30 Tết ghé Lăng Tả quân, tưởng nhớ tiền nhân

Lăng Ông – Bà Chiểu (TP.HCM) là công trình được công nhận Di tích lịch sử quốc gia hơn 30 năm nay, được người dân thành phố suốt gần hai thế kỷ thường ghé qua mỗi dịp xuân về. Người trẻ có thể tìm một góc ảnh đẹp giữa kiến trúc cổ kính, người có lòng thì tìm đến vị Nhân thần để nguyện cầu một năm mới bình yên cũng như tưởng nhớ về thuở xưa của bậc tiền nhân miền Nam.

Cứ mỗi dịp Tết về, khi chùa chiền và đình miếu khu vực Gia Định – Sài Gòn – Hồ Chí Minh trở nên rực rỡ sắc đỏ và thơm mùi nhang khói, ta lại nghĩ đến tục lệ “uống nước nhớ nguồn” và lòng tưởng nhớ ông bà tổ tiên của người Việt Nam. Có một điểm thú vị trong truyền thống của người Việt là tưởng nhớ tổ tiên cũng từng có thời mở rộng đến những bậc tiền nhân nơi những mái đình cổ, ban thờ tiền hiền. Còn với người dân sinh ra và lớn lên ở đây, hẳn đều từng đến thắp hương lên ban thờ Lăng Tả Quân Lê Văn Duyệt với tên chính xác là “Thượng Công Miếu”, hay còn có cách gọi thân thương là ‘Lăng Ông’. Ngày nay, trong khuôn viên lăng vẫn còn phần mộ của Tả quân Lê Văn Duyệt và vợ là bà Đỗ Thị Phận, nên người đến hương khói cũng quen gọi nơi đây là “Lăng Ông Bà Chiểu”, tức là gọi tôn kính Lăng của Đức ông và Đức bà đang ở kề chợ Bà Chiểu.

Ảnh: Thạch Duy Khang

Điêu khắc đá trong hội quán người Hoa

Khi đến Chợ Lớn, người Hoa dựng lên các công trình kiến trúc, tiêu biểu và rõ nét là các hội quán, chùa miếu, ở đó chất liệu trang trí đặc biệt chính là đá. Rất nhiều sư tử, kỳ lân, trống, rồng, cho đến bệ đỡ, vì kèo, bậc thềm, có cả hình tượng người như bát tiên, các mảng phù điêu… đều là điêu khắc đá.

Điêu khắc đá, tạo tác từ bản địa

Điểm đặc biệt và khác lạ trong chi tiết điêu khắc đá của người Hoa so với các công trình kiến trúc khác trên đất Việt, ấy là toàn bộ các cấu kiện sử dụng chất liệu đá không phải được tác tạo từ bản địa, mà được người Hoa đem đến từ chính quốc. Đến nay, đã qua đôi ba trăm năm, các nét đá ấy vẫn được bảo tồn nguyên vẹn. Người Hoa ở Chợ Lớn là một cộng đồng đa dạng với sự hợp thành của 5 bang hội (Quảng Đông, Phước Kiến, Triều Châu, Hải Nam, Hẹ – Khách Gia), trong từng hội quán, chùa miếu, hình tượng quen gặp là cặp sư tử đá án ngữ trước lối ra vào. Cùng là sư tử, nhưng tùy bang hội, hình tượng sư tử thể hiện khác biệt, qua đó, có thể đoán biết hội quán ấy thuộc bang hội nào trong nhóm ngũ bang. Hình tượng sư tử thể hiện đa dạng ý nghĩa, trong đó có việc trấn trạch theo tư tưởng Đạo giáo. Cặp đôi với sư tử đực – cái cũng hàm ý âm dương hòa hợp. Trống đá (thạch cổ) ra đời cuối triều Nguyên (Trung Quốc), triều đình cho đẽo trống đá, đặt trước miếu, ai đánh kêu chính là thiên tử. Tương truyền người lập nên nhà Minh là Chu Nguyên Chương đánh thì trống kêu.

Trống đá (thạch cổ) án ngữ ngay cửa ra vào ở Nhị Phủ Miếu. Ảnh: Nguyễn Đình