Phong tục đón Tết của người Sán Chay ở Phú Thọ

Người Sán Chay chuẩn bị đón Tết rất chu đáo bởi sau một năm lao động vất vả, cần mẫn, đây là dịp để họ nghỉ ngơi, vui chơi, thăm hỏi và chúc tụng nhau những điều tốt lành.

Điệu múa đón Tết của người Sán Chay, Phú Thọ. Ảnh: TTDL

Với trên 6.000 người, sinh sống quần tụ ở 6 làng thuộc các xã: Ngọc Quan, Hùng Long, Yên Kiện, Minh Phú, Tây Cốc và Vân Đồn, cũng như các dân tộc khác, dân tộc Sán Chay ở Đoan Hùng có nhiều phong tục truyền thống mang bản sắc riêng, trong đó có tục đón Tết Nguyên Đán, làm phong phú thêm cuộc sống tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây.

​Chớm đông nhớ mùa hái ấu

Mỗi khi chớm đông, cư dân ở xã Động Lâm (Hạ Hòa, Phú Thọ) lại bước vào vụ thu hoạch củ ấu, một loại cây trồng dưới ruộng nước của cư dân nông nghiệp vùng này.

Củ ấu bày bán ở chợ phiên - Ảnh: N.T.Lượng 

Mùa thu hoạch ấu cũng là khi tiết trời cuối thu hòa trong cái hanh hao se lạnh và kéo dài đến những ngày chớm đông. Khi ấy, củ ấu đã già và rụng xuống ngay gốc.

Do ấu sống dưới ruộng bùn sâu nên việc hái ấu khá vất vả. Muốn hái được ấu, người ta phải ngồi trên thuyền nan, lướt nhẹ trên mặt bùn hoặc lội xuống ruộng, lưng cúi gập và hai tay lùa vào gốc ấu để hái củ.

Người viết kịch thời đại

Lưu Quang Vũ đã trở thành hiện tượng của kịch Việt Nam thế kỷ 20 mà cho đến nay, sau 25 năm ngày ông mất chưa ai có thể vượt qua nổi.

Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh năm 1987 - Ảnh: gia đình cung cấp

Vào thuở mới bắt đầu sáng tác, hầu như những người cầm bút đều tìm đến với thơ ca trước tiên. Nhà văn Nghiêm Đa Văn - một trong những người bạn của Lưu Quang Vũ cũng vậy. Khi đã chuyển sang viết truyện thiếu nhi và làm nhiều nghề khác, ông Văn có lần tâm sự: “Một trong những thằng khiến tao bỏ làm thơ là thằng Vũ”. Ông nhìn thấy tài năng trời phú của Lưu Quang Vũ và cũng thấy rằng nếu ai không có tài năng đó thì nên từ giã thơ cho sớm.

Tháng 3 hành hương về đền thờ Quốc Tổ

“Dù ai đi ngược về xuôi/Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng ba”. Những ngày tháng 3 âm lịch, những người con đất Việt lại hướng về núi thiêng Nghĩa Lĩnh hoặc cùng dòng người hành hương ngày giỗ Tổ. 

Đền thờ Quốc Tổ Lạc Long Quân là một không gian linh thiêng 

Trong truyền thuyết từ ngàn xưa của cư dân đất Việt, Mẹ Âu Cơ kết duyên với Lạc Long Quân và sinh ra bọc trăm trứng với 100 người con. Sau đó chia thành hai nửa, 50 người con theo cha xuống biển, 50 người con theo mẹ lên núi khai thiên lập ấp.

Món ngon từ quả cọ nơi đất Tổ

Quả cọ chín có màu đen bóng, vị bùi, chát. Ngoài ăn sống, loại quả đặc trưng của Phú Thọ này còn có thể được làm dưa hoặc kho cá, nhưng đơn giản nhất là om.

Cây cọ mọc ở nhiều tỉnh thành nhưng là hình ảnh gắn bó với người dân Phú Thọ. Huyện Cẩm Khê là nơi cọ xuất hiện nhiều nhất, trải dọc suốt mấy chục cây số bên hữu ngạn sông Thao. Ngoài ra, cọ còn mọc thành nương, thành rừng, xanh rợp miền quê Phú Khê, Đông Phú, Thanh Nga, Sơn Nga, Phùng Xá... Khoảng tháng 7, những cây cọ trong rừng bắt đầu đơm hoa, kết trái. Đến khoảng cuối tháng 10, đầu tháng 11 quả cọ bắt đầu chín. Khi màu vỏ chuyển sang hơi nâu và đen lại, người dân hái về rửa sạch bụi đất, chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn. 

Cây cọ mùa ra quả. Ảnh: Nguyễn Sơn Hòa. 

Những ngôi đền nổi tiếng trên thượng nguồn sông Hồng

Cùng với Đền Hùng linh thiêng nhất đất nước hàng năm thu hút hàng triệu lượt người Việt hành hương về giỗ Tổ, đôi bờ sông Hồng từ Phú Thọ qua Yên Bái lên biên giới Lào Cai còn có những ngôi đền cũng rất nổi tiếng đang được nhiều người tìm tới bái vọng đầu xuân mới.

Đó là đền Mẫu Âu Cơ (nằm ở xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ), đền Tuần Quán (nằm ở thành phố Yên Bái), đền Đông Cuông ( nằm ở xã Đông Cuông, huyện Văn Yên (tỉnh Yên Bái), đền Bảo Hà (nằm ở xã Bảo Hà, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai), đền Đôi Cô Cam Đường, đền Mẫu, đền Thượng, đền Cấm (nằm ở địa bàn thành phố Lào Cai)... 

Các ngôi đền kể trên đều nằm cạnh tuyến đường sắt Hà Nội - Phú Thọ - Yên Bái- Lào Cai hoặc cạnh đường cao tốc Hà Nội - Lào Cai, vì thế rất thuận lợi cho du khách đi chơi xuân, viếng đền. 

Năm 2014 lãnh đạo ngành du lịch ba tỉnh Phú Thọ - Yên Bái - Lào Cai đã ký hợp tác mở tour du lịch tâm linh phục vụ du khách thăm viếng các ngôi đền nổi tiếng trên thượng nguồn sông Hồng. Đầu xuân Ất Mùi 2015 xin giới thiệu đôi nét về một số những ngôi đền nổi tiếng nằm trong tuyến du lịch tâm linh kể trên . 

Náo nức Hội phết Hiền Quan

Hội phết Hiền Quan là lễ hội dân gian được tổ chức hai ngày 12 và 13 tháng giêng tại xã Hiền Quan, huyện Tam Nông (Phú Thọ, cách thành phố Việt Trì 26km).

Trống dong cùng tham ra rước quả phết

Lễ hội được tổ chức để tưởng nhớ và tôn vinh công lao của nữ tướng Thiều Hoa công chúa - Đức Thánh Mẫu Đại Vương, người giúp Hai Bà Trưng đánh giặc cứu nước.

Lễ hội phết cùng với cụm di tích Song Quan đã được Nhà nước công nhận xếp hạng di tích lịch sử quốc gia ngày 12-12-1994.

Tình rừng

Đối với người Việt, rừng không chỉ là vàng, mà còn được ví như lá phổi xanh của đất nước. Để tìm hiểu vai trò, ý nghĩa đặc biệt của những cánh rừng trong các khu vườn quốc gia đối với cuộc sống hôm nay và ngày mai, chúng tôi đã thực hiện một chuyến xuyên rừng quốc gia Xuân Sơn (thuộc huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ). Chuyến đi tới những điểm đến mới lạ đã mang lại cho chúng tôi khá nhiều cảm xúc.

Qua rừng cọ, đồi chè

Đẹp vô cùng Tổ quốc ta ơi!
Rừng cọ, đồi chè đồng xanh ngào ngạt
Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát…

Những đồi chè Thanh Sơn như chạy tới tận chân trời

Bảo vật quốc gia - Trống đồng đền Hùng khẳng định vị thế tổ tiên

Trong gần 1.000 trống đồng Đông Sơn được tìm thấy, trống đồng đền Hùng nổi bật lên vì ngoài kỹ thuật luyện kim đúc đồng và chế tác tinh xảo thì vị trí tìm được trống đặt ra nhiều câu hỏi thú vị cho giới nghiên cứu.

Trống đồng đền Hùng được lưu giữ tại Bảo tàng Hùng Vương, TP.Việt Trì, tỉnh Phú Thọ - Ảnh: Hoàng Long 

Trong suốt thời kỳ đô hộ, người phương bắc không bao giờ ngừng nghỉ mục tiêu làm người Việt quên đi nguồn gốc của tổ tiên để dễ bề đồng hóa, thôn tính. Tuy nhiên, theo TS Trần Văn Đạt, người dành rất nhiều thời gian tìm hiểu, nghiên cứu trống đồng Đông Sơn, “sự hiện diện của các cổ vật có niên đại thời kỳ Đông Sơn, trong đó tiêu biểu là trống đồng Đông Sơn đã xác minh những bằng chứng không thể chối cãi về nguồn gốc và nền văn minh cổ xưa của người Lạc Việt mà phương bắc cố tình che đậy, ngụy tạo”.

Bảo vật quốc gia - Bộ khóa đai lưng 2.500 năm

Bộ khóa đai lưng bằng đồng được tìm thấy ở Phú Thọ cho hình dung về thời kỳ cách đây 2.500 năm.

Ảnh: Hoàng Long 

Ông Nguyễn Xuân Các, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Phú Thọ cho biết bộ khóa đai lưng bằng đồng được khai quật năm 1976, tại mộ táng số 33 thuộc di chỉ khảo cổ học Làng Cả, P.Thọ Sơn, TP.Việt Trì, tỉnh Phú Thọ và hiện được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Phú Thọ.

Bộ khóa đai lưng trên dài 21 cm, rộng 5,5 cm, nặng 380 gr, được làm từ chất liệu đồng thau, màu xanh xám, gồm 4 cặp rùa (8 con) móc lại với nhau. Đáng tiếc là khi được tìm thấy, nó đã bị gãy mất một móc ở phía dưới và 5 móc phía trên.

7 suối nước nóng nổi tiếng miền Bắc

Khi những cơn gió lạnh ùa về cũng là lúc du khách tìm đến dòng khoáng nóng. Không chỉ giúp thư giãn, tắm khoáng còn giúp phục hồi sức khỏe, chữa một số bệnh da, khớp và tim. Sau đây là 7 địa chỉ tắm khoáng nóng dành cho bạn.

1. Quang Hanh - Quảng Ninh

Nằm ở thành phố Cẩm Phả, cách trung tâm thành phố Hạ Long hơn 10 km, suối khoáng nóng Quang Hanh là điểm đến quen thuộc của người dân hai thành phố trên. Nằm trên trục đường du lịch từ Hạ Long đến Vân Đồn, Móng Cái, suối khoáng nóng Quang Hanh cũng là điểm dừng chân yêu thích của nhiều du khách. Bạn có thể chọn tắm trong phòng riêng hoặc bể khoáng nóng tập thể ngoài trời. Dù trời lạnh nhưng bạn không hề có cảm giác run rẩy, rét buốt khi được ngâm mình trong dòng khoáng nóng Quang Hanh. Hơi khoáng cùng dòng nước ấm áp không chỉ giúp cơ thể thư giãn mà còn có tác dụng phòng ngừa một số bệnh về da và xương khớp, rất tốt cho sức khỏe.

Về Phú Thọ đi em!

Về miền đất Tổ những ngày đầu hè, chúng tôi đã quyết định đi một hướng khác là cho xe chạy dọc sông Hồng theo quốc lộ 32 để khám phá, tìm kiếm vẻ đẹp vừa lạ mà lại rất quen của vùng đất này.

Bóng cọ bên đường em đi

Lâu nay người ta biết đến mảnh đất Phú Thọ như cái nôi, cội nguồn của dân tộc, nơi có đền Hùng luôn thổn thức trong tâm trí con dân đất Việt. Và nói đến đất Tổ Phú Thọ cũng là nói đến vùng đất loài cây cọ.

Béo bùi cọ ỏm chấm mắm

Chỉ với một nồi nước đun liu riu và đang sủi tăm, thả những quả nhỏ giống như trái nho đen vào nồi, đậy vung và tiếp tục đun nhỏ lửa từ 5 đến 10 phút. Đổ ra rổ đến khi ráo nước là có thể ăn. Không ai nghĩ, chỉ với cách làm đơn giản ấy đã có thể có được món ăn ngọt bùi, ngậy chát vị quả cọ. Cách làm trên được người địa phương gọi là “om cọ” hay còn là “ỏm cọ”. 

Quả cọ. Ảnh: Hạnh Thư 

Quả cọ thường có vào cuối tháng Mười và có thể kéo dài đến đầu tháng Chạp. Nó đã trở thành món đặc sản của các tỉnh thuộc vùng trung du phía Bắc mà có lẽ nhiều nhất là ở tỉnh Phú Thọ. Vào mùa, cọ đã chín, những trái cọ chuyển sang màu xanh đậm hơi nâu (trông không khác gì quả nho không hạt của Mỹ). 

Vườn quốc gia Xuân Sơn

Khám phá núi rừng Xuân Sơn vào một ngày nắng trong veo giữa tháng 7 là một may mắn cho chúng tôi bởi ngay từ những đoạn đường vòng vèo qua các dãy núi, cảnh rừng Xuân Sơn đã hiện ra thật hùng vĩ. Xen giữa cảnh núi non trập trùng là những cánh đồng lúa nước xanh mượt, thẳng cánh có bay. Cảnh đẹp này không phải nơi núi rừng nào cũng có được.

Tự hào cánh rừng vàng Xuân Sơn

Vườn quốc gia (VQG) Xuân Sơn thuộc địa bàn huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ, cách Hà Nội 120km về phía Tây và cách thị trấn Thanh Sơn khoảng 33km. Xuất phát điểm là một khu bảo tồn, tới năm 2002, VQG Xuân Sơn mới chính thức được thành lập. Anh Đinh Tấn Quyền, cán bộ VQG Xuân Sơn cho biết: "Xuân Sơn tự hào là vườn quốc gia duy nhất có rừng nguyên sinh trên núi đá vôi với tổng diện tích 15.048ha, chính vì vậy mà hệ động, thực vật ở đây vô cùng phong phú và độc đáo. Riêng về thực vật, VQG Xuân Sơn thống kê được 1.217 loài với 180 họ, trong đó có 40 loài quý hiếm được ghi trong Sách đỏ Việt Nam như: kim giao, đinh, đẳng sâm, vù hương…". Ở độ cao trên 1000m cùng môi trường ẩm ướt quanh năm, lại nhiều tầng rừng phong phú, VQG Xuân Sơn rất phù hợp cho việc phát triển cho các loài cây lâu năm như: re, chò trắng, sồi… Đặc biệt, có những cây tuổi đời hàng nghìn năm, ở ngay trong các xóm có người dân sinh sống và được bảo vệ an toàn. Bên cạnh đó, Xuân Sơn còn là cánh rừng phong phú của các loài cây làm thuốc với 665 loài và cây ăn quả hoặc làm rau ăn với 132 loài. Khí hậu Xuân Sơn thích hợp cho sự phát triển của rau sắng, một loại cây quý, đem lại nguồn lợi kinh tế cao cho người dân bởi tất cả các bộ phận của cây đều có thể ăn hoặc dùng làm thuốc.

Cung đường Tây Bắc

Mỗi lần lên Tây Bắc là mỗi lần có cảm xúc khác nhau, đó là cảm nhận của nhiều người khi khám phá cung đường Tây Bắc qua những bản làng và địa danh du lịch nổi tiếng của 8 tỉnh: Lào Cai, Sơn La, Phú Thọ, Hà Giang, Yên Bái, Điện Biên, Lai Châu, Hòa Bình. 

Đoàn chúng tôi tham gia hành trình khám phá “Cung đường Tây Bắc” vào những ngày mùa thu tháng Tám trong tiết trời trong xanh, mát mẻ. Điểm khởi đầu của chuyến đi là tỉnh Hoà Bình. Ở Hòa Bình, đoàn đã đi thăm Nhà máy thuỷ điện Hòa Bình, bản Lác, động Thác Bờ, hang Rết, động Hoa Tiên, rừng nhiệt đới nguyên sinh Pù Noọc... 

Rời Hòa Bình, đoàn tiếp tục chuyến hành trình đến với tỉnh Sơn La. Tại đây, mọi người được đắm mình trong không gian thảo nguyên xanh thơ mộng của huyện Mộc Châu, nơi có nông trường bò sữa nổi tiếng cả nước, và tham quan di tích lịch sử nhà tù Sơn La do thực dân Pháp xây dựng vào năm 1908 trên đỉnh đồi Khau Cả để làm nơi giam cầm những nhà cách mạng Việt Nam và những người yêu nước khác. 

Đêm khai mạc chương trình Du lịch qua miền Tây Bắc - năm 2011. Ảnh: Trịnh Văn Bộ

Viếng đền Hùng

Đường lên dền Hùng, Phú Thọ. Ảnh: Cúc Tần 

Được viếng đền Hùng, ít nhất một lần trong đời, là ước mơ của bất cứ người con dân Việt nào. Vì, đây là nơi thờ phượng 18 đời vua Hùng..., là nơi chốn thiêng liêng nhất của đất nước ta. 

Đền Hùng thuộc thôn Cổ Tích, xã Hy Cương, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Con đường từ lộ chính vào chân núi dẫn lên đền rợp mát bóng cổ thụ che phủ. Khu di tích đền Hùng là một tập hợp bốn ngôi đền nằm rải rác từ thấp lên cao trên núi Nghĩa Lĩnh. Nghĩa Lĩnh còn được gọi với các tên khác như núi Hy Cương, núi Hùng, người địa phương gọi là núi Cả. 

Thịt lợn muối chua truyền thống xứ Mường

Ngày thường gia đình người Mường nào cũng có vài ống thịt chua, nhưng dùng phổ biến nhất vẫn là dịp có khách đến chơi nhà. Món ăn bình dị đã trở thành niềm tự hào của người dân xứ Mường (Thanh Sơn, Phú Thọ). Thịt lợn muối chua, tinh hoa của ẩm thực xứ Mường - Ảnh: Thảo Nga Ấn tượng ban đầu khi khách tới nhà là được người dân địa phương nơi đây bê ra một mâm thịt lợn muối chua và một rổ lá, khi ăn phải dùng tay cuộn lá với thịt. Khách phương xa tới chơi cũng không thật khó đoán ra được đây là món ăn truyền thống của người dân địa phương nơi đây.

Bánh tai Phú Thọ

Nếu xuất phát từ Hà Nội bạn chỉ mất 2 giờ để tới thị xã Phú Thọ và có thể tham quan các phiên chợ quê, ngắm những bãi đá bên bờ sông Hồng và đặc biệt, thưởng thức món bánh tai nổi tiếng ở vùng quê này.

Bánh tai - Ảnh: CTV

Món bánh tai vốn là một thứ quà ăn sáng của người dân quê thị xã Phú Thọ. Vào sáng sớm đã có thể bắt gặp những gánh hàng của các bà các mẹ gánh ra chợ bán. Món bánh dân dã khá đắt hàng nên nếu chỉ đi muộn một chút thôi là bạn có thể bỏ lỡ cơ hội được thưởng thức.

Món bánh tai xuất hiện ở Phú Thọ từ lâu, đầu tiên nó được gọi là bánh hòn tai, bánh nặn như hình con trai trai. Sau đó được gọi tắt là bánh tai vẫn kiểu dáng giống hình con trai nhưng dài hơn và nặn mỏng hơn cong cong tựa hình cái tai.

Đêm xem hội “Linh tinh tình phộc”

Những người từng thất vọng về những lễ hội biến tướng và bị thương mại hóa hẳn sẽ sung sướng tìm lại sự hồn nhiên của dân gian trong đêm hội Tứ Xã (xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao, Phú Thọ) vào ngày 11 tháng giêng. Chữ thầy trả thầy - diễn trò thầy đồ dạy chữ - Ảnh: Thuận Thắng Hội làng Tứ Xã còn gọi là lễ hội Trò Trám, nhưng trong dân gian được gọi bằng cái tên rất phồn thực: Linh tinh tình phộc.

Lần theo kho báu giữa rừng Xuân Sơn

Rừng Xuân Sơn là quê hương của gà chín cựa, là đất sống của chuối cô đơn, có cánh rừng chò chỉ đẹp nhất nhì Tây Bắc, có hệ thống hang động đá vôi đầy bí ẩn… Những lý do đó đã hấp dẫn tôi tìm về cánh rừng Xuân Sơn để khám phá những nét độc đáo ấy.

Bản Cỏi của người Dao, người Mường

Với diện tích hơn 15.000 ha, Xuân Sơn là rừng quốc gia hiếm hoi có rừng nguyên sinh tồn tại trên rặng núi đá vôi, nằm ở đoạn cuối của dãy Hoàng Liên Sơn trên địa phận tỉnh Phú Thọ. Được thiên nhiên ban tặng cho một địa thế độc đáo, có thể gọi Xuân Sơn như một kho báu giữa trời. Là một điểm đến đầy hấp dẫn gắn liền với những câu chuyện truyền thuyết, lịch sử, những giống loài động thực vật quý hiếm cùng đời sống văn hoá đặc sắc của cộng đồng dân tộc thiểu số bản địa.