Huyền Trân ơi, điều gì là Vĩnh Hảo?

Ngàn năm xưa, dòng suối Eamu từ dãy núi Tuy Phong thuộc vùng Panduranga của vương quốc Chiêm Thành (nay thuộc huyện Tuy Phong, Bình Thuận) có tiếng là dòng nước thiêng, đem lại tuổi thanh xuân cho người đời.

Núi Tuy Phong

Năm 1306, nàng công chúa Huyền Trân 19 tuổi vâng mệnh vua cha về làm vợ Chiêm vương Chế Mân, bỏ lại mối tình cùng thượng tướng Trần Khắc Chung, đổi lấy hai châu Ô, châu Lý để mở rộng bờ cõi về phương Nam.

Nước non ngàn dặm ra đi

Mối tình chi

Mượn màu son phấn

Đền nợ Ô, Ly....

Công chúa Huyền Trân (lúc bấy giờ đã là hoàng hậu Paramecvari) cùng chồng là Chế Mân đi hưởng tuần trăng mật ở Panduranga. Tại đây nàng đắm mình trong dòng suối thiêng Eamu, và biết đến huyền thoại về dòng suối tiên này. Cảm kích, Huyền Trân công chúa đã đặt cho dòng Eamu một tên mới là Vĩnh Hảo, nghĩa là đời đời tốt đẹp, để nói lên mối bang giao Việt - Chiêm mãi mãi đẹp tươi!

Huyền Trân ơi, thật ra điều gì là vĩnh hảo?

Đó không phải là mối tình Huyền Trân - Chế Mân, vì chỉ một năm sau ngày cưới, năm 1307 Chế Mân đã qua đời, Huyền Trân phải lên giàn hỏa thiêu để chết theo chồng.

Đó không phải là mối tình Huyền Trân - Trần Khắc Chung, vì sau khi Trần Khắc Chung cứu được Huyền Trân về Đại Việt thì nàng đã quy y (năm 1309), còn Trần Khắc Chung thì đã bị giết thê thảm dưới tay Hồ Quý Ly (1330)

Đó không phải mối bang giao hữu hảo Việt - Chiêm. Mối bang giao đó đã vĩnh viễn kết thúc từ năm 1471 khi Lê Thánh Tông diệt nước Chiêm Thành.

Đó cũng không phải là vương triều nhà Trần, vì chỉ vài mươi năm sau, nhà Trần đã mất về tay họ Hồ.

Có còn chăng là dòng suối Eamu ngày xưa mà giờ đây mang tên suối Vĩnh Hảo. Suối nước khoáng Vĩnh Hảo, cái tên do Huyền Trân công chúa đặt từ hơn 700 năm về trước, đã trở thành một thứ nước khoáng mà ngày nay mọi người vẫn uống.

Nguyễn Bính viết:

Chiều nay thương nhớ nhất chiều nay

Thoáng bóng em trong cốc rượu đầy

Tôi uống cả em và uống cả

Một trời quan tái, mấy cho say

Tôi không uống rượu. Chiều nay ngồi dưới chân núi Tuy Phong, tôi uống... nước suối khoáng Vĩnh Hảo. Tôi uống cả lịch sử, tình yêu, uống cả những cuộc chiến tranh và những vương triều...

Một trời quan tái, mấy cho say

 Nhà máy nước khoáng Vĩnh Hảo dưới chân núi Tuy Phong