Lễ cúng tổ tiên của người Lô Lô đen

Nằm sát điểm cực Bắc của Tổ quốc, bản Lô Lô Chải (xã Lũng Cú, tỉnh Tuyên Quang) là nơi sinh sống lâu đời của cộng đồng người Lô Lô đen. Trong đời sống thường nhật, đồng bào vẫn gìn giữ nguyên vẹn ngôn ngữ, trang phục và tín ngưỡng truyền thống. Lễ cúng tổ tiên là nghi thức tâm linh quan trọng nhất trong năm, dịp để con cháu bày tỏ lòng biết ơn với tổ tiên, là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại. Năm 2012, lễ cúng tổ tiên của người Lô Lô tại Lô Lô Chải được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Người Lô Lô đen sinh sống dưới chân cột cờ Lũng Cú – nơi địa đầu Tổ quốc.

Để tìm hiểu sâu hơn về nghi lễ linh thiêng này, chúng tôi tìm đến nhà ông Sình Dỉ Chai – thầy mo cao niên trong bản. Trong ngôi nhà trình tường mộc mạc, mặt tiền hướng thẳng lên cột cờ Lũng Cú, ông cho biết, hằng năm, vào ngày 24 tháng Bảy âm lịch, người Lô Lô đen tổ chức Lễ cúng tổ tiên. Theo ông, trong nghi lễ này không thể thiếu trống đồng và “người cỏ”.

Các thầy mo trong trang phục truyền thống trang nghiêm bước vào lễ cúng tổ tiên.

Đoàn rước đồ lễ thể hiện lòng tưởng nhớ tổ tiên.

Ba chàng trai khỏe mạnh khoác lên mình trang phục bện bằng cỏ – biểu tượng gợi nhớ thuở lập bản.

Người trong bản chăm chút từng chi tiết trang phục “người cỏ” một cách tỉ mỉ

Bộ quần áo bằng cỏ bao phủ gần như toàn thân, tạo vẻ huyền bí 

Trống đồng được xem là linh vật thiêng, tiếng trống cất lên là lời mời tổ tiên trở về. “Người cỏ” – là những thanh niên khoác bộ trang phục bện bằng cỏ, đeo mặt nạ, giữ im lặng suốt buổi lễ – biểu tượng tưởng nhớ tổ tiên thuở sơ khai lập bản.

Các thầy mo khấn mời tổ tiên trong không gian trầm mặc, linh thiêng.

Thịt chín được bày lên mâm, dâng cúng trong phần lễ “cúng chín”.

Thầy mo Sình Dỉ Chai đọc bài khấn quan trọng nhất trong nghi lễ

Thầy mo kính cẩn rót rượu dâng mời tổ tiên

Nếu trước kia Lễ diễn ra trong hai ngày, thì nay gói gọn trong một buổi. Khi đến giờ tốt, các thầy mo tập trung trước mâm lễ. Lễ mở đầu bằng hiến tế, dâng con vật sống lên tổ tiên; tiếp đó là cúng sống – khấn mời tổ tiên dự lễ; cuối cùng là cúng chín – dâng lễ vật đã nấu chín. Trong không khí trang nghiêm suốt thời gian hành lễ, thầy mo liên tục rót rượu rồi đọc các bài khấn, thể hiện lòng thành sâu sắc hướng về nguồn cội. Điểm đặc biệt, chỉ nam giới trực tiếp tham gia nghi thức này.

“Người cỏ” nhảy múa giữa sân, tái hiện hình ảnh tổ tiên thuở nguyên sơ.

Khi phần lễ khép lại, không khí chuyển sang rộn ràng với phần hội. Trong tiếng trống đồng dồn dập, “người cỏ” cùng dân bản hòa vào điệu múa huyền bí. Mọi người nắm tay nhau tạo thành vòng tròn lớn, cùng nâng hạ cánh tay theo nhịp, tái hiện hình ảnh khắc họa trên trống đồng. Điệu múa không cầu kỳ, không thiên về trình diễn, mà mang hơi thở nghi lễ, gắn kết cộng đồng. Trong khoảnh khắc ấy, cả bản như hòa làm một, tràn đầy niềm hân hoan, chan chứa lòng biết ơn cội nguồn.

Người dân cùng hòa mình vào vòng múa cộng đồng.

Điệu múa của người Lô Lô đen kết hợp nhịp trống đồng với những chuyển động thiêng liêng

Trẻ em bản Lô Lô Chải hồn nhiên hòa theo điệu múa lễ

Buổi lễ kết thúc bằng nghi thức xem xương gà. Dựa vào hình dáng và màu sắc của xương, thầy mo đoán định vận hạn của bản làng trong năm mới, đồng thời đưa ra lời khuyên về những lễ thức cần làm để hóa giải rủi ro.

Cả bản quây quần trong vòng múa, kết nối cộng đồng và tổ tiên qua nhịp trống đồng.

Nghi thức xem xương gà kết thúc lễ, dự báo vận hạn và điềm lành cho bản làng năm tới 

Bà con tập trung đông đủ, tham dự Lễ cúng tổ tiên như một ngày hội tâm linh

Dù cuộc sống nơi vùng cao đang đổi thay hàng ngày, Lễ cúng tổ tiên của người Lô Lô đen vẫn được gìn giữ nguyên vẹn. Đây là hồn cốt của cộng đồng, là dịp con cháu hướng về nguồn cội trong từng lời khấn, nhịp trống và những điệu múa cổ xưa.

Thực hiện: Việt Cường

Báo ảnh Việt Nam - 01/10/2025