Người Mảng ở bản Nậm Xẻ

Ẩn mình giữa núi rừng Tây Bắc hùng vĩ, bản Nậm Xẻ (xã Vàng San, huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu) là nơi lưu giữ nền văn hóa độc đáo của dân tộc Mảng. Dù là một trong những dân tộc thiểu số với dân số ít nhất Việt Nam, người Mảng vẫn âm thầm duy trì những giá trị truyền thống đặc sắc, góp phần tạo nên bức tranh đa dạng và sinh động về văn hóa Việt Nam.

Cũng giống những dân tộc thiểu số vùng cao khác, người dân Mảng có thói quen dựng nhà dọc theo các con suối.

Sự tồn tại của người Mảng tại bản Nậm Xẻ không chỉ là câu chuyện về một dân tộc thiểu số, mà còn là minh chứng sống động cho sự kiên cường của con người trước thách thức của thời gian và thiên nhiên. Họ đã khéo léo thích nghi với môi trường sống khắc nghiệt, đồng thời kiên định giữ gìn bản sắc văn hóa riêng biệt của mình.

Người Mảng có lối sống du canh du cư truyền thống, thường xuyên di chuyển nơi ở và nơi canh tác.

Kiến trúc nhà ở của người Mảng thể hiện sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên.

Nhà sàn của người Mảng thường làm thấp, chỉ cách mặt đất khoảng 1,5 met

Hoa văn trên ban công nhà sàn của người Mảng ở bản Nậm Xè 

Gian dưới cùng của nhà sàn thường được dùng để chăn nuôi gia súc, gia cầm. Tuy nhiên, một số gia đình sử dụng làm phòng tiếp khách 

Một số vật dụng được làm từ tre nứa trong gian bếp của người Mảng

Văn hóa của người Mảng được thể hiện rõ nét qua kiến trúc nhà ở và ý nghĩa của bếp lửa. Những ngôi nhà sàn thấp, 3-4 gian chính, được dựng sát mặt đất bằng vật liệu sẵn có từ rừng, không chỉ là mái ấm mà còn là không gian thiêng liêng, nơi diễn ra các nghi lễ quan trọng của gia đình và cộng đồng. Đối với người Mảng, gian bếp với hệ thống bếp lửa là trung tâm của ngôi nhà – nơi phản ánh về sự phân chia vai trò nam nữ. Bếp chính với ba hòn đá thiêng là nơi dành cho đàn ông, nhấn mạnh vị trí đặc biệt của họ trong nghi lễ tâm linh; trong khi bếp phụ dành cho phụ nữ, thể hiện vai trò duy trì đời sống gia đình. Những kiêng kỵ nghiêm ngặt quanh bếp lửa là cách người Mảng thể hiện lòng kính trọng đối với thần linh và tổ tiên

Các nghề thủ công truyền thống của người Mảng bao gồm dệt thổ cẩm, đan lát và rèn công cụ sản xuất.

Các sản phẩm thủ công không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt mà còn là phương tiện quan trọng để truyền tải văn hóa và kỹ năng giữa các thế hệ

Phụ nữ Mảng tự tay may những chiếc áo truyền thống cho mình 

Trang phục truyền thống của người Mảng là một tác phẩm nghệ thuật sống động, thể hiện tài năng, thẩm mỹ và kỹ thuật thủ công tinh xảo. Với màu đen chủ đạo, điểm xuyết những họa tiết thêu tay tinh tế, trang phục phụ nữ Mảng mang vẻ đẹp trang nhã. Trang phục của đàn ông Mảng gồm áo cộc tay màu đen, quần ống rộng và khăn đen quấn đầu, toát lên vẻ mạnh mẽ, giản dị nhưng không kém phần trang nghiêm. Người Mảng còn sử dụng trang phục để truyền đạt thông tin, ví dụ như cách buộc khăn đội đầu của phụ nữ Mảng sẽ cho biết "thông điệp" về tình trạng hôn nhân.

Chân dung một phụ nữ lớn tuổi người dân tộc Mảng trong trang phục truyền thống

Vẻ đẹp bình dị của cô gái người dân tộc Mảng

Hệ thống lễ hội của người Mảng phản ánh thế giới quan sâu sắc về mối quan hệ giữa con người, thiên nhiên và thế giới tâm linh. Lễ cúng bản (Pọ Hé) vào tháng Giêng để cầu mong sức khỏe và mùa màng bội thu, trong khi lễ mừng cơm mới (Khẩu Mới) vào tháng Tám âm lịch hiện lòng biết ơn sâu sắc của người Mảng đối với thiên nhiên và tổ tiên. Đặc biệt, nghi thức "nhập họ" trong hôn lễ là một trong những nét văn hóa độc đáo nhất. Cô dâu phải thực hiện nghi lễ riêng trong rừng để chính thức trở thành thành viên của gia đình chồng.

Toàn cảnh nếp sinh hoạt của người Mảng bên trong nhà sàn.

Người Mảng mặc trang phục truyền thống ngay cả trong những sinh hoạt hàng ngày.

Cô gái dân tộc Mảng bên bếp lửa của gia đình

Mâm cỗ truyền thống của dân tộc Mảng

Ẩm thực người Mảng mang đậm dấu ấn núi rừng Tây Bắc với những món ăn đặc trưng như cơm lam thơm nức, thịt hun khói đậm đà, rượu cần mát lạnh…..

Người Mảng hiện vẫn duy trì một số nghề thủ công truyền thống như dệt thổ cẩm, đan lát và rèn công cụ sản xuất để phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày và đây cũng là cách mà người Mảng truyền tải văn hóa và kỹ năng từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Để thể hiện niềm tự hào về văn hóa dân tộc, người Mảng ngày nay vẫn mặc trang phục truyền thống trong sinh hoạt thường nhật cũng như vào các dịp lễ hội.

Áo của phụ nữ dân tộc Mảng có màu sắc đa dạng, không cố định một màu nhất định; họ có thể chọn áo màu xanh, hồng, đỏ, v.v

Các cô gái dân tộc Mảng biễu diễn văn nghệ trong trang phục truyền thống

Ngôn ngữ Mảng, thuộc nhóm Môn-Khmer, là kho tàng tri thức về thiên nhiên, văn hóa và lịch sử. Tuy nhiên, ngôn ngữ này đang đối mặt với nguy cơ mai một nghiêm trọng khi chỉ còn người cao tuổi sử dụng thành thạo, trong khi thế hệ trẻ dần chuyển sang tiếng phổ thông và tiếng Thái.

Các cô gái người Mảng thường ngồi trước hiên nhà để đan lát và thêu thùa.

Dân tộc Mảng ở bản Nậm Xẻ, dù với số dân ít ỏi, vẫn đang gìn giữ những giá trị văn hóa độc đáo. Sự tồn tại của họ là minh chứng cho sự đa dạng văn hóa của Việt Nam, đồng thời là lời nhắc nhở về trách nhiệm của chúng ta trong việc bảo vệ và gìn giữ những di sản văn hóa vô giá này cho các thế hệ tương lai.

Bài, ảnh: Công Đạt

Báo ảnh Việt Nam - 20/06/2025