Ở Sơn La, dân tộc HMông có số dân đông thứ 3 với 114.578 người cư trú chủ yếu ở các vùng nuí cao thuộc các huyện: Bắc Yên, Phù Yên, Mộc Châu, Yên Châu, Thuận Châu và Sông Mã, Mai Sơn, Mường La. Sơn la có 3 nghành Mông: HMông hoa, HMông trắng, HMông đen với các nét đặc trưng văn hoá độc đáo khác nhau.
Ảnh: TTXVN
Với dân tộc HMông, bên cạnh nghè làm nương dãy, ruộng nước và chăn nuôi...họ còn có một số nghề thủ công truyền thống đạt kỹ thuật cao mà đặc sắc hơn cả là nghề dệt vải lanh (dùng sợi lanh để dệt thành vải).
Theo lời kể của các cụ già thì nghề dệt vải lanh đã hình thành từ rất lâu, đời trước truyền cho đời sau, đời này truyền qua đời khác. Bất cứ người phụ nữ nào đến tuổi trưởng thành cũng phải biết xe lanh thành sợi để dệt vải phục vụ cho nhu cầu cuộc sống hàng ngày của mỗi gia đình. Việc dùng vải lanh đã trở thành tập quán, truyền thống của đồng bào, mặt khác vải lanh lại rất bền có thể gấp 3- 4 lần vải bông nên đồng bào rất thích dùng vải lanh. Ngoài ra vải lanh được coi là rất quan trọng trong đời sống tâm linh, đồng bào quan niệm: Sợi lanh là sợi chỉ dẫn đường cho linh hồn người chết về với tổ tiên và đưa linh hồn của tổ tiên về đầu thai lại với con cháu. Việc dệt vải lanh còn thể hiện sự khéo tay, chăm chỉ, đó là một trong những tiêu chí để đánh giá tài năng, đạo đức, phẩm chất và cách làm ăn của chị em phụ nữ, đó cũng là tiêu chí chọn vợ của các chàng trai dân tộc HMông.
Đồng bào dân tộc HMông thường trồng một loại cây có sợi thớ đó là cây lanh. Cây lanh được trồng trên sườn núi vào tháng 2 hoặc tháng 3 âm lịch, với thời gian sinh trưởng khoảng 3 tháng thì thu hoạch được, nếu để quá 3 tháng, cây lanh già sợi sẽ không tốt. Khi thu hoạch, đồng bào chặt cả cây (Cao khoảng 2m) đem về để vài ngày cho tái, sau đó tước lấy vỏ. Vỏ cây lanh được tước ra thành từng sợi nhỏ và nối với nhau một cách khéo léo để không tạo thành mấu ở chỗ nối. đây là việc làm đòi hỏi nghệ thuật nhẹ nhành, kiên trì, nhẫn nại; Vì vậy lúc nào phụ nữ HMông cũng tranh thủ tước và nối các sợi lanh kể cả lúc trên đường hoặc từ nhà lên nương và từ nương về nhà hay trên đường đi chợ...Bước tiếp theo người ta mắc các sợi lanh vào khung và quay cho chúng cuốn lại thành từng cuộn; Sau đó đem cuộn sợi này luộc vào nước tro trong để sợi lanh có màu trắng rồi để cho khô sợi. Việc chuẩn bị sợi đã xong, sẵn sàng để dệt vải.
Đồng bào dân tộc HMông dệt vải trên một khung cửi rất đơn giản, chỉ có 2 thanh gỗ tiết diện 12 cm x 12 cm, dài 1,3m đứng cách xa nhau khoảng 50 cm. Giữa 2 thanh gỗ có 4 thanh ngang; Trong đó 3 thanh nhỏ hơn, 1 thanh dài 70cm rộng 30cm dày 2 cm dùng đỡ cuốn sợi, tất cả tạo thành khung cửi vững chãi. Con thoi để dệt khá to, khi dệt người ta buộc khung dựa vào cột nhà, người dệt ngồi trên chiếc ghế đẩu.
Công việc dệt vải lanh thường chậm nên bà con phải tranh thủ sớm tối quanh năm, chủ yếu là mùa đông vì mùa đông công việc trên nương ít. Sau khi dệt thành vải người ta phơi trên phiến đá, dùng đá cuội để dập lên vải cho vải mền, bóng, mịn. Khi vải đã đạt yêu cầu rồi người ta đem nhuộm chàm dùng để may quần áo cho nam giới....Vải không nhuộm chàm dùng khâu váy cho phụ nữ Mông trắng. Với phụ nữ Mông hoa, Mông đen thì họ vẽ sáp ong trên vải trắng những đường hoa văn hình học theo ý muốn sau đó mới đem nhuộm chàm. Sau khi nhuộm chàm xong là việc thêu hoa, ghép vải thành những hoa văn cầu kỳ. Mô tuýp hoa văn chủ yếu là những hình kỷ hà, hình chữ nhật, hình vuông, hình thoi, hình soáy. Gam màu chủ yếu là xanh, đỏ, tím, vàng trên nền vải lanh đen. Dân tộc HMông dùng vải lanh để khâu trang phục và chăn, màn, tạp dề, khăn, xà cạp...
Trước đây, việc dệt vải lanh là công việc thường xuyên, liên tục, sản phẩm được sử dụng rộng rãi; Ngày nay việc dệt vải lanh có ít hơn bởi trong điều kiện khoa học kỹ thuật phát triển, các loại bông vải sợi rẻ tiền lại phong phú về loại hình, mẫu mã đẹp...nên việc sử dụng vải lanh có giảm đi nhiều, đa số phụ nữ vẫn sử dụng vải lanh để may váy, áo, xà cạp và mỗi người khi về với tổ tiên cần phải có một bộ trang phục chất liệu lanh vì họ quan niệm rằng: Nếu không có quần áo lanh khi về trời, tổ tiên sẽ không nhận ra mình. Đồng bào dân tộc HMông rất tự hào về nghề dệt vải lanh là một nghề thủ công truyền thống đặc sắc. Cho đến nay, việc duy trì nghề này vẫn được đặc biệt quan tâm.
Phạm Thị Tân Thu
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét