Chùa Dâu – Di tích Quốc gia đặc biệt vùng Kinh Bắc

Nằm tại xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, chùa Dâu là một trong những ngôi chùa cổ nhất Việt Nam, được xây dựng từ thế kỷ II sau Công nguyên. Đây không chỉ là nơi khởi nguồn của Phật giáo Việt Nam mà còn là nơi lưu giữ nhiều báu vật vô giá, xứng danh Di tích quốc gia đặc biệt.

Tháp Hòa Phong – công trình biểu tượng của chùa.

Theo sử liệu, chùa Dâu được dựng trên vùng đất xưa mang tên Duy Lâu – một trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa quan trọng bậc nhất thời bấy giờ. Cũng chính tại nơi đây, Phật giáo từ Ấn Độ theo các tuyến giao thương cổ đã hòa quyện với tín ngưỡng bản địa, hình thành nên Tín ngưỡng Tứ Pháp – thờ bốn vị thần điều tiết thời tiết: Pháp Vân (mây), Pháp Vũ (mưa), Pháp Lôi (sấm), Pháp Điện (chớp). Trong hệ thống đền chùa thờ Tứ Pháp, chùa Dâu giữ vai trò trung tâm, là ngôi "chùa tổ", mang ý nghĩa thiêng liêng trong đời sống tâm linh người Việt xưa.

Bên trong tháp Hòa Phong.

Đỉnh tháp Hòa Phong nhìn từ trên cao

Chuông và khánh đồng treo trên đỉnh tháp Hòa Phong

Một trong 4 bức tượng Thiên Vương đặt bên trong tháp Hòa Phong 

Những linh vật đặt cạnh tháp Hòa Phong

Trải qua gần hai thiên niên kỷ với nhiều lần trùng tu, chùa vẫn giữ được bố cục kiến trúc truyền thống theo kiểu “nội Công ngoại Quốc”, tạo nên một quần thể hài hòa gồm tam quan, tháp Hòa Phong, tiền đường, thiêu hương, thượng điện, hậu đường, hành lang và nhà tổ… Tất cả các hạng mục được sắp đặt tinh tế, tạo nên không gian thờ tự cổ kính và trang nghiêm.

Chùa Dâu là địa điểm hành hương của Phật tử.

Tượng Pháp Vân--một trong hai bức tượng là Bảo vật quốc gia.

Tượng Pháp Vũ – Bảo vật quốc gia được đặt phía bên phải tại chính điện

Đường nét trau chuốt của bức tượng Pháp Vũ

Chùa Dâu có hệ thống tượng pháp giá trị

Một trong những bức tượng cổ tuyệt đẹp tại chùa Dâu

Một trong những điểm nhấn kiến trúc đặc sắc của chùa là tháp Hòa Phong – công trình biểu tượng được xây bằng gạch nung, hiện còn ba tầng, cao khoảng 17 mét. Các tầng thu nhỏ dần, mái vòm cong mềm mại, đỉnh tháp tạo hình bình cam lộ – biểu tượng thanh tịnh trong Phật giáo. Bên trong tháp đặt tượng Tứ Thiên Vương cùng khánh và chuông đồng, mang phong cách kiến trúc thời Lê Trung Hưng, thể hiện chiều sâu lịch sử và nghệ thuật tinh xảo.

Chùa Dâu còn nổi bật với hệ thống tượng pháp đặc sắc, trong đó có hai pho tượng Pháp Vân và Pháp Vũ – hai trong bốn vị Tứ Pháp – đã được công nhận là Bảo vật quốc gia. Các tượng được tạc từ gỗ quý, chạm khắc tinh xảo, thể hiện rõ thần thái, vừa mang màu sắc Phật giáo, vừa mang dấu ấn tín ngưỡng dân gian.

Hệ thống tượng pháp bên trái chính điện chùa Dâu.

Bộ mộc bản ở chùa Dâu được công nhận là Bảo vật quốc gia 

Cận cảnh một tấm mộc bản chùa Dâu

Bên cạnh đó, chùa còn lưu giữ bộ “mộc bản kinh Phật cổ”, cũng đã được công nhận là Bảo vật quốc gia. Bộ mộc bản khắc trên gỗ thị quý, chứa đựng nhiều nội dung kinh Phật quý giá, là nguồn tư liệu quan trọng phục vụ nghiên cứu về văn hóa, ngôn ngữ và lịch sử Phật giáo Việt Nam.

Với giá trị nổi bật về lịch sử, kiến trúc và nghệ thuật, chùa Dâu đã được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt – sự công nhận xứng đáng cho một ngôi cổ tự gắn bó mật thiết với dòng chảy văn hóa dân tộc suốt gần 2.000 năm.

Chùa Dâu thu hút đông đảo du khách đến thăm quan, chiêm bái.

Ngày nay, chùa Dâu không chỉ là điểm hành hương linh thiêng của Phật tử khắp nơi mà còn là điểm đến hấp dẫn du khách. Đặc biệt, sau khi xuất hiện trong MV ca nhạc của ca sĩ Hòa Minzy – thu hút hơn 150 triệu lượt xem trên YouTube – hình ảnh chùa càng trở nên quen thuộc và được lan tỏa mạnh mẽ. Tận dụng hiệu ứng này, ngành du lịch Bắc Ninh đã triển khai các tour trải nghiệm miễn phí theo dấu các địa danh trong MV, trong đó chùa Dâu là điểm dừng chân nổi bật. Sáng kiến này đã góp phần đưa di sản nghìn năm tuổi đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là giới trẻ, đồng thời khẳng định vị thế của một công trình tôn giáo ở vùng Kinh Bắc.

Bài và ảnh: Việt Cường

Báo ảnh Việt Nam - 20/05/2025