Dinh Cô Long Hải: Nơi huyền thoại và đức tin hòa vào biển cả

Trên dải bờ biển phía Nam Việt Nam, có một ngôi đền cổ kính giữ một vị thế tuyệt đẹp: lưng tựa vào đồi Kỳ Vân, mặt hướng trọn ra Biển Đông lộng gió. Đó là Dinh Cô, một địa danh thuộc TP. Hồ Chí Minh (trước đây là tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu), nơi huyền thoại, lịch sử và đời sống tâm linh của ngư dân hòa quyện làm một. Đây không chỉ là một di tích, mà còn là trái tim tín ngưỡng của cả một vùng đất.

Bức ảnh tư liệu quý giá chụp lại khung cảnh Dinh Cô và bãi biển Long Hải vào năm 1965.

Ngay từ những bậc thang đầu tiên, du khách đã có thể cảm nhận được nét kiến trúc truyền thống đặc trưng. Những mái ngói âm dương cong vút, những chi tiết trang trí tinh xảo về rồng, phượng và hoa lá, cùng những hàng cột uy nghi tạo nên một không gian trang nghiêm nhưng cũng rất hài hòa với cảnh quan thiên nhiên xung quanh.

Chuyện chưa kể về cây trái cố đô Huế - Kỳ cuối: Bồi đắp cho Huế xanh

Ở Huế xưa nay, việc xây mới công trình gì cũng dễ bị dư luận phản ứng vì đối chọi di tích, di sản. Nhưng việc đầu tư cho công viên và cây xanh đường phố có lẽ đã chạm vào "giá trị cốt lõi" của Huế nên được người dân ngợi khen nức nở.

Ba cây chà là canary trồng ở vòng xoay trung tâm TP Huế - Ảnh: THÁI LỘC

Tỉnh đã và đang biến những nơi trước đây ý đồ làm resort, dịch vụ như cồn Dã Viên, đồi Vọng Cảnh, Thiên An... thành công viên công cộng để dân mình hưởng hết.

Ông PHAN NGỌC THỌ (chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên Huế)

Cứu cây kim cương

Đến Huế, anh bạn chuyên ngành lâm sinh ở Sài Gòn không tin vào mắt mình khi chứng kiến ba cây "kim cương", tên gọi khác của chà là canary ở bùng binh trung tâm, giao lộ các đường Hùng Vương, Hà Nội, Đống Đa, Lê Quý Đôn, Bến Nghé. "Đây là lần đầu mình thấy chà là canary cổ thụ, đẹp như vậy mà lại nằm giữa miền Trung, thiệt lạ lùng và quá quý giá" - anh bạn ngẩn ngơ dưới tán cây trên đám cỏ giữa xung quanh xe cộ đông đúc.

Trước đó, khi thực địa cây xanh, chuyên gia thực vật Đỗ Xuân Cẩm vô cùng bất ngờ khi nhận ra bốn cây chà là cổ thụ quý giá nằm trong khuôn viên Công ty xăng dầu, cách bùng binh hiện nay vài chục bước chân. Dựa vào thân cây, ông Cẩm đoán định tuổi cả trăm năm, trồng từ thời Pháp. Sau đó, ông được Sở Khoa học công nghệ Thừa Thiên Huế mời góp ý bản thuyết minh việc bàn giao trụ sở xăng dầu cho một doanh nghiệp, kèm theo đốn hạ bốn cây chà là. Sở đã đề nghị giữ bốn cây quý theo ý kiến của ông. Bốn cây sau đó "được cứu", chính quyền TP Huế bứng về trồng tạm ở một khu đất trên đường Lâm Hoằng, phường Vỹ Dạ...

Ông Nguyễn Văn Thành, nguyên chủ tịch UBND TP Huế, kể câu chuyện đằng sau việc cứu và trồng lại cây ấy. Hồi đó, UBND TP Huế được giao giải tỏa hai kiốt gần bốn cây chà là để giao đất cho doanh nghiệp. Để "dễ bề ăn nói" với dân, ông Thành đề nghị thêm hạng mục cải tạo bùng binh này, nhờ vậy là giải tỏa trôi chảy. Nhưng vị trí bùng binh quá "nhạy cảm". Nhiều cuộc họp, rất nhiều giải pháp được đưa ra bàn bạc. Có ý kiến cần làm tượng đài hoặc kiến trúc biểu tượng dạng cổng như "Khải Hoàn môn"...

Ông Thành đưa ngay ý kiến rằng cũng phải chừa phần cho con cháu sau này có nhiều thời gian và trình độ hơn để tính toán giải pháp bài bản chứ không nhất thiết phải xây ngay, tốn kém mà chưa chắc hợp lý. Chọn trồng cây xanh, ông chợt nhớ đến mấy cây chà là nên gọi ngay chuyên gia Đỗ Xuân Cẩm. "Quá hay, vì cũng là cây kỷ niệm, nằm gần đó, lại là giống cây quý nhập nội mà cả nước không dễ chi có" - ông Cẩm hưởng ứng. Đến nay nghĩ lại, ông Thành vẫn rất bằng lòng, bởi chà là vừa đẹp, vừa mang ý nghĩa kỷ niệm, không choán tầm nhìn, phù hợp với bùng binh xe cộ đông đúc bậc nhất của thành phố.

640 cổ thụ

Chà là nằm trong số hàng loạt loại cây quý du nhập từ nhiều phương trời về trồng cả trăm năm trước ở Huế. Đó có thể là loài bao báp nguồn gốc châu Phi mà cổ thụ tuổi hàng trăm năm nằm sau UBND phường Phước Vĩnh. Những hàng thốt nốt, nhạc ngựa gốc miền Nam cao lớn nằm ở công viên ven sông Hương. Hay "đại thụ" me tây trên đường Bạch Đằng, trong sân trường Nguyễn Chí Diểu; những cây xà cừ cổ lão; hàng long não hay hàng muối tuổi mấy đời người tồn tại khắp nơi...

Phó giám đốc Trung tâm Công viên cây xanh Huế Đặng Ngọc Quý cho biết có khoảng 640 cổ thụ đường kính gốc từ 70 cm trở lên tại công viên và đường phố. Con số ấy vô cùng ý nghĩa đối với đô thị không lớn, lại nằm trong vùng bão như Huế, đang là nguồn giống quan trọng của trung tâm này.

Nhiều người tin rằng, việc chọn cây rừng, bản địa hay di thực về trồng đường phố, công viên ở Huế bắt đầu từ thời thuộc Pháp, khoảng đầu thế kỷ 20. Một số tư liệu, hình ảnh cũ thể hiện thành Huế thời ấy nhiều tuyến đường nào cây ấy. Nhiều đường mang tên cây dân gian còn truyền: Hàng Đoát, Hàng Me, Phượng Bay, Long Não... Tiếc cho chiến tranh, bão tố, cả sự thờ ơ của con người mà nhiều cây xanh cũng lụi tàn.

Những đường Hàng Me, Hàng Đoát chỉ còn trong hoài niệm. Cũng may đến nay một số đường vẫn còn loài chủ đạo như long não (Lê Lợi), muối (Đoàn Thị Điểm), phượng vĩ (Lê Duẩn, Đặng Thái Thân), đoát (Nguyễn Đình Chiểu), lim xẹt (23 Tháng 8, Lê Huân, Ngô Quyền), bồ đề (Huỳnh Thúc Kháng, Bạch Đằng)...

Hơn 10 năm trở lại, chính quyền TP Huế đã đầu tư chỉnh trang hạ tầng, lát đá hè phố, không ít đoàn các thành phố đến học hỏi kinh nghiệm. Riêng cây xanh đường phố, chính quyền đã nỗ lực thống kê, đánh số, trồng xen, trồng mới thành nên nhiều tuyến rợp bóng cây xanh. Có rất nhiều tuyến mới trồng những loại cây thường xanh cho hoa tuyệt đẹp vừa được nhập về từ miền Bắc, miền Nam, Tây Nguyên và cả nước ngoài. Nhiều đoạn ven Ngự hà và sông An Cựu đẹp nhất trong số đó...

Chuyện chưa kể về cây trái cố đô Huế - Kỳ 6: Trồng lại cây đế đô

Cùng những kiến trúc quý giá, cây xanh hay vườn ngự thuộc đế đô xưa đang dần phục hồi và cảm động thay với việc trồng cây chuẩn bị nguồn gỗ trùng tu di tích trong bối cảnh rừng đang lùi xa.

Lăng Minh Mạng như một vườn cây xanh rộng lớn - Ảnh: THÁI LỘC

“Đi vào từng yếu tố thì thấy người xưa đặt cái nào cũng có nghĩa của nó cả chứ không tùy tiện. Còn vườn thượng uyển thì tùy sở thích của từng vua, có cả kỳ hoa dị thảo, có cả cây ăn trái.

Ông LÊ CÔNG SƠN

Vua cho trồng mít trên đường cái quan

Sự tồn tại đến nay của hàng loạt cây xanh cổ quý trong hoàng cung, lăng tẩm và cả thành Huế có xuất xứ từ nhiều châu lục, nhiều vùng miền thể hiện chủ trương du nhập, chăm trồng cây cối qua bao đời vua.

Tài liệu đời Gia Long chép: năm 1805, vua sai quan ở Bình Định mua 1.000 trái dừa giống, sai quan trấn Hải Dương chọn 200 cây cam (giá 60 quan) và sai quan trấn Gia Định bứng sa kê con đem về trồng ở kinh...

Riêng sa kê, một đại cổ thụ vẫn còn tươi tốt ở lăng Gia Long, được trồng ở nhiều phủ đệ ông hoàng bà chúa, trở thành món ăn quen thuộc của người Huế.

Đời Minh Mạng, vua đặc biệt thích cây xanh, cho di thực rất nhiều giống cây quý về kinh. Tác giả Ưng Trình viết về ông cố nội:

"Buổi sáng khi mới rạng đông, buổi chiều khi mặt trời mới gác núi, ngày nào đức Minh Mạng cũng ngự dạo xem ai trồng được thứ gì. Nhiều bữa gió lớn mưa to mà hoàng đế vẫn khoác tơi, đội nón ngự ra vườn như một người nông dân để làm gương cho các hoàng tử. Có người nói: không phải muốn làm gương cho các hoàng tử, đức Minh Mạng muốn quan sát "thiên nhiên động lực" xem mưa gió có ảnh hưởng với thảo mộc thế nào. Hoàng đế lại muốn đem giống cây xứ kia trồng vào xứ nọ".

Theo sách Đại Nam thực lục, vua cho hoàng thân quốc thích, nhiều hạng quan viên trồng thông ở đàn Nam Giao, làm thẻ đồng khắc tên họ và ngày tháng treo lên cây ấy.

Ngoài chủ trương trồng nhiều cây trái tại các tôn miếu, hoàng cung và hành cung các tỉnh, vua nhiều lần sai các quan địa phương rà soát đất hoang hóa, gò đồi, bờ sông và đường sá để tổ chức trồng cây. Vua sai 3 bộ: Lại, Hộ, Công "nghiên cứu" khuyến khích dân trồng cây.

Ba bộ tâu: "Trong loại thực vật chỉ có cây mít, quả có thể ăn, gỗ có thể làm rường cột, càng là thiết dùng. Vậy xin từ Quảng Bình vào Nam, Nghệ An ra Bắc, bên đường cái quan và ven sông cho trồng một loại thứ cây ấy".

Trong lời tâu, quan sở tại phải khuyến khích dân khai khẩn những nơi từ lề đường, ven sông ngòi, bờ ao, chân rừng, gò đống còn hoang hóa trong cả nước. Tùy loại đất mà cho trồng lúa, dâu, gai hoặc trồng mít.

Bất kể quân hay dân, ai khai khẩn trồng trọt thì người nấy được, gia hạn 3 năm khai báo tình trạng, xét thành tích để thưởng phạt người chăm kẻ lười, và sau 6 năm cho làm đất tư đưa vào đánh thuế. Vua đồng ý và cho thi hành.

Chuyện chưa kể về cây trái cố đô Huế - Kỳ 5: Ngô đồng vương giả trời Nam

"Hoa ngô đồng thế nào rồi, nhớ quá, xong dịch mà còn nở đẹp thì mình ra ngay" - lời nhắn của anh bạn nhiếp ảnh gia từ TP.HCM đầy hoài nhớ về loài hoa quý phái của đất cố đô.

Ngô đồng rộ nở trong hoàng cung Huế giữa mùa dịch COVID-19 - Ảnh: NÔNG THANH TOÀN

Khi đã có giống ngô đồng đưa từ Trung Quốc về rồi, vậy mà Vua Minh Mạng nghĩ cách tìm cho được giống trong nước mình để trồng mới thôi. Điều này thể hiện tinh thần tự tôn quốc gia thật mãnh liệt của vị vua làm nên đất nước hùng cường.

Nhà nghiên cứu Trần Đình Sơn

Tôn thêm vẻ đẹp hoàng cung

Ngô đồng được cho là nơi loài chim phượng hoàng quý phái tìm đậu, người xưa xem cây như bậc quân tử. Vẻ đẹp lạ lùng, đặc biệt của loài "vương giả chi hoa" như gắn liền với những đền đài cổ kính trong chốn hoàng cung khiến ai ngắm nhìn cũng ngẩn ngơ lòng.

Giới săn ảnh và người yêu hoa ngô đồng ở Huế thuộc nằm lòng những cảnh sắc ngô đồng ngự trị. Tuyệt đẹp nhất vẫn là khu vực Đại Cung môn - cửa trước Tử Cấm thành trong hoàng cung. Ở đó có hai cây ngô đồng lớn ngay góc sau điện Thái Hòa, vẫn luôn nở hoa đúng dịp cuối xuân đầu hè.

Gần đó, hai cây nhỏ hơn ở sân thoáng rộng của điện Cần Chánh cũng thường ra hoa tuyệt đẹp đúng mùa. Cách không xa, ngay góc sau nhà Tả Vu dành cho các quan văn, cây ngô đồng to lớn nhất mọc vút lên cao, màu tím phớt hồng luôn nở tràn như đám mây lớn lãng đãng trên mái ngói cổ xưa. Nhiều người tin rằng cây ngô đồng này tồn tại hơn trăm năm trước, thậm chí lúc vương triều còn thịnh trị.

Mùa hoa cuối tháng 3 vừa rồi, hoàng cung Huế đóng cửa tránh dịch COVID-19, chúng tôi chạy xe ngang thành quách, đền đài vắng tanh và sắc hoa chỉ được "ngắm" trong mối hoài niệm. Nhưng lòng chúng tôi vẫn có niềm tin ngô đồng đang nở hoa trong hoàng cung. Đúng thôi, dịch ở người chứ đâu có dịch cây.

Thật may, nhà nhiếp ảnh trẻ Nông Thanh Toàn khoe trên mạng những hình ảnh flycam ngô đồng tuyệt đẹp trong khung cảnh hoàng cung cổ kính. Sự hòa sắc của hàng vạn bông hoa mỏng mảnh, li ti tạo thành đám mây tím phơn phớt hồng mềm mại càng tôn thêm vẻ đẹp những khối rồng uy nghiêm nổi trên mái ngói cung điện thẫm màu.

Kể cũng may mắn, mùa dịch giã này mà được ngắm loài hoa quý phái nhiều huyền thoại bằng góc nhìn của chim là mãn nguyện lắm rồi.

Ngô đồng ở Huế thường rộ nở vào dịp cuối xuân đầu hè. Báo hiệu vào mùa luôn là những "áng mây phớt hồng" nổi lên trên dải cây xanh đôi bờ sông Hương. Giới săn ảnh vốn không thể bỏ qua cây tại góc công viên Tứ Tượng ở bờ nam, cách cầu Trường Tiền vài chục bước chân.

Tiếc là năm nay hoa của cây này bị "vấy bẩn" bởi nhiều cây tầm gửi. Kế đến là cây phía bắc cầu Phú Xuân thành điểm nhấn nổi lên trên đám cây bàng và lim xẹt xanh um. Hàng ngô đồng trẻ vài năm tuổi ở bắc cầu Trường Tiền dù chưa cao lớn lắm năm nay cũng cho hoa.

Tình trạng tương tự đối với những cây ít tuổi bên sân Nghinh Lương đình, trong cửa Quảng Đức và công viên phía tây của hoàng cung Huế...

Tại Huế, từng nhiều ý kiến cho rằng đang trồng ngô đồng quá nhiều và địa điểm khá tùy tiện, làm giảm đi giá trị tự thân vốn có của loài cây quý phái. Theo luồng ý kiến này, từ tính chất thẩm mỹ cho đến giá trị lịch sử văn hóa, ngô đồng chỉ nên đặt đúng chỗ, đắc địa, một vài nơi trong không gian cung điện hoặc lăng tẩm hoàng gia mà thôi.

Ngoài không gian này, nằm ở vị trí nào phải hết sức cân nhắc. Trong khi ở chiều ngược lại, nhiều người cho rằng nên đầu tư trồng rộng để "khoe ra", thậm thí làm sao xứng danh "thành phố ngô đồng"...

Chuyện chưa kể về cây trái cố đô Huế - Kỳ 4: Khu vườn huyền diệu

Mỗi khu vườn trong 'thành phố vườn' của Huế trồng đủ thứ cây hoa trái, rau màu, thuốc thang ứng với thói quen ăn uống, sở thích và nhu cầu thưởng ngoạn của chủ nhân.

GS Thái Kim Lan tái lập khu vườn trong ký ức thời bà nội - Ảnh: THÁI LỘC

Ru em cho đến làng (Long) Hồ

Em mua trái mít em bồ trái thơm

Trái thơm là trái thơm non

Bỏ vô thỏng mắm ăn choong (dòn) như dừa.

Lời ru xứ Huế

Chuyện chưa kể về cây trái cố đô Huế - Kỳ 3: Giáng châu Gia Định

Măng cụt do quan tổng trấn Gia Định tiến dâng về kinh, được Thánh tổ Minh Mạng sai trồng và ban tên giáng châu - ngọc trời ban xuống cho hương vị tuyệt hảo ít đâu sánh bằng.

Cây măng cụt được truyền kể do Tả quân Lê Văn Duyệt trồng trong vườn Thường Lạc ở Huế - Ảnh: THÁI LỘC

Ngày ương hột măng cụt, Tùng Thiện vương nhớ ngày trồng những cây tùng ở đàn Nam Giao mới viết câu: Cùng thông xin tự sánh/Gốc nhánh tốt muôn năm.

Tác giả Ưng Trình

Chuyện chưa kể về cây trái cố đô Huế - Kỳ 2: Danh thơm vải trạng

Trái vải từ miền Bắc cung tiến về kinh đô Huế được gắn danh thơm "vải trạng", có hương vị thơm ngon khác lạ ngày nay còn truyền.

Vườn từ đường thờ công chúa An Thường rợp bóng xanh - Ảnh: THÁI LỘC

Nhà vua biệt ân, tự tay ban lộc là những trái vải quý cho các tân khoa. Những hạt vải được đem về gieo trồng, nảy mầm chăm bón tốt tươi, người ta gọi loài cây cho trái quý thơm ngon lạ thường là vải trạng từ đó.

Nhà nghiên cứu văn hóa Trần Đình Sơn

Chuyện chưa kể về cây trái cố đô Huế - Kỳ 1: Những trái cây trác tuyệt tiến cung

Cố đô Huế còn mệnh danh là "thành phố xanh". Ngoài những cung điện, lăng tẩm, đền đài, màu xanh cây cối cũng là bộ phận di sản hàm chứa biết bao câu chuyện đặc biệt thú vị, độc đáo chẳng nơi nào có.

Con đường trước điện Phụng Tiên trong hoàng cung rợp bóng nhãn - Ảnh: THÁI LỘC

Chùa có hàng chục cây mọc quanh núi, lưu truyền trồng thời vua Minh Mạng. Năm ni xoài rất trúng, tiếc là vừa hết từ tháng trước rồi.

Sư Thích Minh Chính

Độc đáo bảo tàng cổ vật ở Mũi Né

Giữa Mũi Né (Lâm Đồng), có một người dành gần 40 năm sưu tầm, nghiên cứu, hiến tặng và gìn giữ các giá trị văn hóa, lịch sử.

Ông Nguyễn Ngọc Ẩn bên một góc bộ sưu tập

Người đàn ông ấy là Nguyễn Ngọc Ẩn, như tên gọi của chính mình, không gian – nơi trưng bày cổ vật nằm khuất trong con hẻm. Nhưng đó là Bảo tàng cổ vật độc lạ ở Mũi Né, do chính anh thành lập và gìn giữ gần 40 năm.

Khám phá Khu bảo tồn thiên nhiên Tà Kóu

Tất cả là điểm nhấn rất tuyệt của du lịch tâm linh, khi Khu bảo tồn thiên nhiên Tà Kóu, nơi được ví là lá phổi xanh còn sót lại ở vùng ven biển, được khai thác phát triển du lịch dưới tán rừng…

Chùa Linh Sơn Trường Thọ trên đỉnh núi Tà Kóu. Ảnh: Ngọc Lân