Tháp Bánh Ít

Trên quốc lộ 1A, theo hướng bắc-nam, qua khỏi cầu Bà Di thuộc địa phận thôn Đại Lộc, xã Phước Hiệp, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định, nổi bật trên nền trời xanh là những ngôi tháp cổ sừng sững trên ngọn đồi nằm phía bên tay trái. Khi nghiên cứu quần thể kiến trúc này, người Pháp ghi tên tháp là Tour d’Argent (tháp Bạc), nhưng người địa phương xưa nay vẫn gọi đó là tháp Bánh Ít. Đây là cụm quần thể tháp cổ Chăm Pa có nhiều tháp nhất hiện còn trên đất Bình Định. Quần thể tháp Bánh Ít được xây dựng khoảng gần 1.000 năm trước, dưới thời hai quốc vương Harivarman IV và V; trong giai đoạn phong cách kiến trúc Champa chuyển tiếp từ phong cách Mỹ Sơn A1 và phong cách Bình Định. Cụm tháp hiện có 4 ngọn, nhưng căn cứ vào dấu tích còn lại, số lượng hạng mục ở đây còn nhiều hơn và đã đổ nát. Quả đồi dốc thoai thoải về phía Đông. Trên đường đi tới tháp chính, ngang qua những dấu vết đổ nát của hai lớp tường xây bằng gạch, đá ong là tháp cổng. Qua tháp cổng là một khoảng sân, nơi đây còn dấu tích vòng tường thành bao quanh khu trung tâm. Ngôi tháp chính (bên phải) cao khoảng 20m nằm ở đỉnh đồi, mặt nền hình vuông, mỗi chiều 11m. Tháp được trang trí khá đẹp. Thân tháp có 5 cột tạo dáng thanh thoát, phần trang trí tập trung chủ yếu ở phần cửa. Cửa chính về phía Đông, nhô ra khỏi mặt tường khoảng 2m. Vòm cửa được tạo dáng hình mũi lao hai lớp với các hoa văn hình xoắn nối kết nhau. Chính giữa vòm cửa có phù điêu mặt kala. Cửa chính còn được trang trí diềm phù điêu khắc tạc hình Ganesa (người đầu voi, thần hạnh phúc và may mắn), hình Hamuman (khỉ thần) Ngôi tháp nằm về phía nam tháp chính có chiều dài 12m, bề rộng 5m, cao chừng 10m. Mái tháp hình thuyền (hay hình yên ngựa), cong lõm phần giữa, vút lên ở hai đầu, trông giống mái nhà rông của người Tây Nguyên. Thân tháp được trang trí phù điêu hình người, hình thú, chim và hoa văn hoa lá. Hai ngôi tháp phụ khác được xây dựng theo các lối kiến trúc riêng biệt, có hình dáng khác nhau tạo nên sự đa dạng, phong phú cho quần thể tháp Bánh Ít. Trong hình là tháp cổng, phía sau xa xa là tháp chính và tháp mái thuyền Đứng trên sân tháp, trên một ngọn đồi cao giữa một ngày tháng 6 nắng cháy, điều đọng lại với du khách chính là cảm giác ngưng đọng của thời gian giữa mênh mông của trời đất. Phía dưới chân đồi là làng mạc, sông suối. Trên cao kia là bầu trời xanh trong và nắng vời vợi Đứng bên những tòa tháp hàng ngàn tuổi, tường mái rêu phong với những hình tượng, phù điêu sinh động, thể hiện tín ngưỡng và cảm quan mỹ học của người Champa xưa, giữa không gian tĩnh lặng của núi đồi, chỉ có tiếng gió ù ù bên tai và thỉnh thoảng như rót vào tai tiếng hót rất lạ của loài chim mà người địa phương gọi là “tò le”, tiếng rít của lũ dơi làm tổ trên đỉnh tháp… du khách có những giây phút cảm hoài sâu lắng. Về phương diện nghệ thuật, trong toàn bộ di tích tháp Chàm còn lại trên đất nước Việt Nam, Bánh Ít là quần thể kiến trúc độc đáo, một khu di tích kiến trúc có giá trị nghệ thuật cao. Hiện nay, các hiện vật quí đều đã mang vào các bảo tàng trưng bày. Anh Dũng, nhân viên bảo vệ ở tháp Bánh Ít cho biết, hồi anh còn nhỏ, trong các tháp đều có tượng và đồ thờ cúng, ngày nay tháp không còn là nơi thờ tự như hồi xưa nhưng thỉnh thoảng vẫn có người dân lên thắp nhang. Đông Nghi TBKTSG online