Kpan là tên gọi một loại ghế dài của người Ê đê làm bằng thân cây gỗ, được đặt trong nhà dài, thường dùng làm chỗ ngồi của đội cồng chiêng trống trong các dịp lễ hội, các lễ cúng quan trọng.
Người Ê Đê coi Kpan là chiếc ghế quyền lực, vì chỉ người giàu có ngôi nhà rất dài mới sở hữu được ghế Kpan. Và khi cùng ngồi trên ghế Kpan, mọi hận thù, khoảng cách về giai cấp địa vị sẽ được xóa đi, chỉ có tình cảm chân thành đọng lại. Do vậy, rước ghế K’pan là một nghi lễ không thể thiếu để đảm bảo sự linh thiêng của Kpan.
Kpan là chiếc ghế độc lập được đẽo từ nguyên một cây gỗ, dài từ 5m đến 15m, rộng khoảng 70-90cm, với độ dày chừng 8cm, hơi cong ở hai đầu tạo dáng vẻ vừa mềm mại vừa vững chắc mạnh mẽ. Làm được Kpan, đòi hỏi sức mạnh tập thể rất lớn, làm trong 7 ngày, 11 ngày hoặc 13 ngày.
Ghế Kpan của người Ê đê - Ảnh: KT
Chủ nhà không chỉ phải lo đủ trâu, lợn, gà, rượu, gạo phục vụ cho bà con trong những ngày làm Kpan, mà theo tục lệ còn phải là người đã tổ chức được các lễ hiến sinh, cầu sức khỏe, có nhiều cuộc khoản đãi cộng đồng và có một số lượng chiêng ché lớn.
Già làng Aê Hao, ở buôn Tu, xã Ea Tul, huyện Cư Mgar, tỉnh Dak Lak, cho biết, việc tìm và chặt cây làm ghế phải được bàn định trước với gia đình bên vợ. Sau đó, đẽo một mảnh vỏ cây nhỏ mang về cúng thần, xin được chặt cây. Sáng sớm ngày đẹp trời mới đi chặt cây. Khi đi, buôn phải không có đám tang mới tốt.
Già làng Àê Hào cho biết: "Trước khi chặt cây để làm kpan thì 3 năm, 3 nữ thanh niên trong buôn sẽ múa quanh cây. Những chàng trai cô gái này sẽ mặc trang phục truyền thống, cô gái mặc váy thêu hoa văn, chàng trai mặc khố. Sau đó thầy cúng sẽ cúng rồi chặt cây. Như vậy thì làm Kpan đẹp hơn, Kpan không bị rạn, hay vỡ."
Thầy cúng là người sẽ chặt nhát rìu đầu tiên vào cây. Tiếp đó, 7 người đã được lựa chọn sẽ cầm rìu phát 3 lần. Sau đó những người dân trong buôn mới được giúp chặt cây. Khi cây được chặt sạch cành lá, chủ nhà và thầy cúng đi lên thân cây 7 lần để đuổi tà ma. 7 người đã được chọn sẽ là những người thợ chính dùng rìu đẽo cây thành chiếc Kpan có hình chiếc thuyền với những đường nét khỏe khoắn.
Và khi chiếc Kpan được hoàn thành, lễ rước Kpan sẽ tổ chức giống như nghi thức đón một thành viên mới gia nhập vào gia đình. Theo già làng Aê Vui, ở buôn Puôr, xã Hoà Đông, huyện Krông Pach, tỉnh Dak Lak, với người Êđê, Kpan cũng như con người, cũng có linh hồn nên khi dọn về nhà mới cần phải có chăn màn, quần áo…
Khi chuẩn bị cho lễ rước Kpan, gia chủ sẽ chuẩn bị rất nhiều thứ. Những người nữ chuẩn bị chăn, váy áo thổ cẩm, người nam chuẩn bị khố, áo để phủ lên Kpan, đón thành viên mới vào gia đình. Rươụ cần đã được ủ khoảng 3-5 năm.
Bắt đầu lễ rước, những người anh em họ hàng của chủ nhà sẽ đứng thành hai hàng dọc vỗ tay vui mừng đón Kpan về nhà. Khi đầu Kpan chạm đến chân cầu thang, thầy cúng sẽ bước ra với cây giáo trên tay, làm nghi thức cắm cây giáo lên đầu Kpan. Việc làm này có ý nghĩa giúp xua đuổi tà ma, đuổi các thần ác ra khỏi chiếc Kpan để không hại chủ nhà.
Ở trong nhà, Kpan được đặt vào gian khách, dọc theo bức vách phía Tây nhà. Lúc này không ai được ngồi lên Kpan. Những người tấu cồng chiêng cũng không được ngồi. Thấy cúng sẽ dắt tay chủ nhà leo lên, leo xuống trên Kpan 3 lần. Đây là biểu hiện của sự thuần hóa: từ nay chủ nhà sẽ là chủ nhân mới của Kpan. Sau đó những người khác mới được ngồi lên Kpan. Cùng lúc đó, tiếng chiêng nổi lên, thầy cúng làm lễ khấn báo thần linh rằng Kpan đã có chủ.
Khi đã kết thúc phần cúng cho Kpan, chủ nhà sẽ làm thịt một con gà trắng, ché rượu cần để cúng cảm tạ thần cây đã trồng, chăm sóc cây lớn lên, cho phép gia chủ được sử dụng thân gỗ tốt. Khi thầy cúng khấn xong, cũng là lúc các mâm cỗ và những ché rượu cần đã được dọn sẵn. Thầy cúng mời vợ chồng chủ nhà uống rượu khai ché, mời bà con buôn làng cùng chung vui. Khi ra về, mọi người còn được nhận một gói lá nhỏ đựng thịt trâu. Xong buổi lễ, chủ nhà sẽ nghỉ 2 ngày không đi làm rẫy.
Theo quan niệm của người Ê Đê, ghế Kpan là chiếc ghế tổ tiên, là biểu tượng của tình bằng hữu. Khi ngồi trên ghế Kpan, bao hận thù, bao khoảng cách về giai cấp địa vị sẽ được xóa đi, chỉ có tình cảm chân thành đọng lại.
Già làng Aê Hao, ở buôn Tu, xã Ea Tul, huyện Cư Mgar, tỉnh Dak Lak, cho biết, việc tìm và chặt cây làm ghế phải được bàn định trước với gia đình bên vợ. Sau đó, đẽo một mảnh vỏ cây nhỏ mang về cúng thần, xin được chặt cây. Sáng sớm ngày đẹp trời mới đi chặt cây. Khi đi, buôn phải không có đám tang mới tốt.
Già làng Àê Hào cho biết: "Trước khi chặt cây để làm kpan thì 3 năm, 3 nữ thanh niên trong buôn sẽ múa quanh cây. Những chàng trai cô gái này sẽ mặc trang phục truyền thống, cô gái mặc váy thêu hoa văn, chàng trai mặc khố. Sau đó thầy cúng sẽ cúng rồi chặt cây. Như vậy thì làm Kpan đẹp hơn, Kpan không bị rạn, hay vỡ."
Thầy cúng là người sẽ chặt nhát rìu đầu tiên vào cây. Tiếp đó, 7 người đã được lựa chọn sẽ cầm rìu phát 3 lần. Sau đó những người dân trong buôn mới được giúp chặt cây. Khi cây được chặt sạch cành lá, chủ nhà và thầy cúng đi lên thân cây 7 lần để đuổi tà ma. 7 người đã được chọn sẽ là những người thợ chính dùng rìu đẽo cây thành chiếc Kpan có hình chiếc thuyền với những đường nét khỏe khoắn.
Và khi chiếc Kpan được hoàn thành, lễ rước Kpan sẽ tổ chức giống như nghi thức đón một thành viên mới gia nhập vào gia đình. Theo già làng Aê Vui, ở buôn Puôr, xã Hoà Đông, huyện Krông Pach, tỉnh Dak Lak, với người Êđê, Kpan cũng như con người, cũng có linh hồn nên khi dọn về nhà mới cần phải có chăn màn, quần áo…
Khi chuẩn bị cho lễ rước Kpan, gia chủ sẽ chuẩn bị rất nhiều thứ. Những người nữ chuẩn bị chăn, váy áo thổ cẩm, người nam chuẩn bị khố, áo để phủ lên Kpan, đón thành viên mới vào gia đình. Rươụ cần đã được ủ khoảng 3-5 năm.
Bắt đầu lễ rước, những người anh em họ hàng của chủ nhà sẽ đứng thành hai hàng dọc vỗ tay vui mừng đón Kpan về nhà. Khi đầu Kpan chạm đến chân cầu thang, thầy cúng sẽ bước ra với cây giáo trên tay, làm nghi thức cắm cây giáo lên đầu Kpan. Việc làm này có ý nghĩa giúp xua đuổi tà ma, đuổi các thần ác ra khỏi chiếc Kpan để không hại chủ nhà.
Ở trong nhà, Kpan được đặt vào gian khách, dọc theo bức vách phía Tây nhà. Lúc này không ai được ngồi lên Kpan. Những người tấu cồng chiêng cũng không được ngồi. Thấy cúng sẽ dắt tay chủ nhà leo lên, leo xuống trên Kpan 3 lần. Đây là biểu hiện của sự thuần hóa: từ nay chủ nhà sẽ là chủ nhân mới của Kpan. Sau đó những người khác mới được ngồi lên Kpan. Cùng lúc đó, tiếng chiêng nổi lên, thầy cúng làm lễ khấn báo thần linh rằng Kpan đã có chủ.
Khi đã kết thúc phần cúng cho Kpan, chủ nhà sẽ làm thịt một con gà trắng, ché rượu cần để cúng cảm tạ thần cây đã trồng, chăm sóc cây lớn lên, cho phép gia chủ được sử dụng thân gỗ tốt. Khi thầy cúng khấn xong, cũng là lúc các mâm cỗ và những ché rượu cần đã được dọn sẵn. Thầy cúng mời vợ chồng chủ nhà uống rượu khai ché, mời bà con buôn làng cùng chung vui. Khi ra về, mọi người còn được nhận một gói lá nhỏ đựng thịt trâu. Xong buổi lễ, chủ nhà sẽ nghỉ 2 ngày không đi làm rẫy.
Theo quan niệm của người Ê Đê, ghế Kpan là chiếc ghế tổ tiên, là biểu tượng của tình bằng hữu. Khi ngồi trên ghế Kpan, bao hận thù, bao khoảng cách về giai cấp địa vị sẽ được xóa đi, chỉ có tình cảm chân thành đọng lại.
Zawut
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét