Tháp Bình Sơn: Kiệt tác kiến trúc thời Lý - Trần

Giữa vùng đất Tam Sơn yên bình, nép mình bên dòng sông Lô thơ mộng, một ngọn tháp gạch cổ màu đỏ thẫm vẫn lặng lẽ vươn cao suốt hơn bảy thế kỷ. Đó chính là Tháp Bình Sơn – kiệt tác kiến trúc thời Lý- Trần (1009 - 1400), hiện được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt và đã trở thành biểu tượng văn hóa tự hào của người Phú Thọ.

Nằm trong khuôn viên chùa Vĩnh Khánh, xã Tam Sơn, tỉnh Phú Thọ, Tháp Bình Sơn là một trong những công trình kiến trúc Phật giáo cổ còn nguyên vẹn nhất ở Việt Nam hiện nay. Với kiến trúc độc đáo, kỹ thuật xây dựng điêu luyện và giá trị lịch sử đặc biệt, ngọn tháp được ví như một biểu tượng trường tồn của văn hóa thời Lý-Trần.

Phần chân tháp rêu phong cổ kính – dấu tích của thời gian.

Những chi tiết trang trí hình cánh hoa sen trên bệ tháp

Những họa tiết trang trí tuyệt đẹp trên những viên gạch ở phần bệ tháp

Tháp Bình Sơn hiện còn lại 11 tầng cùng một tầng bệ, tổng chiều cao khoảng 16,5 mét. Các tầng tháp thu nhỏ dần, tạo nên dáng vẻ thanh thoát và vươn cao như một đóa sen. Phần bệ chân tháp có chiều dài mỗi cạnh khoảng 4,45 mét, trong khi tầng trên cùng chỉ 1,55 mét, tạo cảm giác cân đối hài hòa và chắc chắn. Tháp không có lối đi lên bên trong, mà là xây đặc – hình thức đặc trưng của loại tháp thờ hoặc tháp mộ trong kiến trúc Phật giáo.

Tháp Bình Sơn nhìn từ trên cao.

Một điểm đặc biệt của Tháp Bình Sơn là kỹ thuật xây dựng hoàn toàn bằng gạch nung thủ công không vữa. Các viên gạch được thiết kế với mộng khớp, gờ chỉ và mấu gắn kết chặt chẽ với nhau – một kỹ thuật lắp ráp xây dựng tinh xảo. Tổng cộng, ngọn tháp được xây dựng từ khoảng 13.000 viên gạch. Sự chắc chắn và bền bỉ của kết cấu này đã giúp công trình vượt qua bao biến động của thời gian, khí hậu và chiến tranh.

Gạch thân tháp được ốp vuông vức, phủ kín toàn bộ bề mặt tháp.

Chi tiết trang trí trên của một ô cửa ở tầng thứ 2 tháp Bình Sơn

Mỗi tầng Tháp Bình Sơn đều có các ô cửa

Hoa văn trang trí trên gạch xây tháp được tạo tác tinh tế, tuyệt đẹp 

Dù bị mài mòn bởi thời tiết, tháp vẫn giữ dáng vẻ uy nghi, bền bỉ theo năm tháng

Điểm nhấn về mặt mỹ thuật của tháp chính là hệ thống hoa văn trang trí phong phú, đặc sắc. Tầng bệ và tầng 1,2 được chạm trổ tinh xảo các đề tài rồng thời Trần, hoa cúc, cánh sen, lá đề, tháp tỏa hào quang… tạo nên một tổng thể trang trí thẩm mỹ tuyệt mỹ, vừa thể hiện rõ tinh thần Phật giáo. Từ tầng 3 trở lên, hoa văn được giản lược dần, chủ yếu là các đường chỉ, hoa văn nhỏ gọn, khiến phần thân trên trở nên nhẹ nhàng, thanh thoát. Sự chuyển tiếp giữa phần chân vững chãi và phần thân tháp thanh mảnh tạo nên một tổng thể rất hài hòa.

Tháp cao 14,7m, chân rộng gần 4,5m, được xây từ hơn 13.000 viên gạch đất nung.

Một số nhà nghiên cứu cho rằng Tháp Bình Sơn có thể từng là tháp thờ xá lợi hoặc tháp lưu giữ kinh sách, gắn với chùa Vĩnh Khánh – một trung tâm Phật giáo xưa. Dù không còn ghi chép lịch sử rõ ràng, song dấu tích kiến trúc và nghệ thuật còn lại đủ để khẳng định vai trò quan trọng của công trình trong đời sống văn hóa – tín ngưỡng của vùng đất này suốt hàng trăm năm.

Dù bị mài mòn bởi thời tiết, tháp vẫn giữ dáng vẻ uy nghi, bền bỉ theo năm tháng.

Tháp mang hình khối thanh thoát, hoa văn tinh xảo – một kiệt tác kiến trúc thời Trần.

Một trong những tượng thờ cổ tại chùa Vĩnh Khánh.

Với những giá trị nổi bật về lịch sử, kiến trúc và mỹ thuật, Tháp Bình Sơn đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là Di tích quốc gia đặc biệt vào năm 2016 – cấp độ bảo tồn cao nhất đối với các di tích lịch sử – văn hóa ở Việt Nam.

Du khách chiêm ngưỡng tuyệt tác kiến trúc Tháp Bình Sơn.

Không chỉ là một biểu tượng văn hóa của Phú Thọ, Tháp Bình Sơn còn là di sản kiến trúc quý hiếm của cả nước. Giữa những đổi thay của thời cuộc, ngọn tháp vẫn sừng sững như một chứng nhân lặng lẽ, nhắc nhở hậu thế về một thời kỳ hưng thịnh của Phật giáo ở Tam Sơn.

Thực hiện: Việt Cường

Báo ảnh Việt Nam - 22/07/2025

Khai quật loạt hiện vật quý ở Tháp đôi Liễu Cốc nghìn tuổi ở Huế

​​Khai quật giai đoạn 2 Tháp đôi Liễu Cốc hé lộ nhiều giá trị kiến trúc, lịch sử đặc biệt, mở hướng nghiên cứu bảo tồn văn hóa Champa tại Huế.

Sở Văn hóa và Thể thao TP Huế vừa phối hợp với Bảo tàng Lịch sử Quốc gia công bố kết quả khai quật giai đoạn 2 tại di tích Tháp đôi Liễu Cốc (phường Kim Trà, TP Huế), mở ra nhiều phát hiện khoa học đáng chú ý.

Phước Bửu - ngôi chùa trong lòng di tích tháp cổ Vĩnh Hưng

Tôi trở lại Vĩnh Hưng – vùng lúa trù phú của tỉnh Bạc Liêu vào một sáng cuối tháng năm. Nơi đây có một ngôi chùa thật đặc biệt bởi không chỉ là một chốn tu hành thanh tịnh mà nó còn nằm gọn trong lòng Khu di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia đặc biệt Tháp cổ Vĩnh Hưng, tọa lạc tại ấp Trung Hưng 1B, xã Vĩnh Hưng A, huyện Vĩnh Lợi, tỉnh Bạc Liêu.

Ngọn tháp gần 1.300 năm tuổi, ẩn chứa bao điều kỳ bí về một nền văn minh rực rỡ đã từng hiện hữu nơi vùng châu thổ này.

Tháp cổ Vĩnh Hưng được các nhà nghiên cứu xác định xuất hiện từ khoảng thế kỷ thứ VIII, tức trước cả khi chủ quyền Việt Nam được xác lập tại khu vực Nam Bộ.

Trải qua hàng thế kỷ phong sương, ngọn tháp vẫn hiên ngang đứng giữa trời xanh, như một chứng tích sống động của lịch sử.

Bảo tồn và phát huy giá trị di tích đền tháp Po Ramê

Là ngôi tháp cuối cùng của người Chăm được xây dựng bằng chất liệu gạch nung còn bảo tồn nguyên vẹn, đền tháp Po Ramê không chỉ là di sản kiến trúc độc đáo mà còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng gắn bó mật thiết với đời sống cộng đồng Chăm. Việc bảo tồn giá trị lịch sử, văn hóa và phục dựng các lễ hội truyền thống tại đây đang được triển khai gắn với phát triển du lịch theo Dự án 6 của Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021–2030.

Toàn cảnh tháp Po Rome từ trên cao. (Ảnh TL)

Biểu tượng linh thiêng giữa lòng tháp cổ

Tháp Pô Rômê được giới nghiên cứu văn hóa đánh giá là một trong những công trình có niên đại “trẻ” nhất trong hệ thống tháp Champa. Tuy không đồ sộ như tháp Hòa Lai hay Pôklong Garai, song tháp Pô Rômê lại sở hữu những đường nét kiến trúc và hoa văn độc đáo, mang phong cách riêng. Đặc biệt, giữa lòng ngọn tháp hơn 300 năm tuổi này đang lưu giữ một Bảo vật Quốc gia - bức phù điêu vua Pô Rômê - được đồng bào Chăm đời này qua đời khác gìn giữ như một biểu tượng linh thiêng.

Các vị chức sắc thực hiện nghi thức cúng mở cửa tháp Pô Rômê và ca ngợi công lao các vị thần

Tháp Bằng An trong bóng thời gian

Rêu phong qua gần nghìn năm tồn tại cộng với việc chưa thu hút được khách du lịch khiến tháp Chăm Bằng An (phường Điện An, thị xã Điện Bàn) khẽ khàng và ngày một xuống cấp theo thời gian.

Tháp Bằng An nằm trên tỉnh lộ ĐT609 cách đô thị cổ Hội An khoảng 14 km về phía Bắc, cách thành phố Đà Nẵng khoảng 30 km về phía Nam. Ảnh: Q.T

Khám phá tháp cổ nghìn năm ở Bạc Liêu

Di tích tháp cổ Vĩnh Hưng được hoàn thiện vào thế kỷ IX, mang đặc trưng kiến trúc - tôn giáo của văn hóa Óc Eo, hiện đón hàng chục nghìn khách đến thăm mỗi năm.

Di tích tháp Vĩnh Hưng có diện tích 5 ha, tọa lạc tại ấp Trung Hưng 1B, xã Vĩnh Hưng A, huyện Vĩnh Lợi, cách TP Bạc Liêu khoảng 20 km.

Theo Ban quản lý di tích tỉnh Bạc Liêu, tháp có niên đại từ thế kỷ IV, được tôn tạo nhiều lần đến thế kỷ XIII, thuộc nền văn hóa Óc Eo và hậu Óc Eo.

Tháp cổ gần 500 tuổi ở Điện Biên mang biểu tượng đoàn kết Việt - Lào

Công trình kiến trúc tại xã Mường Luân, huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên hình thành từ giữa thế kỷ XVI có tên gọi là tháp cổ Mường Luân.

Trải qua gần 500 năm, tháp cổ Mường Luân đã trở thành một di sản văn hóa đang được bảo tồn và phát huy giá trị. Ảnh: Quang Đạt

Tháp cổ Mường Luân là công trình kiến trúc mang nét văn hóa, tôn giáo của dân tộc Lào tại tỉnh Điện Biên. Đây không chỉ là một di tích lịch sử mà còn gắn với những câu chuyện về tình đoàn kết. Đây còn là biểu tượng của các dân tộc 2 nước Việt Nam - Lào anh em.

Theo ông Lò Văn Hạnh - Bí thư chi bộ bản Mường Luân 1, xã Mường Luân, từ thế kỷ XVI, các bậc tiền nhân đã lựa chọn Mường Luân làm nơi xây dựng ngôi tháp linh thiêng này vì thế đất vô cùng độc đáo.

Tháp Đôi - dấu ấn văn hóa Chăm Pa ở Quy Nhơn

Đến với Quy Nhơn (Bình Định), du khách không chỉ được khám phá những bãi biển đẹp, các danh lam thắng cảnh hùng vĩ mà còn được chiêm ngưỡng những tòa tháp Chăm cổ kính có niên đại trên dưới ngàn năm tuổi. Trong số đó, Tháp Đôi là một trong những công trình kiến trúc tiêu biểu luôn thu hút đông đảo du khách tới tham quan và khám phá.

Tháp Đôi tọa lạc ngay trung tâm thành phố Quy Nhơn, trong một không gian rộng lớn với diện tích lên đến 6.000 m² là điều kiện lý tưởng để du khách tới tham quan. Đây là một trong tám cụm tháp Chăm Pa còn lại trên đất Bình Định và cũng là một trong những di tích kiến trúc văn hóa Chăm Pa mang đậm màu sắc tôn giáo đặc sắc.

Bí ẩn tháp cổ núi Bút

Núi Thiên Bút ở phường Nghĩa Chánh, TP. Quảng Ngãi (xưa gọi là núi Bút) ghi dấu câu chuyện cổ xưa từ cách đây hàng nghìn năm của người Chăm. Điều đó được chứa đựng trong ngôi tháp cổ, cần được khám phá, bảo tồn.

Núi Thiên Bút. ẢNH: MINH HOÀNG

Năm 1909, trong tác phẩm Inventaire descriptif des monuments Cams de l'Annam (Kiểm kê mô tả đền tháp Chàm ở An Nam) của Henri Parmentier, nhà khảo cổ học người Pháp, trong đoạn viết về cuộc khai quật khảo cổ ở tháp Chánh Lộ năm 1904, ông đã nhắc đến một phế tích đền tháp Chămpa trên đỉnh núi Bút đã bị sụp đổ, hiện trạng là gạch tháp đổ phủ lên trên nền phế tích không còn nhận ra hình dạng. Cuộc khai quật phế tích tháp núi Bút vào năm 2017 đã làm lộ rõ hình dạng tháp núi Bút là tháp thờ Shiva, nằm trên đỉnh cao nhất của núi Bút.

Tháp Nhạn nghìn tuổi ẩn chứa nhiều điều bí ẩn ở Phú Yên

Tháp Nhạn được xây dựng trên sườn phía đông của núi Nhạn ngay trung tâm TP Tuy Hòa (Phú Yên). Đây là di tích kiến trúc đền tháp Champa cổ, được xây dựng vào khoảng thế kỷ XI.

Công trình này được xây dựng ở độ cao 64m so với mặt nước biển. Tháp có hình vuông, mỗi cạnh khoảng 10m, chiều cao 23,5m, tỉ lệ cân đối với 3 phần đế, thân và mái.

Ngắm tháp đá cổ hơn 500 tuổi ở Hà Tĩnh

Tháp đá cổ Cẩm Duệ ở thôn Quang Trung (xã Cẩm Duệ, Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh) có niên đại hơn 500 năm tuổi, vào các ngày rằm hay dịp lễ, tết rất đông người dân đến đây dâng hương, cầu nguyện.

Theo sử sách ghi lại, Tháp đá cổ Cẩm Duệ hay còn gọi là Tháp Am là ngôi tháp cổ được xây dựng vào thế kỷ XVI tại xã Hoa Duệ, tổng Mỹ Duệ cũ, nay thuộc thôn Quang Trung, xã Cẩm Duệ (Cẩm Xuyên).

Chiêm ngưỡng tháp đá cổ 'độc nhất vô nhị' ở Hà Tĩnh

Tháp đá cổ kính hơn 500 năm tuổi được người dân xã Cẩm Duệ, huyện Cẩm Xuyên xem như báu vật, thường xuyên trông coi, hương khói hết sức bài bản.

Tháp đá Cẩm Duệ là ngôi tháp cổ “độc nhất vô nhị” được xây dựng tại xã Hoa Duệ, tổng Mỹ Duệ cũ, nay là xã Cẩm Duệ, huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh.

Khám phá ba tòa tháp Chăm nổi tiếng nhất đất Bình Định

Tỉnh Bình Định là nơi 7 tòa tháp cổ của người Chăm tồn tại cho đến ngày nay. Trong số này có ba quần thể tháp Chăm quy mô lớn, kiến trúc hoàn mỹ.

1. Nằm trên một ngọn đồi tại xã Phước Hiệp, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định, tháp Bánh Ít được xây dựng vào khoảng thế kỷ thứ 10, là một trong những quần thể tháp Chăm có số công trình nhiều nhất Việt Nam, với bốn tòa tháp mang các chức năng khác nhau.

Khám phá Tháp cổ Vĩnh Hưng nghìn năm tuổi ở Bạc Liêu

Tháp cổ Vĩnh Hưng tọa lạc tại ấp Trung Hưng 1B, xã Vĩnh Hưng A, huyện Vĩnh Lợi, tỉnh Bạc Liêu cách trung tâm thành phố khoảng 20 km. Theo quốc lộ 1A, từ Bạc Liêu hướng Cà Mau 5km, đến cầu Sập, rẽ theo lối đi chợ Vĩnh Hưng là đến tháp Vĩnh Hưng. Đây không chỉ là một kiến trúc tháp thuộc nền văn hóa Óc – Eo còn sót lại duy nhất ở Tây Nam bộ, mà trong cuộc khai quật tại tháp Vĩnh Hưng, các nhà khảo cổ học còn thu được nhiều hiện vật hết sức quí giá với nhiều tượng đá, đồng, gốm, đá quí … đánh dấu một giai đoạn tồn tại và phát triển khá dài (từ thế kỷ IV đến thế kỷ XIII sau công nguyên) của tháp cổ Vĩnh Hưng. 

Cổng vào di tích 

Tháp Vĩnh Hưng đã trải qua nhiều lần khảo sát, năm 1911 học giả người Pháp Lunet de Lajonquiere đã phát hiện ra dưới tên gọi là tháp Trà Long. Năm 1917 Henri Parmentier đã đến khảo sát khu vực này và thông báo trong tập san của trường Viễn Đông Bắc Cổ ( Số XVII, tập 6 năm 1917 trang 48-49). Trong báo cáo này (dưới tên gọi là tháp Lục Hiền) ông thống kê một số hiện vật được phát hiện trong và ngoài tháp. Đặc biệt, trong số ấy có tấm bia tìm thấy trong ngôi chùa Phước Bửu Tự ở cạnh tháp khắc chữ Phạn, ghi rõ tháng Karhila, năm 814, tương ứng với năm 892 sau công nguyên, và tên của vua Yacovan-Man (thế kỷ thứ IX). Các nhà khảo cổ đã xác định tháp được xây dựng vào khoảng thế kỷ thứ 9 sau Công nguyên để thờ vị vua tên là Khmer Yacovar – Man. 

Tháp Chăm gần 800 năm tuổi thờ tiên nữ

Tháp Nhạn xây dựng khoảng thế kỷ 12, thờ tiên nữ Thiên Y A Na, theo truyền thuyết từng xuống trần chỉ người dân cấy cày, dệt vải.

Tháp Nhạn (TP Tuy Hòa, Phú Yên) được xây dựng khoảng thế kỷ 12, là một trong những tháp Chăm còn khá nguyên vẹn, tiêu biểu cho nền văn hóa Chăm Pa.

Nét độc đáo của tháp cổ Bình Lâm

Tháp Bình Lâm nằm ven sông Gò Tháp đổ ra cửa biển Thị Nại thuộc xóm Long Mai (thôn Bình Lâm, xã Phước Hòa, huyện Tuy Phước, Bình Định). Người xưa đã lấy tên thôn Bình Lâm để đặt tên cho ngọn tháp này.

Tháp Bình Lâm cao 20m, bình đồ vuông, về hình thức tạo dáng, tháp cũng được xây cất theo kiểu tầng như các tháp khác, cửa chính quay về phía đông, còn ba mặt là cửa giả quay về ba hướng Tây – Nam – Bắc.

Cụm tháp bằng gạch cao nhất Đông Nam Á

Dương Long là một quần thể gồm ba ngọn tháp nằm gần nhau, đóng thẳng hàng theo trục bắc nam, các cửa chính đều quay về hướng đông.

Đến huyện Tây Sơn (tỉnh Bình Định) cùng với Bảo tàng Quang Trung, thì cụm tháp Dương Long (tại thôn An Chánh, xã Tây Bình) cũng là một địa điểm mà du khách không nên bỏ qua.

Tháp Bánh Ít ở Bình Định

Tháp Bánh Ít được xây dựng vào thế kỷ thứ 10. Đây là một quần thể gồm 4 tháp, đứng nhìn từ xa trông giống như chiếc bánh ít nên gọi là tháp Bánh Ít. Ngoài ra, tháp còn có tên gọi khác là tháp Bạc.

Tháp Bánh Ít (nằm tại thôn Đại Lễ, xã Phước Hiệp, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định) có tất cả 4 tháp, nằm trên một ngọn đồi cao cách mực nước biển khoảng 100 mét.

Tháp Đôi - vẻ đẹp huyền bí

Tháp Đôi ở Quy Nhơn còn được gọi là Tháp đôi Hưng Thạnh, tọa lạc ngay trung tâm Thành phố Quy Nhơn, một di tích lịch sử, văn hóa đẹp và độc đáo của nghệ thuật kiến trúc Champa cổ với khung cảnh thiên nhiên bao quanh rộng, thoáng mát, trong lành. 

Nghệ thuật kiến trúc độc đáo 

Được xây dựng vào cuối thế kỷ XII - đầu thế kỷ XIII, là một công trình kiến trúc đẹp và độc đáo gồm 2 khối tháp liền kề nhau (tháp lớn cao 20 m, tháp nhỏ cao khoảng 18 m). Tháp được xây dựng không phải trên khu vực đồi núi như thường thấy mà là trên khu đất bằng phẳng, được bao bọc xung quanh bởi khu dân cư đông đúc. Tháp Đôi được xếp vào loại đẹp "độc nhất vô nhị" của nghệ thuật kiến trúc Champa. Tháp Đôi đã được xếp hạng di tích cấp quốc gia ngày 10/7/1980. 

Tháp Đôi - công trình kiến trúc Champa độc đáo ở Quy Nhơn (Ảnh: Long Vũ).