Nằm ở xã Phật Tích, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, chùa Phật Tích là một
ngôi chùa cổ được xây từ thời Lý (năm 1057). Trong các hiện vật cổ còn
được lưu giữ ở chùa có bộ tượng 10 linh thú được đánh giá là những tác phẩm điêu khắc có một không hai của thời nhà Lý
10 linh thú chùa Phật Tích gồm 5 cặp ngựa, tê giác, trâu, voi, sư tử được xếp đối xứng nhau phía trước hành lang tòa Tam Bảo
Theo văn bia “Vạn Phúc đại thiền tự bi” dựng năm 1686 nói về việc xây
chùa Phật Tích thì các bức tường này được tạc cùng thời điểm xây dựng
chùa. Trên bia có đoạn khắc: "Điện ấy đã rộng, lại to, sáng sủa và lớn.
Trên bậc thềm đằng trước có bày 10 con thú, phía sau có ao rồng..."
Đây là những hiện vật gốc, độc bản, không tìm thấy tác phẩm tương tự ở
bất cứ đâu. 9 trong 10 được tạo tác bằng đá sa thạch nguyên khối, trừ
một tượng trâu được ghép từ hai khối đá.
Dàn tượng linh thú cổ có cao khá đồng đều, khoảng 1,2m, chiều dài từ 1,5-1,8m, được tạo hình trong tư thế phủ phục với những đường nét khỏe khoắn và rất sinh động
Mỗi linh thú được đặt trên một bệ đá dài 1,7m, rộng 0,8m và cao 0,36m. Mặt trên của bệ đá tạc nổi hình cánh hoa sen cách điệu
Do nền đất cũ thấp, hiện tại các tượng linh thú đã được tôn bằng bệ đá cao thêm khoảng 20cm, vị trí đặt không thay đổi.
Mỗi linh thú lại được tạo hình với những nét đặc sắc riêng, trong đó
tượng sư tử có nhiều nét khác biệt với các linh thú còn lại. Tư thế sư
tử không phủ phục hoàn toàn mà hơi nhoài về phía trước, đầu quay sang
lối vào Tam bảo
Đầu sư tử mang nét biểu cảm thú vị với miệng ngoác rộng như đang gầm,
được chạm khắc chi tiết đến từng chiếc răng và có cả một chiếc lưỡi uốn
cong
Voi và tê giác có đầu hướng về phía trước, trong khi đầu trâu và ngựa nghiêng sang một bên
Phần tai ngựa, đuôi, tai và và sừng trâu được làm rời rồi lắp ghép vào thân
Mình của tê giác được chạm hình vẩy hình tròn, đều tăm tắp như vẩy cá.
Vào năm 1952, thực dân Pháp chiếm đóng chùa Phật Tích đã phá hủy hoàn
toàn kiến trúc ngôi chùa khiến 10 linh thú cũng bị ảnh hưởng. Hư hại
nặng nhất là tượng trâu bên trái Tam Bảo bị mất sừng và mặt
Tượng voi bên phải Tam Bảo bị mất ngà và vòi.
Các tượng trâu và ngựa còn lại cũng bị mất đuôi, tai và sừng nên tương đối khó để nhận dạng con vật.
Theo các nhà nghiên cứu, việc đặt tượng các con vật này ở chùa Phật Tích
thể hiện nét đặc trưng của tư tưởng triết học Phật giáo thời cổ, đó là
phổ độ chúng sinh, giác ngộ muôn loài
Các linh thú ở chùa Phật tích đều có trong điển tích nhà Phật, mang ý nghĩa bảo vệ và quy y Phật pháp
Cụ thể, sư tử biểu tượng của sức mạnh bảo hộ Phật pháp, thường được đặt hai bên lối vào chùa chiền
Voi được coi là biểu tượng của sức mạnh thể chất và tâm thức, cũng như trách nhiệm và tính chân thật.
Tê giác là biểu tượng cho những người tu hành kiên trì cho đến ngày giải thoát
Ngựa là biểu tượng cho năng lượng và sự nỗ lực trong việc hành Phật pháp, là phương tiện di chuyển của tâm
Trâu mang ý nghĩa của sự giải thoát tự nhiên, tự tại trong thế giới của Phật
Có thể nói, hệ thống tượng linh thú đá kết hợp với nhiều tác phẩm điêu
khắc đá cổ cùng thời đã tạo nên nét cổ kính, độc đáo hiếm có của chùa
Phật Tích, ngôi chùa đã được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt của
Việt Nam
Ngoài ra, các hiện vật cũng cho thấy sự phong phú về đề tài cũng như chủ
đề sáng tác trong mỹ thuật Phật giáo thời Lý nói riêng, lịch sử mỹ
thuật Phật giáo Việt Nam nói chung
Với những giá trị to lớn về lịch sử, văn hóa và nghệ thuật, bộ tượng 10
linh thú của chùa Phật Tích đã được công nhận là Bảo vật quốc gia vào
năm 2017
Quốc Lê
Kienthuc.net - 18/11/2018
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét