn giới thiệu về làng nghề đan lưới Thơm Rơm ở đây, khiến tui "Người đã đi qua lòng còn quay lại".

Tản mạn về địa danh hành chính thuộc Biên Hòa

Biên Hòa là địa danh có từ khá sớm trong lịch sử phát triển của vùng đất Đồng Nai - Gia Định. Khởi nguyên từ Trấn Biên và sau đó là Biên Hòa, có lẽ, ý nghĩa sâu xa nhất là sự mong muốn bình hòa, an ổn ở vùng đất biên cương xa xôi dưới thời các chúa Nguyễn tiến hành mở đất về hướng Nam.

Trụ sở khối nhà nước tỉnh và chung cư Thanh Bình nhìn từ sông Đồng Nai. Ảnh: Lê Dũng

Đến Kon Tum thăm dòng sông chảy ngược Đăk Bla

Trong tiếng Bana, Kon có nghĩa là làng, còn Tum có nghĩa là nước. Cái làng ven sông Đăk Bla đó do anh em nhà Jơ Rông và Jơ Uông lập nên đã tạo thành nguồn gốc của địa danh Kon Tum.

Thượng nguồn sông Đăk Bla, dòng sông dài 139km bắt nguồn từ chân núi Ngọc Linh ở huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum. Ảnh: Hải An

Do đó, sông Đăk Bla có ý nghĩa rất lớn với tỉnh và thành phố Kon Tum, như một biểu tượng vĩnh cửu. Lạ kỳ hơn, đây là một dòng sông chảy ngược giữa đại ngàn Tây Nguyên hùng vĩ.

Ở Long Khánh có một ấp mang tên "18 Gia đình"

Ở xã Bảo Quang, TP. Long Khánh, tỉnh Đồng Nai có một ấp mang tên rất lạ: Ấp 18 gia đình. Nghe qua cái tên, ta dễ liên tưởng tới... 108 anh hùng Lương Sơn Bạt hay... 18 vị La Hán!

Một con đường đất ở ấp 18 Gia đình, xã Bảo Quang

Xã Bảo Quang thuộc TP Long Khánh có 5 ấp là: 18 Gia đình, Bàu Cối, Lác Chiếu, Ruộng Tre, Thọ An.

Miên man một khúc sông Trầu

Cũng như bao con sông của đất nước trăm nhớ, nghìn thương, từ thượng nguồn chảy về xuôi, trước khi hòa vào biển cả mênh mông, dòng sông Trầu quê tôi ( Núi Thành, Quảng Nam) đã kịp ban tặng cho xứ sở những bãi bồi phù sa, những triền đất ven sông, những cánh đồng màu mỡ, lập nên những làng quê trù phú, thanh bình, an vui.

Con sông Trầu chảy qua địa phận cuối xã Tam Mỹ Tây về Tam Mỹ Đông.

Vườn hoa tên người và ký ức nhân văn

Vườn hoa không chỉ là những không gian xanh công cộng, mà còn là những “bảo tàng ký ức” mang dấu ấn lịch sử và văn hóa sâu sắc.

Từ góc nhìn địa danh học (toponymy), khi vườn hoa được gắn với tên danh nhân, chúng trở thành nơi lưu giữ và truyền tải những giá trị nhân văn, giúp kết nối giữa quá khứ và hiện tại. Mỗi vườn hoa Hà Nội, bởi vậy, nên trở thành một điểm dừng chân để người dân và du khách cảm nhận về ý nghĩa sâu xa của tên gọi, như một lời nhắc nhở về những giá trị nhân văn vượt thời gian.

Vườn hoa Paul Bert, do người Pháp đặt. Đến năm 1945 dưới chính quyền Trần Trọng Kim thì bị xóa bỏ.

Suy nghĩ dưới chân cầu Cái Xép

 Tui về thăm quê bạn Tuấn ở An Nhơn, Châu Thành, Đồng Tháp. Tuấn dặn là khi gần tới cầu Cái Xép thì không qua cầu mà đi theo đường nhỏ bên phải và quẹo phải đi dọc sông khoảng vài trăm met là tới nhà.

Coi trên Google Maps thì không có cầu Cái Xép, mà chỉ có cầu Cái Xếp. Và đúng là tới nơi thì thấy bảng tên cầu là Cái Xếp, không phải Cái Xép!

Phố Hàng Gòn ở Quảng Ngãi

Thị trấn Di Lăng (Sơn Hà) có một tổ dân phố và một tuyến đường cùng có tên gọi Hàng Gòn. Tên gọi bắt đầu bằng chữ "Hàng" như đa số tên gọi 36 phố phường của Thủ đô Hà Nội, nhưng tên gọi Hàng Gòn ở Quảng Ngãi thì hoàn toàn khác, không gắn với mặt hàng được gia công, kinh doanh tại phố như mảnh đất kinh kỳ.

Đường Hàng Gòn dài 810 m, là tuyến đường có hoạt động kinh doanh nhộn nhịp nhất ở tổ dân phố Hàng Gòn, thị trấn Di Lăng. Dọc hai bên đường, ngoài chợ Di Lăng tấp nập người mua bán, là hàng loạt hàng quán san sát nhau, từ cửa hàng kinh doanh tạp hóa, đến quán cơm, cơ sở sản xuất nước đá, hiệu vàng bạc, đá quý... Cũng giống như đường Hàng Gòn, tổ dân phố Hàng Gòn là nơi tụ hội của rất nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh.

Đường Hàng Gòn, ở thị trấn Di Lăng (Sơn Hà).

Cà Tang, núi như mái ấm quê nhà

Có lần anh bạn người Chăm của tôi quả quyết rằng tên núi Cà Tang (Cà Tan, Gà Tan) quê tôi là do người Chăm của ảnh đặt tên. Tôi ừ hử nhưng chưa vội tin. Giả thuyết này có cơ sở bởi lịch sử vùng đất này với người Chăm là câu chuyện của ngàn năm. Lần sau tìm đọc đâu đó, nhà thơ Tường Linh cũng từng nhắc chuyện tên núi liên quan đến người Chăm này. Tôi bắt đầu hoài nghi...

Ngọn núi như những mái nhà.